DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Recenzje - Książki
DOI article:Miziołek, Jerzy: [Rezension von: Jean Michel Massing, Du texte à l'image. La Calomnie d'Apelle et son iconographie. Presses universitaires des Strasbourg, Strasbourg 1990, ss. 551, il. 164]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48739#0477
RECENZJE — KSIĄŻKI
Z poszukiwań Massinga jasno wynika, że Kalumnia
Apellesa cieszyła się wielką popularnością głównie w epoce
renesansu i we wczesnym baroku (po około 1630 r.). Ale i
później, także w XVIII i XIX w., spopularyzowana przez
nowożytne przekłady i dykcjonarze powracała na karty dzieł
m.in. Rousseau (Epitres aux Muses), Girarda de Propriac,
Diderota, Voltaire, Winckelmanna (Versuch der Allegorie).
O obecności Kalumni Apellesa w literaturze i sztuce wieków
Rousseau i Ingresa pisze Massing w ostatnim rozdziale swego
studium. Dociekliwy badacz odnotował nie tylko zaintereso-
wanie Ingresa (w czasie jego pobytu rzymskiego) rekon-
strukcją Apellesowej Kalumni Rafaela (zob. Katalog 12B)
ale również peany Ruskina na temat znanego malowidła
Botticellego i wreszcie wyobrażenia Kalumni wykonane
przez Charlesa Meyniera i Jeana Louisa Bezarda. Interesujące
są również te obserwacje, które jak w przypadku obrazu
Nemezis Prud'hona z pocz. XIX w. pokazują zapożyczenia i
inspiracje czerpane z rozmaitych nowożytnych „rekonstru-
kcji" Kalumni Apellesa przez artystów poprzedniego wieku.
(W przypadku Prud'hona chodzi o zapożyczenie z Giorgio
Ghisiego - z 1560 r.)
Bogato ilustrowana, na ogół dobrej klasy reprodukcjami,
niezwykle erudycyjna książka Massinga, który dotarł do niekiedy
zupełnie zapomnianych lub słabo znanych rysunków, majolik i
medali oraz całej literatury na ich temat winna przyciągnąć uwagę
nie tylko historyków sztuki, badaczy tradycji antycznej ale także
filologów, historyków kultury i może również prawników. Książ-
ka ta pokazuje pięknie życie antyku w czasach nowożytnych i jest
znakomitym przykładem interdyscyplinarnego charakteru badań
współczesnej historii sztuki.
Przypisy
Jean Michel Massing, wykładowca historii sztuki na Uniwersy-
tecie w Cambridge (King's College) od lat związany także z Instytu-
tem Warburga w Londynie, należy do najbardziej wszechstronnych
historyków sztuki młodszego pokolenia. Wśród jego publikacji znaj-
dują się prace poświęcone m.in. rzeźbie starożytnej, średniowiecznej
astrologii, włoskiej majolice, niemieckim rycinom, Boschowi,
Diirerowi, oddziaływaniu tekstów Erazma z Rotterdamu, mecenatowi
króla Francji Franciszka I a nawet sztuce antypodów. Dr Massing był
pomysłodawcą i współautorem wystaw i wydanych z ich okazji
katalogów: Circa 1492. Art in the Age of Exploration. Washington
1991/92 oraz Splendours ofFlanders. Late Medieval Artfrom Cam-
bridge Collections. Cambridge 1992.
Giorgio Vasari, Żywoty najsłynniejszych malarzy, rzeźbiarzy iarchite-
któw, przeł. K. Estreicher, t. 3 (Żywot Botticellego), Warszawa -
Kraków 1985, s. 140.
1. LUKIAN, Dialogi, przeł. L. K. Bogucki, t. 2, Wrocław 1962, s. 322
tak opisuje obraz Apellesa: Po prawej ręce siedzi człowiek z olbrzy-
mimi, niemal do Midasowych podobnymi uszami, wyciągając rękę
ku nadchodzącej, w oddali widnej Obmowie. Obok niego stoją dwie
niewiasty: o ile się nie mylę, Niewiedza i Podejrzliwość. Z drugiej
strony zbliża się Obmowa, cudnie piękna damulka, ale porywcza i
burzliwa, istny obraz wściekłaości i gniewu. W lewej ręce trzyma
płonącą pochodnię, drugą ręką wlecze za włosy młodzieńca, dłonie
ku niebu wyciągającego i bogami się świadczącego. Przodem postę-
puje blada, brzydka kobieta o przeszywającym wyrazie oczu, wymize-
rowana, jak ktoś trawiony długą chorobą. Nietrudno zgadnąć, kto
to: Zawiść. Ijeszcze dwie postaci niewieście, które dodają jej zachęty.
Towarzyszą one Obmowie, ubierają ją i stroją. Jak mi objaśniający
obraz rzecz tłumaczył, jedna przedstawiająca Zdradę, druga Złudę.
Z tyłu kroczyła w czarne szaty grubej żałoby odziana, z rozszarpa-
nym włosem Skrucha - tak ją, zdaje mi się, nazwał. Odwracała
się poza siebie łzy lejąc i ze wstydem ogromnym podnosiła od ziemi
oczy ku nadchodzącej Prawdzie. Zob. też. L. B. ALBERTI, O
malarstwie, przeł. L. Winniczuk, Wrocław 1963, s. 50.
2. R. FORSTER, Lucian in der Renaissance (Rede zur Feler des
Geburtstages... des deutschen Kaisers... Wilhelm gehalten an der Chri-
stian-Albrecht-Universitat am 22 Marz 1886), Kiel 1886; tenże, Lucian in
der Renaissance ,Archiv fur Literaturgeschichte”, XIV, Leipzig 1886,
s. 337-363; tenże, Die Verldumdung des Apelles in der Renaissance
,Jahrbuch der Koniglich preussischen Kunstsammlungen" VIII, Berlin
1887, s. 29-56 i 89-113; XV 1984, s. 27-40; LXIII 1922, s. 126-133.
3. D. CAST, The Calumny of Apelles. A study in Humanist Tradition,
New Haven-London 1981, książka ta częściowo oparta jest na pracy
doktorskiej, w której dwa rozdziały poświęcone są Kalumni - zob. D.
J. CAST, Lucianic and Pseudolucianic Themes in the Rena issance: A
Study in Renaissance Humanism, (Columbia Uniwersity Ph. D),
New York 1970.
4. S. MELTZOFF, Botticelli, Signorelli and Savonarola. Theologia
poetica and Painting from Boccaccio to Poliziano, Firenze 1987,
szczególnie rozdz. II: The Calumny of Apelles by Botticelli, s. 99-285
i rozdz. IV: The Spirit oflmages in the Theologia poetica, s. 357 nn.
Maltzoff niemal wyłącznie koncentruje się na słynnym dziele Botticellego
poświęcając także wiele uwagi reliefom zdobiącym architekturę stanowią-
cą tło całej sceny. Niektóre z tych scen oparte są na innym dialogu Lukiana
Zeuksis lub Antioch - zob. LUKIAN, o. c., s. 153 nn.
5. L. FAEDO, L'impronta delle parole. Due momenti, della pittura di
riscostruzione [w:] Memoria dell'antico nell 'arte italiana, a cura di
S. Settis, II, Torino 1985, s. 3-42, zwł. s. 8-22.
6. E. IWANOYKO, Gdański okres Hansa Vredemana de Vries. Stu-
dium na temat cyklu malarskiego z ratusza w Gdańsku, Poznań 1963;
tenże,Apoteoza Gdańska. Program ideowy malowideł stropu Wielkiej
Sali Rady w Gdańskim Ratuszu głównego miasta, Gdańsk 1976; Z.
JAKRZEWSKA-ŚNIEŻKO, Dwór Artusa w Gdańsku, Poznań-
Gdańsk 1972.
7. A. POTOCKI, Katalog dzieł Jana Ziarnki, Kraków 1911, s. 114 i nr
8; S. M. Sawicka, Jan Ziarnko, peintre graveurpolonais et son activitód
Paris au premier quartduXVlf siecle [w:] La France et la Pologne dans
leurs relations artistiques, I, Paris 1938, s. 161 i 207, nr 8 i fig. 13. J. M.
MASSING, The illustrations of Lucian ’s Imago vitae aulicae ,Journal
of the Warburg and Courtauld Institutes", L, 1987, s. 217 n., fig. 62 B.
99
Z poszukiwań Massinga jasno wynika, że Kalumnia
Apellesa cieszyła się wielką popularnością głównie w epoce
renesansu i we wczesnym baroku (po około 1630 r.). Ale i
później, także w XVIII i XIX w., spopularyzowana przez
nowożytne przekłady i dykcjonarze powracała na karty dzieł
m.in. Rousseau (Epitres aux Muses), Girarda de Propriac,
Diderota, Voltaire, Winckelmanna (Versuch der Allegorie).
O obecności Kalumni Apellesa w literaturze i sztuce wieków
Rousseau i Ingresa pisze Massing w ostatnim rozdziale swego
studium. Dociekliwy badacz odnotował nie tylko zaintereso-
wanie Ingresa (w czasie jego pobytu rzymskiego) rekon-
strukcją Apellesowej Kalumni Rafaela (zob. Katalog 12B)
ale również peany Ruskina na temat znanego malowidła
Botticellego i wreszcie wyobrażenia Kalumni wykonane
przez Charlesa Meyniera i Jeana Louisa Bezarda. Interesujące
są również te obserwacje, które jak w przypadku obrazu
Nemezis Prud'hona z pocz. XIX w. pokazują zapożyczenia i
inspiracje czerpane z rozmaitych nowożytnych „rekonstru-
kcji" Kalumni Apellesa przez artystów poprzedniego wieku.
(W przypadku Prud'hona chodzi o zapożyczenie z Giorgio
Ghisiego - z 1560 r.)
Bogato ilustrowana, na ogół dobrej klasy reprodukcjami,
niezwykle erudycyjna książka Massinga, który dotarł do niekiedy
zupełnie zapomnianych lub słabo znanych rysunków, majolik i
medali oraz całej literatury na ich temat winna przyciągnąć uwagę
nie tylko historyków sztuki, badaczy tradycji antycznej ale także
filologów, historyków kultury i może również prawników. Książ-
ka ta pokazuje pięknie życie antyku w czasach nowożytnych i jest
znakomitym przykładem interdyscyplinarnego charakteru badań
współczesnej historii sztuki.
Przypisy
Jean Michel Massing, wykładowca historii sztuki na Uniwersy-
tecie w Cambridge (King's College) od lat związany także z Instytu-
tem Warburga w Londynie, należy do najbardziej wszechstronnych
historyków sztuki młodszego pokolenia. Wśród jego publikacji znaj-
dują się prace poświęcone m.in. rzeźbie starożytnej, średniowiecznej
astrologii, włoskiej majolice, niemieckim rycinom, Boschowi,
Diirerowi, oddziaływaniu tekstów Erazma z Rotterdamu, mecenatowi
króla Francji Franciszka I a nawet sztuce antypodów. Dr Massing był
pomysłodawcą i współautorem wystaw i wydanych z ich okazji
katalogów: Circa 1492. Art in the Age of Exploration. Washington
1991/92 oraz Splendours ofFlanders. Late Medieval Artfrom Cam-
bridge Collections. Cambridge 1992.
Giorgio Vasari, Żywoty najsłynniejszych malarzy, rzeźbiarzy iarchite-
któw, przeł. K. Estreicher, t. 3 (Żywot Botticellego), Warszawa -
Kraków 1985, s. 140.
1. LUKIAN, Dialogi, przeł. L. K. Bogucki, t. 2, Wrocław 1962, s. 322
tak opisuje obraz Apellesa: Po prawej ręce siedzi człowiek z olbrzy-
mimi, niemal do Midasowych podobnymi uszami, wyciągając rękę
ku nadchodzącej, w oddali widnej Obmowie. Obok niego stoją dwie
niewiasty: o ile się nie mylę, Niewiedza i Podejrzliwość. Z drugiej
strony zbliża się Obmowa, cudnie piękna damulka, ale porywcza i
burzliwa, istny obraz wściekłaości i gniewu. W lewej ręce trzyma
płonącą pochodnię, drugą ręką wlecze za włosy młodzieńca, dłonie
ku niebu wyciągającego i bogami się świadczącego. Przodem postę-
puje blada, brzydka kobieta o przeszywającym wyrazie oczu, wymize-
rowana, jak ktoś trawiony długą chorobą. Nietrudno zgadnąć, kto
to: Zawiść. Ijeszcze dwie postaci niewieście, które dodają jej zachęty.
Towarzyszą one Obmowie, ubierają ją i stroją. Jak mi objaśniający
obraz rzecz tłumaczył, jedna przedstawiająca Zdradę, druga Złudę.
Z tyłu kroczyła w czarne szaty grubej żałoby odziana, z rozszarpa-
nym włosem Skrucha - tak ją, zdaje mi się, nazwał. Odwracała
się poza siebie łzy lejąc i ze wstydem ogromnym podnosiła od ziemi
oczy ku nadchodzącej Prawdzie. Zob. też. L. B. ALBERTI, O
malarstwie, przeł. L. Winniczuk, Wrocław 1963, s. 50.
2. R. FORSTER, Lucian in der Renaissance (Rede zur Feler des
Geburtstages... des deutschen Kaisers... Wilhelm gehalten an der Chri-
stian-Albrecht-Universitat am 22 Marz 1886), Kiel 1886; tenże, Lucian in
der Renaissance ,Archiv fur Literaturgeschichte”, XIV, Leipzig 1886,
s. 337-363; tenże, Die Verldumdung des Apelles in der Renaissance
,Jahrbuch der Koniglich preussischen Kunstsammlungen" VIII, Berlin
1887, s. 29-56 i 89-113; XV 1984, s. 27-40; LXIII 1922, s. 126-133.
3. D. CAST, The Calumny of Apelles. A study in Humanist Tradition,
New Haven-London 1981, książka ta częściowo oparta jest na pracy
doktorskiej, w której dwa rozdziały poświęcone są Kalumni - zob. D.
J. CAST, Lucianic and Pseudolucianic Themes in the Rena issance: A
Study in Renaissance Humanism, (Columbia Uniwersity Ph. D),
New York 1970.
4. S. MELTZOFF, Botticelli, Signorelli and Savonarola. Theologia
poetica and Painting from Boccaccio to Poliziano, Firenze 1987,
szczególnie rozdz. II: The Calumny of Apelles by Botticelli, s. 99-285
i rozdz. IV: The Spirit oflmages in the Theologia poetica, s. 357 nn.
Maltzoff niemal wyłącznie koncentruje się na słynnym dziele Botticellego
poświęcając także wiele uwagi reliefom zdobiącym architekturę stanowią-
cą tło całej sceny. Niektóre z tych scen oparte są na innym dialogu Lukiana
Zeuksis lub Antioch - zob. LUKIAN, o. c., s. 153 nn.
5. L. FAEDO, L'impronta delle parole. Due momenti, della pittura di
riscostruzione [w:] Memoria dell'antico nell 'arte italiana, a cura di
S. Settis, II, Torino 1985, s. 3-42, zwł. s. 8-22.
6. E. IWANOYKO, Gdański okres Hansa Vredemana de Vries. Stu-
dium na temat cyklu malarskiego z ratusza w Gdańsku, Poznań 1963;
tenże,Apoteoza Gdańska. Program ideowy malowideł stropu Wielkiej
Sali Rady w Gdańskim Ratuszu głównego miasta, Gdańsk 1976; Z.
JAKRZEWSKA-ŚNIEŻKO, Dwór Artusa w Gdańsku, Poznań-
Gdańsk 1972.
7. A. POTOCKI, Katalog dzieł Jana Ziarnki, Kraków 1911, s. 114 i nr
8; S. M. Sawicka, Jan Ziarnko, peintre graveurpolonais et son activitód
Paris au premier quartduXVlf siecle [w:] La France et la Pologne dans
leurs relations artistiques, I, Paris 1938, s. 161 i 207, nr 8 i fig. 13. J. M.
MASSING, The illustrations of Lucian ’s Imago vitae aulicae ,Journal
of the Warburg and Courtauld Institutes", L, 1987, s. 217 n., fig. 62 B.
99