RAFAŁ MAKAŁA

było tyleż względami utylitarnymi (rozbudową twier-
dzy) co chęcią nadania miastu „pruskiego charakte-
ru".33 Pałac stał się symbolem osob y monarchy;
podobną rolę spełniał w Koszalinie antykizujący (vide
schluterowski pomnik Wielkiego Elektora) pomnik
króla, umieszczony na centralnym placu miasta, oto-
czonym jednolitymi budynkami, przypominającymi ar-
chitekturę rozbudowywanego wówczas berlińskiego
Friedrichsstadt.

Powstanie tak przemyślanego dzieła prowokuje do
pytania o jego twórcę. Niestety, Wallrawe, przez pol-
skich historyków sztuki klasyfikowany jako fortyfika-
tor, przez niemieckich badaczy pomijany na rzecz
„rodzimych" twórców, jak Gerlach czy Grael, nie do-
czekał się jeszcze monografii swojej działalności archi-
tektonicznej. A przecież trudno się oprzeć wrażeniu, że
podobnie mogła wyglądać kariera Tylmana, gdyby ten
trafił na podobne warunki.

Przypisy

1. W Archiwum Państwowym wSzczecinie znajduje się pewna ilość
osiemnastowiecznych inwentarzy. Archiwum królów pruskich,
znajdujące się obecnie w Dahlem, pozostaje dla nas, niestety,
niedostępne. Istnienia jakichkolwiek innych materiałów
źródłowych nie udało się ustalić.
2. C. FREDRICH,Erbaung und Geschichte des alten Landhduses in
Stettin, „Monatsblatter Hrsg. v. d. Ges. f. Pom. Geschichte und
Alterstumkunde", Jg 42, 1928, s. 17-24.
3. B. SAAL,A Itstettin, eine Stadtdes preussischen Stiles, Stettin 1938,
s. 59-61; H. LEMCKE, Friedrich Wilhelm I und die Kunst,
, Monatsblatter...,", Jg 10, 1912, nr 6/7, s. 19-25; O. KUNKEL, Dos
pommersche Landesmuseum, „Das Bollwerk"Jg 1937, s. 34-39.
4. Z. KRZYMUSKA-FAFIUS, Dzieje zabytkowego pałacyku Gerar-
da Wallrawe, siedziby Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie,
„Muzealnictwo", 6, 1957, s. 29-34.
5. M. SŁOMIŃSKI, Szczecińskie budowle Gerharda Comeliusa von
Wallrawe, „Przegląd Zachodniopomorski", t. II (XXXI), 1987, z.
3, s. 109-120.
6. W roku 1659 i 1677. Dzieje Szczecina, pod red. G. Labudy, t. II,
Warszawa - Poznań 1985, s. 379.
7. Dzieje Szczecina, ... o. c., s. 386-406.
8. Tamże, s. 450-530.
9. C.FREDRICH, Friedrich der G rosseund die Bautdtigkeit in Stettin,
„Monatsblatter...", Jg 7, 1925, s. 63.
10. Por. M. SŁOMIŃSKI, Szczecińskie budowle..., o. c., s. 110-115.
11. C. FREDRICH, Erbaung und Geschichte..., s. 17-20.
12. Wzniósł on wtym samym mniej więcej czasie swój pałac wSzcze-
cinie, przy Rynku Końskim, gdzie też proponował zbudować Pałac
Stanów. C. FREDRICH, Erbaung und Geschichte..., o. c.,s. 20.
13. Tamże, s. 20-21.
14. U. THIEME, F. BECKER, Allgemeines Lexikon der bildenen
Kimstlern, Bd. 35, Leipzig 1942, s. 106-107.
15. M. SŁOMIŃSKI, Szczecińskie budowle..., o. c., s. 110.

16. Bartholom Damart rzeźbiarz francuski, od 1703 r. na dworze
pruskim, rzeźbił m.in. projektowany przez Schlutera pomnik
Wielkiego Elektora. Por. U. THIEME, F. BECKER, Allgemeines
Lexicon..., o. c., Bd 8, Leipzig 1914, s. 313.
17. C. FREDRICH, Erbaung und Gechichte..., o. c.,s. 20.
18. Tamże, s. 21. Fredrich nie opisuje położenia schodów pierwotnych.
W niniejszej pracy opieram się na planie zachowanym w Aktach
Nadzoru Budowlanego, sygn. 278, pochodzącym z roku 1871.
19. Tamże, s. 21.
20. Tamże, s. 20.
21. Istniejący w zamku apartament książęcy zamieszkiwały różne
„niewygodne osoby", np. małżonka Fryderyka II. Por.: Die Bau-
und Kunstdenkmdler Provinz Pommern, Bd 1, Das Kónigliche
Schloss zu Stettin.
22. J. ZIEMER, Cives propagantur, (w:) Podług nieba i obyczaju
polskiego, Studia z historii sztuki, architektury i kultury ofiarowane
Adamowi Miłobędzkiemu, Warszawa 1988, s. 227-239.
23. Dzieje Szczecina, o. c., s. 722-741.
24. O berlińskiej architekturze czasów Fryderyka Wilhelma I, por.
R. HERZ, Berliner Barock, Berlin 1928.
25. C. FREDRICH, Erbaung und Geschichte..., o. c., s. 21-22.
26. M. SŁOMIŃSKI, Szczecińskie budowle..., o. c., s. 116.
27. Ilustracja pochodzi z dzieła: H. SCHMITZ, Preussische Knigs-
schlosser, Berlin, 1928.
28. Tamże, s. 44.
29. M. SŁOMIŃSKI, Szczecińskie budowle..., o. c.,s. 117.
30. Martin Bóhme (? - 1725) uczeń Schlutera, kontynuował według
planów Eosandera budowę berlińskiego zamku; wzniósł też szereg
pałaców w Berlinie i na terenie Brandenburgii. Por.: U. THIEME,
F. BECKER, Allgemeines Kunstlerlexicon..., o. c., Bd 4, s. 197.
31. Por. M. SŁOMIŃSKI, Szczecińskie Budowle..., o. c., s. 112.
32. R. HERZ, Berliner Barock, o. c., s. 122, il. 65.
33. Por.: B. SAAL, Altstettin..., o. c., s. 60.

DAS ALTE LANDESHAUS IN SZCZECIN - EINE SYMBOLISCHE KONIGLICHE RESIDENZ

Das alte Landeshaus in Szczecin wurde in Jahren
1725-1727 nach dem Projekt des niederlandischen Ar-
chitekten Gerhardt Cornelius von Wallrawe erbaut.
Wallrawe, der nach einer grundlicher Ausbildung in
Niederland, Frankreich und Rheinland nach Berlin
im Jahre 1715 kam, machte im preussischen Inginieur
- Korps grosse Kariere. Ausserdem, dass er einen von

den Grunder der altpreussischen Fortifikations -
Schule war, projektierte er auch mehrere Zivilbauten.
Leider ist das Werk dieses Architekten sowohl in deut-
scher als auch in polnischer Kunstgeschichte noch im-
mer unbekannt.
Das Landeshaus sol nominał fur den pommerschen
Landestag errichtet sein, praktisch bildete aber das Palai-

64