DOI Heft:
Nr. 2-3
DOI Artikel:Lorentz, Stanisław: O architekturze wileńskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0164
STANISŁAW LORENTZ
budował pałace magnackie - może ratusz i domy miej-
skich patrycjuszów.
***
Włochem też był twórca wspaniałego dzieła wczes-
nobarokowego, kaplicy Św. Kazimierza przy Katedrze,
Constantinus Tencalla, ale reprezentował nie archite-
kturę toskańską lecz rzymską.
Słusznie pisał Adam Miłobędzki: "Można by się
tu nawet doszukiwać pewnych zbieżności z dwiema
założonymi na planie krzyża kaplicami przy kościele
Santa Maria Maggiore w Rzymie (1605-1616)... Wpły-
wy rzymskich kaplic na wileńską budowlę są niewątpli-
we". Dodać można jako ciekawostkę, że w kaplicy
Przenajświętszego Sakramentu, zwanej kaplicą Sy-
kstyńską, na jednej z płaskorzeźb pomnika Sykstusa V
scena przedstawia tego papieża w sporze między au-
striackim domem panującym a królem Polski Zygmun-
tem III, a w kaplicy Paolińskiej, zwanej kaplicą Bor-
ghese na pomniku papieża Klemensa VIII jedna z
płaskorzeźb przedstawia kanonizację św. Jacka Odro-
wąża, a druga - pojednanie arcyksięcia Maksymiliana z
Zygmuntem III.
Monografistka kolumny Zygmunta III w Warsza-
wie, Barbara Szymanowska, pisze: "Wśród włoskich
kolumn-pomników, wcześniejszych od kolumny Zyg-
munta III, dwie wydają się najbliższe. Jedna z nich to
kolumna stojąca w Rzymie przed kościołem S. Maria
Maggiore, wzniesiona w roku 1614."
W projekcie kaplicy dwa wielkie przeciwległe pola
prostokątne na ścianach bocznych, ujęte w obramienia
z czarnego marmuru, przeznaczone były na malowidła.
Naturalnie przedstawione na nich miały być sceny zwią-
zane z kanonizacją królewicza, a więc cuda przez niego
sprawiane.
Malował je Bartłomiej Strobel. W akcie nadania
serwitoriatu Stroblowi w roku 1639 król jako najwybit-
niejsze jego dzieła wymienia: in sacello Sancto Casimi-
ro Vilnae dicato cui ex tabulis ab eo depictis multum
acessit decoris et ornamentis.
Daty malowania obrazów można dokładnie określić.
Z dnia 7 września 1635 r. pochodzi pismo króla datowa-
ne w Wilnie do Rady Miasta Wrocławia w sprawie
spadku rodzinnego, należnego żonie Strobla. Był więc
już wtedy Strobel w Wilnie. A obrazy musiał skończyć
przed konsekracją kaplicy i wprowadzenia do niej
zwłok św. Kazimierza w roku 1636.
Niewątpliwym dziełem Tencalli jest też kościół św.
Teresy, którego budowę rozpoczęto w tym samym
czasie, w roku 1635. Juliusz Kłos nazwał ten kościół
najszlachetniejszym pomnikiem kwitnącego baroku w
Wilnie, a Adam Miłobędzki najświetniejszą świątynią
rozwiniętego baroku na ziemiach Rzeczypospolitej.
I chyba na pewno on projektował pałac Janusza
Radziwiłła w Wilnie, którego budowę zakończono już
po jego śmierci w roku 1650. Gmach miał pięć pawi-
lonów związanych skrzydłami w ogromną podkowę.
Pawilony miały złocone kopuły, a korpus główny
akcentował perystyl z marmurowych pozłacanych ko-
lumn.
***
W okresie dojrzałego baroku, w ostatniej ćwierci
XVII i w pierwszej ćwierci XVIII w. dominują w Wilnie
dwa mecenaty magnackie: najpierw Paców, a potem
Sapiehy. Dziejom mecenatu Krzysztofa Zygmunta Pa-
ca, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego i woje-
wody wileńskiego, jego fundacji w Pożajściu pod Kow-
nem - kościołowi, którego budowę rozpoczęto w roku
1667, i artystom włoskim przez niego sprowadzonym,
poświęcono już wiele studiów. W tym samym roku
Michał Kazimierz Pac, hetman wielki litewski i potem
wojewoda wileński, rozpoczyna budowę kościoła
św.św. Piotra i Pawła w Wilnie na Antokolu. Do budo-
wy kościoła sprowadził z Krakowa architekta Jana Za-
ora, ale wspaniałą dekorację rzeźbami i sztukateriami
figuralnymi i dekoracyjnymi powierzył sprowadzone-
mu przez siebie doskonałemu rzeźbiarzowi i architekto-
wi Piotrowi Perti, pochodzącemu z włoskiej Szwajcarii,
a działającemu chyba w Mediolanie. Przybył z nim
razem w roku 1678 do Wilna sztukator Gian Galli,
specjalista w sztukteriach groteskowych i roślinnych.
Po śmierci Michała Kazimierza Paca w 1682 r. Perti
znalazł sobie nowego protektora w osobie Jana Kazi-
mierza Sapiehy, wojewody wileńskiego. W roku 1691
określił siebie Perti jako: architectus et servitor Joanni
Casimiri Sapieha Perty Johannes Petrus. W roku 1693
wystąpił jako gubernator (rządca) w Śnipiszkach i na
Antokolu w imieniu wojewody wileńskiego Sapiehy.
Żonaty był z Marią Magdaleną Palloni, córką Michelan-
gela Palloniego. Testament sporządzony w roku 1726
podpisał "Piotr Perty". To jedyny włoski architekt,
który w Wilnie osiadł na stałe. Syn jego zamieszkały w
Wilnie pisał, że ojciec jego był architektem, a wnuk
Ignacy Perty, zamieszkały w Wilnie, w roku 1769 zrze-
kał się pożyczonych przez dziadka hetmanowi Kazimie-
rzowi Sapieże w roku 1700 przed bitwą Olkienicką
pieniędzy. O tej pożyczce wspomina Piotr Perty w te-
stamencie: Lat pięć rachując od Olkienickiej za kontra-
ktem... koło kościoła Oyców Trynitarzów Antokolskich
pracowałem [to znaczy do roku 1705] za co nie otrzymał
honorarium.
154
budował pałace magnackie - może ratusz i domy miej-
skich patrycjuszów.
***
Włochem też był twórca wspaniałego dzieła wczes-
nobarokowego, kaplicy Św. Kazimierza przy Katedrze,
Constantinus Tencalla, ale reprezentował nie archite-
kturę toskańską lecz rzymską.
Słusznie pisał Adam Miłobędzki: "Można by się
tu nawet doszukiwać pewnych zbieżności z dwiema
założonymi na planie krzyża kaplicami przy kościele
Santa Maria Maggiore w Rzymie (1605-1616)... Wpły-
wy rzymskich kaplic na wileńską budowlę są niewątpli-
we". Dodać można jako ciekawostkę, że w kaplicy
Przenajświętszego Sakramentu, zwanej kaplicą Sy-
kstyńską, na jednej z płaskorzeźb pomnika Sykstusa V
scena przedstawia tego papieża w sporze między au-
striackim domem panującym a królem Polski Zygmun-
tem III, a w kaplicy Paolińskiej, zwanej kaplicą Bor-
ghese na pomniku papieża Klemensa VIII jedna z
płaskorzeźb przedstawia kanonizację św. Jacka Odro-
wąża, a druga - pojednanie arcyksięcia Maksymiliana z
Zygmuntem III.
Monografistka kolumny Zygmunta III w Warsza-
wie, Barbara Szymanowska, pisze: "Wśród włoskich
kolumn-pomników, wcześniejszych od kolumny Zyg-
munta III, dwie wydają się najbliższe. Jedna z nich to
kolumna stojąca w Rzymie przed kościołem S. Maria
Maggiore, wzniesiona w roku 1614."
W projekcie kaplicy dwa wielkie przeciwległe pola
prostokątne na ścianach bocznych, ujęte w obramienia
z czarnego marmuru, przeznaczone były na malowidła.
Naturalnie przedstawione na nich miały być sceny zwią-
zane z kanonizacją królewicza, a więc cuda przez niego
sprawiane.
Malował je Bartłomiej Strobel. W akcie nadania
serwitoriatu Stroblowi w roku 1639 król jako najwybit-
niejsze jego dzieła wymienia: in sacello Sancto Casimi-
ro Vilnae dicato cui ex tabulis ab eo depictis multum
acessit decoris et ornamentis.
Daty malowania obrazów można dokładnie określić.
Z dnia 7 września 1635 r. pochodzi pismo króla datowa-
ne w Wilnie do Rady Miasta Wrocławia w sprawie
spadku rodzinnego, należnego żonie Strobla. Był więc
już wtedy Strobel w Wilnie. A obrazy musiał skończyć
przed konsekracją kaplicy i wprowadzenia do niej
zwłok św. Kazimierza w roku 1636.
Niewątpliwym dziełem Tencalli jest też kościół św.
Teresy, którego budowę rozpoczęto w tym samym
czasie, w roku 1635. Juliusz Kłos nazwał ten kościół
najszlachetniejszym pomnikiem kwitnącego baroku w
Wilnie, a Adam Miłobędzki najświetniejszą świątynią
rozwiniętego baroku na ziemiach Rzeczypospolitej.
I chyba na pewno on projektował pałac Janusza
Radziwiłła w Wilnie, którego budowę zakończono już
po jego śmierci w roku 1650. Gmach miał pięć pawi-
lonów związanych skrzydłami w ogromną podkowę.
Pawilony miały złocone kopuły, a korpus główny
akcentował perystyl z marmurowych pozłacanych ko-
lumn.
***
W okresie dojrzałego baroku, w ostatniej ćwierci
XVII i w pierwszej ćwierci XVIII w. dominują w Wilnie
dwa mecenaty magnackie: najpierw Paców, a potem
Sapiehy. Dziejom mecenatu Krzysztofa Zygmunta Pa-
ca, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego i woje-
wody wileńskiego, jego fundacji w Pożajściu pod Kow-
nem - kościołowi, którego budowę rozpoczęto w roku
1667, i artystom włoskim przez niego sprowadzonym,
poświęcono już wiele studiów. W tym samym roku
Michał Kazimierz Pac, hetman wielki litewski i potem
wojewoda wileński, rozpoczyna budowę kościoła
św.św. Piotra i Pawła w Wilnie na Antokolu. Do budo-
wy kościoła sprowadził z Krakowa architekta Jana Za-
ora, ale wspaniałą dekorację rzeźbami i sztukateriami
figuralnymi i dekoracyjnymi powierzył sprowadzone-
mu przez siebie doskonałemu rzeźbiarzowi i architekto-
wi Piotrowi Perti, pochodzącemu z włoskiej Szwajcarii,
a działającemu chyba w Mediolanie. Przybył z nim
razem w roku 1678 do Wilna sztukator Gian Galli,
specjalista w sztukteriach groteskowych i roślinnych.
Po śmierci Michała Kazimierza Paca w 1682 r. Perti
znalazł sobie nowego protektora w osobie Jana Kazi-
mierza Sapiehy, wojewody wileńskiego. W roku 1691
określił siebie Perti jako: architectus et servitor Joanni
Casimiri Sapieha Perty Johannes Petrus. W roku 1693
wystąpił jako gubernator (rządca) w Śnipiszkach i na
Antokolu w imieniu wojewody wileńskiego Sapiehy.
Żonaty był z Marią Magdaleną Palloni, córką Michelan-
gela Palloniego. Testament sporządzony w roku 1726
podpisał "Piotr Perty". To jedyny włoski architekt,
który w Wilnie osiadł na stałe. Syn jego zamieszkały w
Wilnie pisał, że ojciec jego był architektem, a wnuk
Ignacy Perty, zamieszkały w Wilnie, w roku 1769 zrze-
kał się pożyczonych przez dziadka hetmanowi Kazimie-
rzowi Sapieże w roku 1700 przed bitwą Olkienicką
pieniędzy. O tej pożyczce wspomina Piotr Perty w te-
stamencie: Lat pięć rachując od Olkienickiej za kontra-
ktem... koło kościoła Oyców Trynitarzów Antokolskich
pracowałem [to znaczy do roku 1705] za co nie otrzymał
honorarium.
154