DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Kobielus, Stanisław: "Deus ut Artifex" w myśli i sztukach średniowiecza
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0416
STANISŁAW KOBIELUS
11. 1. Bóg Stwórca, "Biblia Strzempińskiego", ok. 1230-1240 r.,
Biblioteka Kapitulna w Krakowie, 17/2, fot. BN w Warszawie
III. 1. Dieu Createur, "Bibie de Strzempiński", vers 1230-1240,
Bibliotheque clu Chapitre de Cracovie, 17/2, photo B. N. Varsovie
II. 2. Bóg Stwórca, "Biblia sacra cum prologis",
XIII w., Biblioteka Uniwersytecka we
Wrocławiu, 478/4. 1,02, fot. BN w Warszawie
III. 2. Dieu Createur, "Biblia sacra
cum prologis ", XIIf siecle, Bibliotheque
Universitaire de Wrocław, 478/4. I, 02, photo
B. N. Varsovie
mentów z Biblii inspirujących taki obraz Boga - Stwórcy.
Najistotniejszy wydaje się tekst z Księgi Mądrości (11,
21): Urządziłeś wszystko według miary, liczby i wagi14.
Nie można pominąć innych fragmentów, które eksponują
aktywność stwórczą Boga porządkującego Wszechświat:
Gdy gotował niebiosa, byłam przy tym; gdy według do-
kładnego prawa kołem otaczał głębiny, gdy wojska
utwierdzał w górze i ważył źródła wód, gdy zakładał
morzu granice i jego ustawę dawał wodom, aby nie prze-
stępowały granic swoich; kiedy zawieszałfundamenty zie-
mi. Z nim byłam wszystko urządzając (Prz 8, 27-30). Kto
zmierzył garścią wody, a niebiosa piędzią zważył? Kto
zawiesił trzema palcami wielkość ziemi i zważył na wadze
góry, a pagórki na szalach? (Iz 40, 12). On, który wiatrom
dał ciężar i wody zawiesił pod miarą (Job 28, 25)15. W
tekstach tych występuje wiele terminów określających
rodzaj aktywności Boga: praeparabat - przygotowywał,
vałlabat - otaczał kołem, firmabat - utwierdzał, circum-
dabat - zakładał granice, ponebat - nadawał prawo, ap-
pendebat - zawieszał, componens - urządzając, mensus
est - zmierzył, ponderavit, libravit - ważył. Czynności te
Stwórca wykonuje tribus digitis - trzema palcami, palmo
-garścią orazpugillo -pięścią, (il. 1,2) Z kolei w Księdze
Ezechiela (40, 3. 5) Bóg ukazany został jako mierniczy,
architekt, rozmierzający mury eschatologicznej świątyni:
I wwiódł mię tam, a oto mąż, którego wygląd był jakby
wygląd miedzi, a sznur lniany w ręce jego i trzcina miary
w ręce jego. [...] A oto mur zewnątrz, wokoło domu
wszędzie, a w ręce męża trzcina miary na sześć łokci i na
dłoń, i zmierzył szerokość budowy trzciną jedną, wysokość
też trzciną jedną16.
Przygotowywanie, wytyczanie czy wykreślanie gra-
nic, mierzenie, ważenie, zawieszanie, ustalanie zasad
działania to typowa praca Artysty, który kształtuje do-
skonałość swego dzieła. Oprócz narzędzi: wagi, miary
i cyrkla, wykorzystuje On przede wszystkim palce dłoni
i ramie. Na miniaturze w tzw. Biblii Strzempińskiego z
połowy XIII w., Stwórca lewicę kładzie na dopiero co
powołanej do istnienia materii, zaś prawicą - tribus
digitis modyfikuje jej kształt1'. Proces ten widoczny
jest wyraźnie w wymienionych tekstach, a jego autorem
jest Deus Artifex.
Wspomniane wyżej terminy mensura, pondus i nu-
merus przeniknęły do Biblii z kultury greckiej. Już od
402
11. 1. Bóg Stwórca, "Biblia Strzempińskiego", ok. 1230-1240 r.,
Biblioteka Kapitulna w Krakowie, 17/2, fot. BN w Warszawie
III. 1. Dieu Createur, "Bibie de Strzempiński", vers 1230-1240,
Bibliotheque clu Chapitre de Cracovie, 17/2, photo B. N. Varsovie
II. 2. Bóg Stwórca, "Biblia sacra cum prologis",
XIII w., Biblioteka Uniwersytecka we
Wrocławiu, 478/4. 1,02, fot. BN w Warszawie
III. 2. Dieu Createur, "Biblia sacra
cum prologis ", XIIf siecle, Bibliotheque
Universitaire de Wrocław, 478/4. I, 02, photo
B. N. Varsovie
mentów z Biblii inspirujących taki obraz Boga - Stwórcy.
Najistotniejszy wydaje się tekst z Księgi Mądrości (11,
21): Urządziłeś wszystko według miary, liczby i wagi14.
Nie można pominąć innych fragmentów, które eksponują
aktywność stwórczą Boga porządkującego Wszechświat:
Gdy gotował niebiosa, byłam przy tym; gdy według do-
kładnego prawa kołem otaczał głębiny, gdy wojska
utwierdzał w górze i ważył źródła wód, gdy zakładał
morzu granice i jego ustawę dawał wodom, aby nie prze-
stępowały granic swoich; kiedy zawieszałfundamenty zie-
mi. Z nim byłam wszystko urządzając (Prz 8, 27-30). Kto
zmierzył garścią wody, a niebiosa piędzią zważył? Kto
zawiesił trzema palcami wielkość ziemi i zważył na wadze
góry, a pagórki na szalach? (Iz 40, 12). On, który wiatrom
dał ciężar i wody zawiesił pod miarą (Job 28, 25)15. W
tekstach tych występuje wiele terminów określających
rodzaj aktywności Boga: praeparabat - przygotowywał,
vałlabat - otaczał kołem, firmabat - utwierdzał, circum-
dabat - zakładał granice, ponebat - nadawał prawo, ap-
pendebat - zawieszał, componens - urządzając, mensus
est - zmierzył, ponderavit, libravit - ważył. Czynności te
Stwórca wykonuje tribus digitis - trzema palcami, palmo
-garścią orazpugillo -pięścią, (il. 1,2) Z kolei w Księdze
Ezechiela (40, 3. 5) Bóg ukazany został jako mierniczy,
architekt, rozmierzający mury eschatologicznej świątyni:
I wwiódł mię tam, a oto mąż, którego wygląd był jakby
wygląd miedzi, a sznur lniany w ręce jego i trzcina miary
w ręce jego. [...] A oto mur zewnątrz, wokoło domu
wszędzie, a w ręce męża trzcina miary na sześć łokci i na
dłoń, i zmierzył szerokość budowy trzciną jedną, wysokość
też trzciną jedną16.
Przygotowywanie, wytyczanie czy wykreślanie gra-
nic, mierzenie, ważenie, zawieszanie, ustalanie zasad
działania to typowa praca Artysty, który kształtuje do-
skonałość swego dzieła. Oprócz narzędzi: wagi, miary
i cyrkla, wykorzystuje On przede wszystkim palce dłoni
i ramie. Na miniaturze w tzw. Biblii Strzempińskiego z
połowy XIII w., Stwórca lewicę kładzie na dopiero co
powołanej do istnienia materii, zaś prawicą - tribus
digitis modyfikuje jej kształt1'. Proces ten widoczny
jest wyraźnie w wymienionych tekstach, a jego autorem
jest Deus Artifex.
Wspomniane wyżej terminy mensura, pondus i nu-
merus przeniknęły do Biblii z kultury greckiej. Już od
402