DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Kronika naukowa
DOI article:Bentkowska-Kafel, Anna; Whelan, Agnieszka [Contr.]: The artists and national identity in Poland and England: sesja naukowa zorganizowana przez wydział historii sztuki, Birkbeck College, University of London, 5-6 kwietnia, 1995 r.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0243
KRONIKA NAUKOWA
THE ARTIST AND NATIONAL IDENTITY IN POLAND AND ENGLAND.
SESJA NAUKOWA ZORGANIZOWANA PRZEZ WYDZIAŁ HISTORII SZTUKI,
BIRKBECK COLLEGE, UNIVERSITY OF LONDON, 5 - 6 KWIETNIA 1995 R.
Na kolejnej sesji zorganizowanej przez Birkbeck College
dla wymiany poglądów i wyników badań między angielskimi
i polskimi historykami sztuki wygłoszonych zostało 15 refe-
ratów, dotyczących różnych okresów sztuki i historiografii
obu krajów, od średniowiecza po lata ostatnie. Zarówno refe-
raty jak i następujące po nich ożywione dyskusje podejmowa-
ły różne próby określenia jak sztuka może wyrażać tożsa-
mość narodową. Nikt nie usiłował sformułować roboczej
nawet definicji. Zamiarem było raczej wskazanie rozmaitości
postaw artystycznych i specyfiki warunków artystycznych,
społecznych i politycznych, które wpływały na poczucie tej
tożsamości, a także jego brak, w różnych okresach i różnych
krajach. Przykłady dotyczyły nie tylko Anglii i Polski, ale
także Stanów Zjednoczonych; w dyskusji poruszony był rów-
nież problem Szkocji.
Obradom pierwszego dnia przewodniczył główny orga-
nizator sesji Francis Ames-Lewis z Birkbeck College. Witając
zebranych nawiązał do podobnej sesji sprzed dwóch lat, po-
święconej wpływom Francji na sztukę angielską i polską i
zapowiedział wydanie drukiem materiałów z dwóch spotkań,
które odbyły się w Londynie i w Warszawie.1 Jako pierwszy
głos zabrał Peter Draper z Birkbeck College. Jego referat
zatytułowany Angielski z francuskim akcentem: architektura,
język i problem tożsamości narodowej w Anglii w latach
1150-1250 porównywał język architektury gotyckich katedr
w Anglii i we Francji, zwłaszcza wybudowanych w tym
samym czasie kościołów w Rheims i Lincoln. Podobieństwa
tłumaczyć można uniwersalizmem Kościoła i kultury śre-
dniowiecza oraz podobną rolą mecenatu. Trudniej jest nato-
miast ustalić, jakie były przyczyny różnic wyrazu artystycz-
nego. Materiały źródłowe są niewystarczające i nie pozwalają
na sformułowanie jednoznacznej odpowiedzi. Peter Draper w
interesujący sposób wskazał m.in. na związki z rozwojem
języka narodowego i teksty świadczące o budzącej się w
owym czasie w Anglii świadomości odrębności narodowej.
Stopniowe wypieranie francuskiego (głównego języka wypo-
wiedzi elity dworskiej, języka prawa i literatury pięknej) przez
anglo-normański, a wreszcie przez regionalne dialekty angiel-
skie, dostarczyło ciekawej paraleli między językiem pisanym
a architekturą. Typowo angielskie cechy dekoracji architekto-
nicznej, takie jak służki z czarnego marmuru z Purbeck,
sposób wypełniania płaszczyzn i bogactwo detalu, muszą być
widziane w kontekście różnorodnych, czasem świadomie tra-
dycyjnych i regresyjnych form. Dopiero razem formy te two-
rzą rodzaj dialektu architektonicznego, w którym nowe wyra-
żenia włączane są w składnie o miejscowej tradycji.
Marcin Fabiański z Uniwersytetu Jagiellońskiego posta-
wił pytanie Na czym polega polskość Krzyżtoporu ? Mecenas
iproblem tożsamości narodowej na przykładzie polskiej ar-
chitektury pałacowej na początku XVII wieku. Autor zdawał
sobie sprawę, że odpowiedź zawiedzie słuchaczy, bowiem
projekt zamku niewiele miał wspólnego z architekturą polską.
Jego włoski budowniczy Lorenzo Senes wzorował się na
Vignoli, i najprawdopodobniej włoski był także pierwowzór
legendarnego akwarium w plafonie. Właściciel zamku kształ-
cił się w kolegiach jezuickich na Zachodzie i południu Europy
i wywodził swój ród od Kaliguli. Poczet portretów na dzie-
dzińcu przedstawiał więc przodków w rzymskich togach, a
festyny i inne uroczystości urządzane były z egzotycznym
przepychem. Według Fabiańskiego polskość Krzyżtoporu po-
legała nie na formie architektoniczej, lecz jego społecznej i
politycznej funkcji, jako sceny polskiego ceremoniału i środ-
ka służącego gloryfikacji rodu i świadomego podkreślania
jego znaczenia politycznego. Zrujnowany Krzyżtopór stał się
symbolem dziedzictwa narodowego i oddziaływał w sferze
mitu. Mit ten, żywy już w XVIII wieku i w okresie zaborów,
przedstawił zamek jako pomnik dumy narodowej i świadec-
two minionej potęgi Polski.
Kultura i tożsamość narodowa w XVIII-wiecznym Lwo-
wie: trzy narody - trzy religie - jedna sztuka to temat wystą-
pienia Piotra Krasnego z Uniwersytetu Jagiellońskiego, który
przedstawił problem współistnienia w mieście trzech odręb-
nych społeczności: polskiej, ukraińskiej i ormiańskiej, żyją-
cych w pełnej symbiozie artystycznej. Poczucie odrębności
narodowej tych grup można utożsamić z ich przynależnością
wyznaniową. Katolicy, prawosławni i unici zaznaczali swoją
tożsamość w zróżnicowaniu obrzędów liturgicznych i od-
miennie adaptowanej symbolice architektury. Natomiast fakt,
że trzy społeczności Lwowa wznosiły kościoły o tych samych
formach architektonicznych, korzystały z usług tych samych
artystów, a czasem ze wspólnego dla różnych wyznań mece-
natu, referent tłumaczył istnieniem poczucia przynależności
regionalnej. Wspólnota form artystycznych nie zagrażała po-
czuciu odrębności narodowej, stąd np. przejmowanie kościo-
łów katolickich na potrzeby prawosławne nie pociągało za
sobą konfliktów narodowościowych.
Wiliam Vaughan jest znany głównie z prac poświęconych
niemieckiej sztuce doby romantyzmu, bliskie są mu również
tematy dotyczące malarstwa krajobrazowego. Tym razem
przedstawił problem artysty, który świadomie dążył do stwo-
rzenia wyidealizowanego krajobrazu narodowego: Anglia
Constable'a. Constable był miłośnikiem krajobrazu i najle-
pszym jego odtwórcą. Uważał się za patriotę, a swoją sztukę
za środek kształtowania tożsamości narodowej. Zgodnie z
panującymi wówczas poglądami był przekonany, że ch arakter
narodowy Anglików jest uwarunkowany wyspiarskim klima-
tem. Przyroda i warunki atmosferyczne kształtują cechy na-
rodowe, z których Anglia czerpie swą siłę do pełnienia dobro-
czynnej misji wśród narodów świata. Powodzenie tej misji
zależy od stopnia w jakim Anglia oprze się na tradycyjnych
233
THE ARTIST AND NATIONAL IDENTITY IN POLAND AND ENGLAND.
SESJA NAUKOWA ZORGANIZOWANA PRZEZ WYDZIAŁ HISTORII SZTUKI,
BIRKBECK COLLEGE, UNIVERSITY OF LONDON, 5 - 6 KWIETNIA 1995 R.
Na kolejnej sesji zorganizowanej przez Birkbeck College
dla wymiany poglądów i wyników badań między angielskimi
i polskimi historykami sztuki wygłoszonych zostało 15 refe-
ratów, dotyczących różnych okresów sztuki i historiografii
obu krajów, od średniowiecza po lata ostatnie. Zarówno refe-
raty jak i następujące po nich ożywione dyskusje podejmowa-
ły różne próby określenia jak sztuka może wyrażać tożsa-
mość narodową. Nikt nie usiłował sformułować roboczej
nawet definicji. Zamiarem było raczej wskazanie rozmaitości
postaw artystycznych i specyfiki warunków artystycznych,
społecznych i politycznych, które wpływały na poczucie tej
tożsamości, a także jego brak, w różnych okresach i różnych
krajach. Przykłady dotyczyły nie tylko Anglii i Polski, ale
także Stanów Zjednoczonych; w dyskusji poruszony był rów-
nież problem Szkocji.
Obradom pierwszego dnia przewodniczył główny orga-
nizator sesji Francis Ames-Lewis z Birkbeck College. Witając
zebranych nawiązał do podobnej sesji sprzed dwóch lat, po-
święconej wpływom Francji na sztukę angielską i polską i
zapowiedział wydanie drukiem materiałów z dwóch spotkań,
które odbyły się w Londynie i w Warszawie.1 Jako pierwszy
głos zabrał Peter Draper z Birkbeck College. Jego referat
zatytułowany Angielski z francuskim akcentem: architektura,
język i problem tożsamości narodowej w Anglii w latach
1150-1250 porównywał język architektury gotyckich katedr
w Anglii i we Francji, zwłaszcza wybudowanych w tym
samym czasie kościołów w Rheims i Lincoln. Podobieństwa
tłumaczyć można uniwersalizmem Kościoła i kultury śre-
dniowiecza oraz podobną rolą mecenatu. Trudniej jest nato-
miast ustalić, jakie były przyczyny różnic wyrazu artystycz-
nego. Materiały źródłowe są niewystarczające i nie pozwalają
na sformułowanie jednoznacznej odpowiedzi. Peter Draper w
interesujący sposób wskazał m.in. na związki z rozwojem
języka narodowego i teksty świadczące o budzącej się w
owym czasie w Anglii świadomości odrębności narodowej.
Stopniowe wypieranie francuskiego (głównego języka wypo-
wiedzi elity dworskiej, języka prawa i literatury pięknej) przez
anglo-normański, a wreszcie przez regionalne dialekty angiel-
skie, dostarczyło ciekawej paraleli między językiem pisanym
a architekturą. Typowo angielskie cechy dekoracji architekto-
nicznej, takie jak służki z czarnego marmuru z Purbeck,
sposób wypełniania płaszczyzn i bogactwo detalu, muszą być
widziane w kontekście różnorodnych, czasem świadomie tra-
dycyjnych i regresyjnych form. Dopiero razem formy te two-
rzą rodzaj dialektu architektonicznego, w którym nowe wyra-
żenia włączane są w składnie o miejscowej tradycji.
Marcin Fabiański z Uniwersytetu Jagiellońskiego posta-
wił pytanie Na czym polega polskość Krzyżtoporu ? Mecenas
iproblem tożsamości narodowej na przykładzie polskiej ar-
chitektury pałacowej na początku XVII wieku. Autor zdawał
sobie sprawę, że odpowiedź zawiedzie słuchaczy, bowiem
projekt zamku niewiele miał wspólnego z architekturą polską.
Jego włoski budowniczy Lorenzo Senes wzorował się na
Vignoli, i najprawdopodobniej włoski był także pierwowzór
legendarnego akwarium w plafonie. Właściciel zamku kształ-
cił się w kolegiach jezuickich na Zachodzie i południu Europy
i wywodził swój ród od Kaliguli. Poczet portretów na dzie-
dzińcu przedstawiał więc przodków w rzymskich togach, a
festyny i inne uroczystości urządzane były z egzotycznym
przepychem. Według Fabiańskiego polskość Krzyżtoporu po-
legała nie na formie architektoniczej, lecz jego społecznej i
politycznej funkcji, jako sceny polskiego ceremoniału i środ-
ka służącego gloryfikacji rodu i świadomego podkreślania
jego znaczenia politycznego. Zrujnowany Krzyżtopór stał się
symbolem dziedzictwa narodowego i oddziaływał w sferze
mitu. Mit ten, żywy już w XVIII wieku i w okresie zaborów,
przedstawił zamek jako pomnik dumy narodowej i świadec-
two minionej potęgi Polski.
Kultura i tożsamość narodowa w XVIII-wiecznym Lwo-
wie: trzy narody - trzy religie - jedna sztuka to temat wystą-
pienia Piotra Krasnego z Uniwersytetu Jagiellońskiego, który
przedstawił problem współistnienia w mieście trzech odręb-
nych społeczności: polskiej, ukraińskiej i ormiańskiej, żyją-
cych w pełnej symbiozie artystycznej. Poczucie odrębności
narodowej tych grup można utożsamić z ich przynależnością
wyznaniową. Katolicy, prawosławni i unici zaznaczali swoją
tożsamość w zróżnicowaniu obrzędów liturgicznych i od-
miennie adaptowanej symbolice architektury. Natomiast fakt,
że trzy społeczności Lwowa wznosiły kościoły o tych samych
formach architektonicznych, korzystały z usług tych samych
artystów, a czasem ze wspólnego dla różnych wyznań mece-
natu, referent tłumaczył istnieniem poczucia przynależności
regionalnej. Wspólnota form artystycznych nie zagrażała po-
czuciu odrębności narodowej, stąd np. przejmowanie kościo-
łów katolickich na potrzeby prawosławne nie pociągało za
sobą konfliktów narodowościowych.
Wiliam Vaughan jest znany głównie z prac poświęconych
niemieckiej sztuce doby romantyzmu, bliskie są mu również
tematy dotyczące malarstwa krajobrazowego. Tym razem
przedstawił problem artysty, który świadomie dążył do stwo-
rzenia wyidealizowanego krajobrazu narodowego: Anglia
Constable'a. Constable był miłośnikiem krajobrazu i najle-
pszym jego odtwórcą. Uważał się za patriotę, a swoją sztukę
za środek kształtowania tożsamości narodowej. Zgodnie z
panującymi wówczas poglądami był przekonany, że ch arakter
narodowy Anglików jest uwarunkowany wyspiarskim klima-
tem. Przyroda i warunki atmosferyczne kształtują cechy na-
rodowe, z których Anglia czerpie swą siłę do pełnienia dobro-
czynnej misji wśród narodów świata. Powodzenie tej misji
zależy od stopnia w jakim Anglia oprze się na tradycyjnych
233