Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (58.1996)

KRONIKA NAUKOWA

"NACJONALIZM W SZTUCE I HISTORII SZTUKI (1789-1945)"
SESJA NAUKOWA INSTYTUTU SZTUKI POLSKIEJ AKADEMII NAUK
I STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI,
WARSZAWA, 5-7 GRUDNIA 1995 R.

Sesja, która odbyła się w gmachu Instytutu Sztuki
PAN, zgromadziła, ku zaskoczeniu organizatorów, całkiem
liczne grono referentów i to nie tylko z Polski, ale też z Rosji,
Anglii i Hiszpanii. Piszę ku zaskoczeniu, bowiem nie oczeki-
waliśmy takiego odzewu. Temat wydawał się być obcy nie
tylko polskim historykom sztuki, ale też i badaczom z innych
krajów. Tym bardziej, że wyraźnie podkreślono, że tema-
tem obrad ma być nie sztuka narodowa, ale nacjonalistyczna.
Jednakże już w trakcie sesji okazało się, iż rozgraniczenie,
wyraźniejsze sprecyzowanie obu terminów jest niemożliwe,
że momentami się pokrywają. Nie da się ukryć, że zabrakło
na samym początku referatu, który by dokonał takiej inter-
pretacji nacjonalizmu, jakiej niegdyś dokonał prof. Włady-
sław Tatarkiewicz dla pojęcia klasycyzmu. Prześledzenie
zmian znaczenia terminów: nacjonalizm i naród, w kontekście
poszczególnych epok byłoby bardzo pomocne w dalszych
rozważaniach tego zagadnienia w odniesieniu do sztuki. Prob-
lem ze zrozumieniem terminu nacjonalizm mają jednak nie
tylko historycy sztuki. Z przedstawionej przez prof. Tomasza
Kizwaltera (Instytut Historii UW) wypowiedzi jasno wynika,
że dotyczy to również historyków, a z dyskusji jaka się toczy
na świecie, nie wyciągnięto jeszcze jednoznacznych wnio-
sków.
Trudno o jakieś podsumowanie i wnioski płynące z odby-
tych obrad. Tematy przedstawione na sesji były tak różnorod-
ne i dotyczyły czasami tak odległych dziedzin sztuki, że
niesposób jest znaleźć dla nich wspólny mianownik (poza
tym, iż dotyczyły sztuki nacjonalistycznej czy narodowej, co
jest rzeczą oczywistą). Co może bowiem łączyć Indie doby
kolonialnej i Prusy okresu wojny z Francją? Łatwiej jest
powiedzieć czego zabrakło na tej sesji. Zabrakło równowagi.
Nie było nic lub prawie nic na temat sztuki faszystowskich
Włoch, Niemiec. Pominięto Amerykę. Ograniczono się też
niemal wyłącznie do zagadnienia sztuk plastycznych i archi-
tektury, pomijając muzykę, teatr i film (jeden referat). To
wszystko sprawia, że odczuwalna jest konieczność podjęcia
jeszcze raz tego zagadnienia. Trzeba jednak podkreślić, że
mimo tych braków sesja była nader udana.
Na podkreślenie zasługuje również wyrównany, wysoki
poziom referatów. Przy czym dwa spośród nich wydają się
zasługiwać na szczególne wyróżnienie. Pierwszym jest refe-
rat dr Marty Leśniakowskiej poświęcony nacjonalizmowi w
polskiej historii sztuki - zagadnieniu stosunkowo mało zna-
nemu, a mającemu jak się okazało ogromny wpływ na dzisiej-
szy poziom wiedzy o sztuce i drogę jaką poszła polska historia
sztuki. Drugi to referat dr Małgorzaty Omilanowskiej pt.
Nacjonalizm a style narodowe w architekturze europejskiej
końca XIX w. prezentujący kierunki poszukiwania tożsamo-
ści narodowej w architekturze różnych krajów Europy. Refe-

rat ten stanowi znakomite tło dla wszelkich rozważań nad
polską architekturą narodową XIX wieku, która w tym kon-
tekście nabiera nieco innego wymiaru. Oba te referaty nale-
żały do grupy tych odnoszących się do bardziej ogólnych
zagadnień, ale dyskusję, jak zwykle, wywoływały te poświę-
cone bardziej szczegółowym problemom.
Próbując jednak podsumować sesję należy stwierdzić,
iż sukcesem jest już doprowadzenie do podjęcia dyskusji,
na temat tak wstydliwy jak nacjonalizm (nadal termin
ten ma wymowę negatywną) i tak mało znany jak nacjo-
nalizm w sztuce. Niewątpliwie pozwala to w nowym świetle
ujrzeć pewne znane już zagadnienia, które w takim kon-
tekście jeszcze nie były przedstawiane. Zakreśla też nowe
obszary badawcze. Pytaniem bez odpowiedzi pozostaje jed-
nak to czy sesja ta znajdzie odbicie w dalszych badaniach
nad sztuką i historią sztuki, czy też będzie to tylko jednora-
zowe przedsięwzięcie zaznaczone jedynie zbiorem referatów
(wydanie materiałów z tej sesji jest zaplanowane na 1996 rok).
Referaty wygłoszone na sesji Nacjonalizm w sztuce i
historii sztuki (1789-1945): prof. dr hab. Stanisław Mossako-
wski, Naród a sztuka; prof. dr hab. Tomasz Kizwalter, Nacjo-
nalizm, czyli o kłopotliwych pojęciach; prof. dr hab. Piotr
Krakowski, Nacjonalizm a sztuka "patriotyczna"; dr Marta
Leśniakowska, Polska historia sztuki i nacjonalizm; dr Hanna
Faryna-Paszkiewicz, Spór o Wita Stwosza; mgr Hubert Bile-
wicz, Bizantyńsko-ruskie malowidła lubelskie w świetle prac
Cesarskiej Komisji Archeologicznej z Petersburga; mgr inż.
arch. Jeremi Królikowski, Kilka uwag o nacjonalizmie w
architekturze; dr Małgorzata Omilanowska, Nacjonalizm a
style narodowe w architekturze europejskiej XIX w.; mgr
Robert Pasieczny, Klasycyzm początku XX wieku w archite-
kturze rosyjskiej jako wyraz tendencji nacjonalistycznych;
mgr Aleksander Biertasz, Styl neoruski w architekturze sa-
kralnej okręgu petersburskiego; dr Jelena Karpowa, Rosyjskie
budowle tryumfalne XVIII - XIX wieku w "Kraju Zachodnim";
dr Piotr Paszkiewicz, Spór o cerkwie prawosławne w II Rze-
czypospolitej. "Odmoskwianie " czy "polonizacja"?; Irma Ko-
zina, "Styl ok. 1800". Styl narodowy czy nowa rzeczowość w
architekturze Górnego Śląska przełomu XIX i XX w.?; dr
Cezary Wąs, Patriotyzm - myśl narodowa - nacjonalizm.
Przemiany treści ideowych wrocławskich pomników publicz-
nych XIX w.; mgr Magdalena Ujma, Cmentarze z I wojny
światowej projektu Dusana Jurkovica; dr Peter Martyn, Ar-
chitektura brytyjskiego Raju. Architektura angielska na sub-
kontynencie indyjskim (1763-1947); mgr Krzysztof Lipka,
Anton von Werner — apologeta klęski pod Sedanem; dr Paweł
Klimow, Ikonografia Aleksandra Newskiego w rosyjskim ma-
larstwie religijnym XIX — pocz. XX w. O związkach kultu,
kultury i polityki w sztuce rosyjskiej; dr Angel Llorente

237