DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Mossakowski, Stanisław: [Rezension von: Hellmut Lorenz, Domenico Martinelli und die österreichische Barockarchitektur]
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0366
RECENZJE
II. 8. D. Martinelli, projekt pawilonu-fontanny dla Jana Ih
studium rzutu (MZ 516). Repr. wg Lorenza
III. 8. D. Martinelli, design ofa pavilion-fountain for John '/'1
study of plan (MZ 516). Phot. after Lorenz
karcie notatki architekta, dotyczącej stosunku miar (stopy
wiedeńskiej i krakowskiego łokcia) wynika, że projekt wyko-
nany został z dala od dawnej stolicy Polski (La qui notata
misura contiene d 9 di Vienna e conforme 1'accennatomi,
vorebbe a ragguagliare appunto mezzo braccio di Cracovia).
Przytoczone przez profesora Lorenza moje domniemanie, że
oba rysunki należy łączyć z dziejami budowy krakowskiego
kościoła Misjonarzy na Stradomiu (s. 186 i 278) znajduje
potwierdzenie w fakcie, iż do kolekcji Martinellego trafił
także szkicowy pomiar Stradomia z zaznaczoną parcelą prze-
znaczoną pod budowę tej świątyni (s. 327, Z-384, zob. podpis:
Locus pro locanda Ecclesia - il. 13)11.
Wprawdzie wzniesiony ostatecznie w latach 1719-1728,
zapewne wedle planów Kacpra Bażanki, krakowski kościół
Misjonarzy nie wykazuje, jak słusznie stwierdza Lorenz, żad-
nych związków z omawianym projektem Martinellego, jest to
bowiem budowla na planie wydłużonego prostokąta, lecz nie
można zapominać, iż kamień węgielny położono dużo wcześ-
niej, w r. 1693 i musiał już wtedy istnieć jakiś plan całości,
niekoniecznie identyczny ze zrealizowanym w wieku XVIII12.
Rzecz znamienna, że najstarszy znany, choć nie datowany
projekt krakowskiego kościoła, opublikowany przez Adama
Bochnaka, przewidywał także zbudowanie świątyni o chara-
kterze centralnym -jej zasadniczy trzon stanowić miała nawa
o rzucie w formie poprzecznie usytuowanej elipsy (il. 16)13.
Projekt ten nieprzypadkowo chyba zawiera elementy wystę-
pujące zarówno w dziele Martinellego jak też w budowli
ostatecznie zrealizowanej. Z rysunkami naszego architekta
łączy go np. charakterystyczne, odcinkowe wybrzuszenie
ściany w środkowej partii fasady przy równoczesnym wysu-
nięciu zryzalitowanych części bocznych, a z budowlą Bażanki
ustawione ukośnie pary kolumn flankujących wejście. Toteż
projekt Martinellego sprawia wrażenie stadium wyjściowego
serii studiów, które poprzedziły powstanie ostatecznie zreali-
zowanego planu. Jeśli tak było rzeczywiście to wypadnie
przesunąć datowanie omawianej pracy naszego artysty na
czas około r. 1692, a jako domniemanego zleceniodawcę
wskazać biskupa krakowskiego Jana Małachowskiego (zm.
1699), głównego wówczas dobrodzieja stradomskiego kla-
sztoru1.
Lata 1706-1718 to ostatni okres życia i pracy Domenica
Martinellego. Artysta przebywał wtedy w Rzymie, gdzie po-
nownie prowadził wykłady w Akademii św. Łukasza, a od
r. 1716 do śmierci w rodzinnej Lukce. Wśród nielicznych
dzieł z tego czasu najciekawszy bodaj jest niezrealizowany
projekt Villa Malaspina w Caniparola. Okazały ten gmach
zdradza, jak stwierdza autor, wpływ rzymskich idei archi-
tektonicznych powstałych w kręgu Berniniego (projekt Luw-
ru), przetworzonych następnie kongenialnie przez Austriaka
Fischera von Erlach (tzw. typ Lustgartengebćiude), które tą
drogą powróciły niejako do swej pierwotnej ojczyzny (zjawi-
sko to określa autor jako Riick-Import).
II. 10. D. Martinelli, projekt pawilonu-fontanny dla Jana III,
rzeźbiarska grupa w centrum budowli (MZ 459 -fragment).
Fot. Castello Sforzesco w Mediolanie
III. 10. D. Martinelli, design of a pavilion-fountain for John III,
sculptural group in the middle of the building
(MZ 459 - detail). Phot. Castello Sforzesco in Milan
348
II. 8. D. Martinelli, projekt pawilonu-fontanny dla Jana Ih
studium rzutu (MZ 516). Repr. wg Lorenza
III. 8. D. Martinelli, design ofa pavilion-fountain for John '/'1
study of plan (MZ 516). Phot. after Lorenz
karcie notatki architekta, dotyczącej stosunku miar (stopy
wiedeńskiej i krakowskiego łokcia) wynika, że projekt wyko-
nany został z dala od dawnej stolicy Polski (La qui notata
misura contiene d 9 di Vienna e conforme 1'accennatomi,
vorebbe a ragguagliare appunto mezzo braccio di Cracovia).
Przytoczone przez profesora Lorenza moje domniemanie, że
oba rysunki należy łączyć z dziejami budowy krakowskiego
kościoła Misjonarzy na Stradomiu (s. 186 i 278) znajduje
potwierdzenie w fakcie, iż do kolekcji Martinellego trafił
także szkicowy pomiar Stradomia z zaznaczoną parcelą prze-
znaczoną pod budowę tej świątyni (s. 327, Z-384, zob. podpis:
Locus pro locanda Ecclesia - il. 13)11.
Wprawdzie wzniesiony ostatecznie w latach 1719-1728,
zapewne wedle planów Kacpra Bażanki, krakowski kościół
Misjonarzy nie wykazuje, jak słusznie stwierdza Lorenz, żad-
nych związków z omawianym projektem Martinellego, jest to
bowiem budowla na planie wydłużonego prostokąta, lecz nie
można zapominać, iż kamień węgielny położono dużo wcześ-
niej, w r. 1693 i musiał już wtedy istnieć jakiś plan całości,
niekoniecznie identyczny ze zrealizowanym w wieku XVIII12.
Rzecz znamienna, że najstarszy znany, choć nie datowany
projekt krakowskiego kościoła, opublikowany przez Adama
Bochnaka, przewidywał także zbudowanie świątyni o chara-
kterze centralnym -jej zasadniczy trzon stanowić miała nawa
o rzucie w formie poprzecznie usytuowanej elipsy (il. 16)13.
Projekt ten nieprzypadkowo chyba zawiera elementy wystę-
pujące zarówno w dziele Martinellego jak też w budowli
ostatecznie zrealizowanej. Z rysunkami naszego architekta
łączy go np. charakterystyczne, odcinkowe wybrzuszenie
ściany w środkowej partii fasady przy równoczesnym wysu-
nięciu zryzalitowanych części bocznych, a z budowlą Bażanki
ustawione ukośnie pary kolumn flankujących wejście. Toteż
projekt Martinellego sprawia wrażenie stadium wyjściowego
serii studiów, które poprzedziły powstanie ostatecznie zreali-
zowanego planu. Jeśli tak było rzeczywiście to wypadnie
przesunąć datowanie omawianej pracy naszego artysty na
czas około r. 1692, a jako domniemanego zleceniodawcę
wskazać biskupa krakowskiego Jana Małachowskiego (zm.
1699), głównego wówczas dobrodzieja stradomskiego kla-
sztoru1.
Lata 1706-1718 to ostatni okres życia i pracy Domenica
Martinellego. Artysta przebywał wtedy w Rzymie, gdzie po-
nownie prowadził wykłady w Akademii św. Łukasza, a od
r. 1716 do śmierci w rodzinnej Lukce. Wśród nielicznych
dzieł z tego czasu najciekawszy bodaj jest niezrealizowany
projekt Villa Malaspina w Caniparola. Okazały ten gmach
zdradza, jak stwierdza autor, wpływ rzymskich idei archi-
tektonicznych powstałych w kręgu Berniniego (projekt Luw-
ru), przetworzonych następnie kongenialnie przez Austriaka
Fischera von Erlach (tzw. typ Lustgartengebćiude), które tą
drogą powróciły niejako do swej pierwotnej ojczyzny (zjawi-
sko to określa autor jako Riick-Import).
II. 10. D. Martinelli, projekt pawilonu-fontanny dla Jana III,
rzeźbiarska grupa w centrum budowli (MZ 459 -fragment).
Fot. Castello Sforzesco w Mediolanie
III. 10. D. Martinelli, design of a pavilion-fountain for John III,
sculptural group in the middle of the building
(MZ 459 - detail). Phot. Castello Sforzesco in Milan
348