DOI Artikel:
Rottermund, Andrzej: [Rezension von: Richard S. Wortman, Scenarios of Power. Myth and Ceremony in Russian Monarchy]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0228
223
ANDRZEJ ROTTERMUND
Warszawa, Zamek Królewski
Richard S. Wortman, Scenarios of Power.
Myth and Ceremony in Russian Monarchy.
Princeton, New Jersey, Princeton University Press, 1995, ss. 469
Instytut Harrimana Uniwersytetu Columbia, mając
w swoim dorobku ponad 100 książek, w przewa-
żającej liczbie dotyczących dziejów Rosji w XIX
wieku, a przede wszystkim różnych aspektów historii
ZSRR, obdarzył badaczy europejskiego ceremoniału
dworskiego publikacją pióra amerykańskiego history-
ka, profesora Uniwersytetu Columbia Richarda S.
Wortmana. Skupia się ona na okresie obejmującym
blisko 170 lat, od objęcia tronu przez Piotra I, aż do
śmierci Mikołaja I w 1855 roku. Książka oznaczona
została jako tom pierwszy, spodziewać się więc nale-
ży tomu drugiego, który obejmie panowanie Aleksan-
dra II, Aleksandra III i Mikołaja II. Wortman
wykorzystał w swych badaniach bogate zasoby archi-
walne Centralnego Państwowego Archiwum Rewolu-
cji Październikowej i Centralnego (obecnie Rosyjskiego)
Państwowego Archiwum Historycznego (szczególnie
cenny Fond 516, zawierający materiały dotyczące ro-
syjskiego ceremoniału dworskiego).
Imponować może licząca blisko 600 pozycji lista
źródeł drukowanych, chociaż jedynie w zakresie prac
angielsko i rosyjskojęzycznych. Trudny do wytłuma-
czenia jest brak publikacji tak podstawowych dla zro-
zumienia funkcjonowania mechanizmów władzy jak
prace Perecy Ernesta Schramma, czy nieobecność
ważnych książek Huberta Ch. Ehalta (Ausdruckfor-
men absolutistischer Herrschaft. Der Wiener Hof im
17. und 18. Jahrhundert. Wien 1980) i Jurgena von
Kruedenera (Die Rolle des Hofes im Absolutismus.
Stuttgart 1973) analizujących funkcje sztuki i archi-
tektury na dworach absolutystycznych i ich związek
z ceremoniałem dworskim. Autor odwołuje się kilka-
krotnie do sposobu funkcjonowania ceremoniału na
dworach hiszpańskim i francuskim Ludwika XIV, jed-
nak i w tych przypadkach zabrakło mu gruntowniej-
szego zaplecza bibliograficznego, co np. w przypadku
Hiszpanii doprowadziło Wortmana do postawienia
tezy o stosunkowo dużej swobodzie ceremonialnej na
tym dworze. Jeżeli nawet było tak w wieku XIX, to na
pewno nie w XVII, ani nawet w XVIII stuleciu
(por. np. J. E. Varey, Processsional Ceremoniał of the
Spanish Court in the Seventeenth Century. „Studia
Iberica”, Bem-Munchen 1973, ss. 644-652; Y. Botti-
neau, LArt de Cour dans L’Espagne de Philippe V
1700-1746. [W:] Melanges de la Cosa Velasqu.es.
Madrid 1982). Odczuwalny jest też brak lektury naj-
ważniejszych zbiorów przepisów ceremonialnych,
obowiązujących na dworach europejskich w XVII
i XVIII wieku, m.in. J.B.Rohra(z 1718, 1730,1733),
F. Ph. Floriniego (z 1719), F.C. Mosera (z 1755) czy
J. Ch. Luniga (z 1719-20). Pomimo że Wortman kilka-
krotnie pisze o znaczącej roli sztuki w ceremonialnych
„widowiskach” dworskich, jest to dziedzina, w której
czuje się najmniej pewnie, stąd podane przykłady i cy-
towana literatura robią wrażenie dobranych przypad-
kowo. O wartości tej pracy stanowi przede wszystkim
jej pionierski charakter. Jest pierwszą w historiografii
poważną próbą wyjaśnienia istoty i roli ceremoniału
dworskiego w utrwalaniu i podtrzymywaniu systemu
politycznego przedrewolucyjnej Rosji.
Podjęty przez Wortmana temat jest fascynujący.
Ceremonie rozgrywające się na dworze rosyjskim
oszałamiały każdego, kto zetknął się ze splendorem,
wyszukanym bogactwem, niespotykaną skalą i rozma-
chem przedsięwzięć oraz głęboką symboliką rytuału.
Dyplomata, książę Carl Moy opisywał ceremonię ko-
ronacji cara jako „przytłaczającą demonstrację rosyj-
skiej siły i wielkości”. Anna Tintczewa, dama dworu
carowej Marii Aleksandrowny (żony Aleksandra II)
pisała pod wrażeniem ceremonii, w których sama
uczestniczyła, że demonstrowanie władzy w Rosji jest
tak całkowite i tak pełne majestatu, że porównując je
z ceremoniami w innych krajach, można śmiało wyra-
zić opinię, iż tam pozostały z ceremoniałujedynie sło-
wa. W Rosji ceremonie powiązane zostały z religią
i stąd obdarzone są pewną ponadnaturalaną cechą,
która oddziaływuje na wyobraźnię odbiorców.
Autor podzielił swoją pracę na cztery części.
W pierwszej Borrowed Signs (Zapożyczone symbole),
dokonuje przeglądu procesu formowania się państwa
ANDRZEJ ROTTERMUND
Warszawa, Zamek Królewski
Richard S. Wortman, Scenarios of Power.
Myth and Ceremony in Russian Monarchy.
Princeton, New Jersey, Princeton University Press, 1995, ss. 469
Instytut Harrimana Uniwersytetu Columbia, mając
w swoim dorobku ponad 100 książek, w przewa-
żającej liczbie dotyczących dziejów Rosji w XIX
wieku, a przede wszystkim różnych aspektów historii
ZSRR, obdarzył badaczy europejskiego ceremoniału
dworskiego publikacją pióra amerykańskiego history-
ka, profesora Uniwersytetu Columbia Richarda S.
Wortmana. Skupia się ona na okresie obejmującym
blisko 170 lat, od objęcia tronu przez Piotra I, aż do
śmierci Mikołaja I w 1855 roku. Książka oznaczona
została jako tom pierwszy, spodziewać się więc nale-
ży tomu drugiego, który obejmie panowanie Aleksan-
dra II, Aleksandra III i Mikołaja II. Wortman
wykorzystał w swych badaniach bogate zasoby archi-
walne Centralnego Państwowego Archiwum Rewolu-
cji Październikowej i Centralnego (obecnie Rosyjskiego)
Państwowego Archiwum Historycznego (szczególnie
cenny Fond 516, zawierający materiały dotyczące ro-
syjskiego ceremoniału dworskiego).
Imponować może licząca blisko 600 pozycji lista
źródeł drukowanych, chociaż jedynie w zakresie prac
angielsko i rosyjskojęzycznych. Trudny do wytłuma-
czenia jest brak publikacji tak podstawowych dla zro-
zumienia funkcjonowania mechanizmów władzy jak
prace Perecy Ernesta Schramma, czy nieobecność
ważnych książek Huberta Ch. Ehalta (Ausdruckfor-
men absolutistischer Herrschaft. Der Wiener Hof im
17. und 18. Jahrhundert. Wien 1980) i Jurgena von
Kruedenera (Die Rolle des Hofes im Absolutismus.
Stuttgart 1973) analizujących funkcje sztuki i archi-
tektury na dworach absolutystycznych i ich związek
z ceremoniałem dworskim. Autor odwołuje się kilka-
krotnie do sposobu funkcjonowania ceremoniału na
dworach hiszpańskim i francuskim Ludwika XIV, jed-
nak i w tych przypadkach zabrakło mu gruntowniej-
szego zaplecza bibliograficznego, co np. w przypadku
Hiszpanii doprowadziło Wortmana do postawienia
tezy o stosunkowo dużej swobodzie ceremonialnej na
tym dworze. Jeżeli nawet było tak w wieku XIX, to na
pewno nie w XVII, ani nawet w XVIII stuleciu
(por. np. J. E. Varey, Processsional Ceremoniał of the
Spanish Court in the Seventeenth Century. „Studia
Iberica”, Bem-Munchen 1973, ss. 644-652; Y. Botti-
neau, LArt de Cour dans L’Espagne de Philippe V
1700-1746. [W:] Melanges de la Cosa Velasqu.es.
Madrid 1982). Odczuwalny jest też brak lektury naj-
ważniejszych zbiorów przepisów ceremonialnych,
obowiązujących na dworach europejskich w XVII
i XVIII wieku, m.in. J.B.Rohra(z 1718, 1730,1733),
F. Ph. Floriniego (z 1719), F.C. Mosera (z 1755) czy
J. Ch. Luniga (z 1719-20). Pomimo że Wortman kilka-
krotnie pisze o znaczącej roli sztuki w ceremonialnych
„widowiskach” dworskich, jest to dziedzina, w której
czuje się najmniej pewnie, stąd podane przykłady i cy-
towana literatura robią wrażenie dobranych przypad-
kowo. O wartości tej pracy stanowi przede wszystkim
jej pionierski charakter. Jest pierwszą w historiografii
poważną próbą wyjaśnienia istoty i roli ceremoniału
dworskiego w utrwalaniu i podtrzymywaniu systemu
politycznego przedrewolucyjnej Rosji.
Podjęty przez Wortmana temat jest fascynujący.
Ceremonie rozgrywające się na dworze rosyjskim
oszałamiały każdego, kto zetknął się ze splendorem,
wyszukanym bogactwem, niespotykaną skalą i rozma-
chem przedsięwzięć oraz głęboką symboliką rytuału.
Dyplomata, książę Carl Moy opisywał ceremonię ko-
ronacji cara jako „przytłaczającą demonstrację rosyj-
skiej siły i wielkości”. Anna Tintczewa, dama dworu
carowej Marii Aleksandrowny (żony Aleksandra II)
pisała pod wrażeniem ceremonii, w których sama
uczestniczyła, że demonstrowanie władzy w Rosji jest
tak całkowite i tak pełne majestatu, że porównując je
z ceremoniami w innych krajach, można śmiało wyra-
zić opinię, iż tam pozostały z ceremoniałujedynie sło-
wa. W Rosji ceremonie powiązane zostały z religią
i stąd obdarzone są pewną ponadnaturalaną cechą,
która oddziaływuje na wyobraźnię odbiorców.
Autor podzielił swoją pracę na cztery części.
W pierwszej Borrowed Signs (Zapożyczone symbole),
dokonuje przeglądu procesu formowania się państwa