DOI Artikel:
Regulska, Grażyna: Gotyckie relikwiarze medalionowe na Śląsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0418
Gotyckie Relikwiarze Medalionowe na Śląsku
409
nych wyżej świątyń wrocławskich, w katedrze czy w kolegiacie pw. św. Krzyża, znajdo-
wał się pierwotnie. Zmarły w 1497 roku kanonik Helentreuter czynił dary dla obydwu,
a i kościół klarysek we Wrocławiu miał ufundowany przez niego tryptyk36. Pewne jest
tylko, że w roku 1933 relikwiarz należał do prywatnej kolekcji Hatzfeldtów na zamku
w Żmigrodzie i już wtedy pozbawiony był rewersu37. Obecnie najprawdopodobniej me
istnieje w ogóle.
Drugi z medalionów zachowanych w skarbcu katedry we Wrocławiu otrzymał także
kształt okrągły (il. 8a i 8b). Jest to srebrne, w całości pozłacane dzieło o średnicy 14,7 cm,
z awersem dekorowanym dwudziestoma czterema kamieniami szlachetnymi: ośmioma
dużymi, osadzonymi w emaliowanych na zielono rozetach i szesnastoma mniejszymi -
w prostych, milgryfowych oprawach. Brzeg tej jego strony ozdobiono pełnoplastyczną
wicią roślinną, z długimi, lancetowatymi listkami i małymi kwiatuszkami o rozdwojo-
nych płatkach, rewers zaś - grawerowaną sceną Pokłonu Trzech Mędrców, w której już
Johann Michael Fritz dostrzegł wyraźne inspiracje grafiką Mistrza E.S., chociaż konkret-
nego wzoru nie wskazał38. Niewykluczone jednak, że była nim rycina, którą w katalogu
Maxa Lehrsa opatrzono numerem 27, a zdają się o tym świadczyć przede wszystkim po-
stacie Mani z Dzieciątkiem i Mędrców, bo postać św. Józefa została przez śląskiego arty-
stę pominięta. Z braku miejsca zrezygnował również ze zwierząt przy żłobie oraz pejzażu
z pasterzami i stadem owiec. Czas powstania tego relikwiarza wolno, za Fritzem, odnieść
do ostatnich lat wieku XV.
Około roku 1510 umieścić trzeba natomiast wykonanie okrągłego medalionu, który
uratował się w kościele parafialnym św. Jerzego w Ostropie (il. 9a i 9b) i podobnie jak
należący do tejże świątyni srebrny relikwiarz w kształcie figurki św. Anny Samotrzeć
z 1511 roku uznany został za dzieło Andrzeja Heideckera, jednego z najwybitniejszych
złotników, czynnych we Wrocławiu na początku XVI stulecia39. Z działalnością tego arty-
sty zwykło się zresztą wiązać szereg innych relikwiarzy, wśród nich hermę i relikwiarz
w kształcie ręki św. Jadwigi oraz relikwiarz w kształcie ręki św. Bartłomieja, które
w latach 1512-1514 sprawiono do wrocławskiej kolegiaty św. Krzyża. Jego puncę mi-
strzowską nosząjednak tylko trzy obiekty - figurka relikwiarzowa św. Jadwigi z kolegiaty
świętokrzyskiej we Wrocławiu (1513 rok) oraz dwa kielichy mszalne z roku 1517, ze
Wschowy i z Gliwic40. Awers srebrnego i partiami złoconego medalionu z Ostropy, które-
go średnica mierzy 7,2 cm, ozdobiono pełnoplastycznym wieńcem z gałązek granatu. Na
rewersie znajduje się grawerowane przedstawienie Mani z Dzieciątkiem, przez Herman-
na Rode trafnie zestawione z ryciną L. 67 Mistrza E. S., za którą Heidecker - o ile to on
36 C. BUCHWALD, Ans dem Nachlass des Kanonikus Helentreuter. „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, N.F.,
Bd. VIII, Breslau 1924, s. 74-78; P. BRETSCHNEIDER, Gregorius Helentreuter. „Archiv fur schlesische Kirchenge-
schichte”. Bd. 4, Breslau 1939, s. 84-90.
37 H. SEGER, Ein Reliąuiar des Breslauer Kanonikus Helentreuter. „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, N.E,
Bd. X, Breslau 1933, s. 67-68, tabl. VIII; KACZMAREK, WITKOWSKI, op. cit., s. 43.
38 LUTSCH, op. cit., Bd. I, Breslau 1886, s. 174; Ausstellung von Goldschmiedearbeiten..., nr 169; BURGEMEISTER,
GRUNDMANN, op. cit., Bd. I, Teil. 1, s. 143; BRAUN, op. cit., s. 288; FRITZ, Gestochene Bilder.., s. 296, nr kat. 112;
MANDZIUK, op. cit., s. 135; SZCZEPKOWSKA-NALIWAJEK, op. cit., s. 241.
39 LUTSCH, op. cit., Bd. IV, Breslau 1894, s. 386; Ausstellung von Goldschmiedearbeiten..., nr 168; Die Bau-und
Kunstdenkmdler des Kreises Tost-Gleiwitz. Breslau 1943, s. 223, il. 404, 405.
40 Do dzieł Andrzeja Heideckera zaliczane są ponadto dwie zaginione dzisiaj figurki relikwiarzowe, Marii z Dzieciąt-
kiem z kolegiaty w Wieluniu (1510 r.) oraz św. Anny Samotrzeć z Pyskowic, którą w dotychczasowej literaturze określa się
błędnie jako jeszcze jedną figurkę Marii z Dzieciątkiem, zob. ostatnio SZCZEPKOWSKA-NALIWAJEK, op. cit., s. 198-
200, il. 60, 63. Niektórzy badacze przypisują Heideckerowi także kielich z Pyskowic, MIHALIK, op. cit., s. 83-85, il. 9.
409
nych wyżej świątyń wrocławskich, w katedrze czy w kolegiacie pw. św. Krzyża, znajdo-
wał się pierwotnie. Zmarły w 1497 roku kanonik Helentreuter czynił dary dla obydwu,
a i kościół klarysek we Wrocławiu miał ufundowany przez niego tryptyk36. Pewne jest
tylko, że w roku 1933 relikwiarz należał do prywatnej kolekcji Hatzfeldtów na zamku
w Żmigrodzie i już wtedy pozbawiony był rewersu37. Obecnie najprawdopodobniej me
istnieje w ogóle.
Drugi z medalionów zachowanych w skarbcu katedry we Wrocławiu otrzymał także
kształt okrągły (il. 8a i 8b). Jest to srebrne, w całości pozłacane dzieło o średnicy 14,7 cm,
z awersem dekorowanym dwudziestoma czterema kamieniami szlachetnymi: ośmioma
dużymi, osadzonymi w emaliowanych na zielono rozetach i szesnastoma mniejszymi -
w prostych, milgryfowych oprawach. Brzeg tej jego strony ozdobiono pełnoplastyczną
wicią roślinną, z długimi, lancetowatymi listkami i małymi kwiatuszkami o rozdwojo-
nych płatkach, rewers zaś - grawerowaną sceną Pokłonu Trzech Mędrców, w której już
Johann Michael Fritz dostrzegł wyraźne inspiracje grafiką Mistrza E.S., chociaż konkret-
nego wzoru nie wskazał38. Niewykluczone jednak, że była nim rycina, którą w katalogu
Maxa Lehrsa opatrzono numerem 27, a zdają się o tym świadczyć przede wszystkim po-
stacie Mani z Dzieciątkiem i Mędrców, bo postać św. Józefa została przez śląskiego arty-
stę pominięta. Z braku miejsca zrezygnował również ze zwierząt przy żłobie oraz pejzażu
z pasterzami i stadem owiec. Czas powstania tego relikwiarza wolno, za Fritzem, odnieść
do ostatnich lat wieku XV.
Około roku 1510 umieścić trzeba natomiast wykonanie okrągłego medalionu, który
uratował się w kościele parafialnym św. Jerzego w Ostropie (il. 9a i 9b) i podobnie jak
należący do tejże świątyni srebrny relikwiarz w kształcie figurki św. Anny Samotrzeć
z 1511 roku uznany został za dzieło Andrzeja Heideckera, jednego z najwybitniejszych
złotników, czynnych we Wrocławiu na początku XVI stulecia39. Z działalnością tego arty-
sty zwykło się zresztą wiązać szereg innych relikwiarzy, wśród nich hermę i relikwiarz
w kształcie ręki św. Jadwigi oraz relikwiarz w kształcie ręki św. Bartłomieja, które
w latach 1512-1514 sprawiono do wrocławskiej kolegiaty św. Krzyża. Jego puncę mi-
strzowską nosząjednak tylko trzy obiekty - figurka relikwiarzowa św. Jadwigi z kolegiaty
świętokrzyskiej we Wrocławiu (1513 rok) oraz dwa kielichy mszalne z roku 1517, ze
Wschowy i z Gliwic40. Awers srebrnego i partiami złoconego medalionu z Ostropy, które-
go średnica mierzy 7,2 cm, ozdobiono pełnoplastycznym wieńcem z gałązek granatu. Na
rewersie znajduje się grawerowane przedstawienie Mani z Dzieciątkiem, przez Herman-
na Rode trafnie zestawione z ryciną L. 67 Mistrza E. S., za którą Heidecker - o ile to on
36 C. BUCHWALD, Ans dem Nachlass des Kanonikus Helentreuter. „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, N.F.,
Bd. VIII, Breslau 1924, s. 74-78; P. BRETSCHNEIDER, Gregorius Helentreuter. „Archiv fur schlesische Kirchenge-
schichte”. Bd. 4, Breslau 1939, s. 84-90.
37 H. SEGER, Ein Reliąuiar des Breslauer Kanonikus Helentreuter. „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, N.E,
Bd. X, Breslau 1933, s. 67-68, tabl. VIII; KACZMAREK, WITKOWSKI, op. cit., s. 43.
38 LUTSCH, op. cit., Bd. I, Breslau 1886, s. 174; Ausstellung von Goldschmiedearbeiten..., nr 169; BURGEMEISTER,
GRUNDMANN, op. cit., Bd. I, Teil. 1, s. 143; BRAUN, op. cit., s. 288; FRITZ, Gestochene Bilder.., s. 296, nr kat. 112;
MANDZIUK, op. cit., s. 135; SZCZEPKOWSKA-NALIWAJEK, op. cit., s. 241.
39 LUTSCH, op. cit., Bd. IV, Breslau 1894, s. 386; Ausstellung von Goldschmiedearbeiten..., nr 168; Die Bau-und
Kunstdenkmdler des Kreises Tost-Gleiwitz. Breslau 1943, s. 223, il. 404, 405.
40 Do dzieł Andrzeja Heideckera zaliczane są ponadto dwie zaginione dzisiaj figurki relikwiarzowe, Marii z Dzieciąt-
kiem z kolegiaty w Wieluniu (1510 r.) oraz św. Anny Samotrzeć z Pyskowic, którą w dotychczasowej literaturze określa się
błędnie jako jeszcze jedną figurkę Marii z Dzieciątkiem, zob. ostatnio SZCZEPKOWSKA-NALIWAJEK, op. cit., s. 198-
200, il. 60, 63. Niektórzy badacze przypisują Heideckerowi także kielich z Pyskowic, MIHALIK, op. cit., s. 83-85, il. 9.