DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Pokora, Jakub: Wazowskie enigmata: wieńce Zygmunta i obeliski Władysława oraz kłódka Jana Kazimierza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0018
12
Jakub Pokora
2. Medal pośmiertny Zygmunta III
z personifikacją Wiary,
wyk. Alessandro Abondio (?) 1632 r.
Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie
nić. Tu natomiast ograniczę się do kilku uwag. Jak wiadomo, Kolumna miała być ustawio-
na w dziesięciolecie śmierci Zygmunta III, tj. 30 IV 1642 r., do czego nie doszło. Realiza-
cja posągu we wcześniejszej wersji nastąpiła w 1. połowie 1643 r., a w ostatecznej - 24 XI
1644 r. Władysław IV, uchodzący za pomysłodawcę pomnika ojca, przetworzył swój kon-
cept sprzed kilkunastu lat. Chodzi o medal pośmiertny Zygmunta III z 1632 r., przypusz-
czalnie projektu Alessandro Abondio (il. 2). W dziele powtórzony został program ideowy
medalu wcześniejszego Zygmunta - Zygmunta II Augusta (il. 3), numizmatu datowanego
na około 1561 r., autorstwa Gian Giacomo Caraglio (?)29. A może - dodajmy - wybitego
na pamiątkę (rocznicę ?) 1540 r., kiedy ostatni z Jagiellonów otrzymał poświęcony miecz
i kapelusz od Pawła III. Na awersie znalazł się popiersiowy portret króla w zbroi, na re-
wersie zaś personifikacja Wiary, opatrzona wersetem z Eneidy, IV, 336: DVM SPIRITVS
HOS REGET ARTVS (póki duch mój nie opuści ciała - przekład Tadeusza Sinki). Maria
Stahr uważa, że na medalu „Zygmunt III został przedstawiony jako władca chrześcijański-
obrońca wiary, której nakazami kierował się niezmiennie i do końca. Personifikacja Wiary
uosabiająca pietas - pobożność urasta w przesłaniu medalu pośmiertnego do rangi cnoty,
która zapewni królowi nieśmiertelną chwałę. Nie jest to wątek odosobniony, można go
odnaleźć także w innych dziełach dedykowanych Zygmuntowi III, zarówno literackich,
jak i plastycznych, w odach Sarbiewskiego, a przede wszystkim w Kolumnie Zygmunta,
gdzie krzyż w rękach symbolizuje cnotę pobożności". W powrocie do koncepcji medalu
Zygmunta Augusta ta sama badaczka upatruje być może chęci wskazania jagiellońskiej
genealogii Wazów, a w cytacie z Eneidy - jeszcze jednego dowodu na jej humanistyczny
uniwersalizm, interpretowany w duchu chrześcijańskim30. Uwagi to ze wszech miar słusz-
ne. Wszelako wolno przypuszczać, że Władysław IV sięgnął do starego repertuaru rów-
nież z powodu identyczności imion ojca i ojcowskiego wuja. Przecież w obu przypadkach
medal, którego program oparto na znaczeniu imienia Zygmunt, sławił króla jako wzoro-
wego władcę chrześcijańskiego, zwycięsko broniącego wiary - skutecznie i niestrudze-
nie, aż do ostatniego tchu. Naturalnie, w wypadku Zygmunta III werset Wergilowy nabrał
dodatkowych treści o wydźwięku komemoracyjnym.
Za uzasadnienie słuszności spostrzeżeń, co do Kolumny niechaj posłużą kolejne przy-
kłady. Występują one przez cały okres panowania Zygmunta III. Podobnie jak wcześniej
omówione, są to popularne, obiegowe koncepty, zyskujące na aktualności dzięki imieniu
29 Taka atrybucja i datowanie ostatnio w: J. WOJCIECHOWSKI, Caraglio w Polsce, „Rocznik Historii Sztuki" XXV:
2000, s. 48-49 (kat. nr 5) - tamże omówiony stan badań, niestety, niepełny, bo z pominięciem M. STAHR (Medale
Wazów w Polsce 1587-1668, Wrocław 1990, s. 90-93, il. 54 na s. 92), która, jak nikt inny, najpełniej scharakteryzowała
program ideowy medalu.
30 STAHR, op. cit., s. 90-93, cytat ze s. 90-91.
Jakub Pokora
2. Medal pośmiertny Zygmunta III
z personifikacją Wiary,
wyk. Alessandro Abondio (?) 1632 r.
Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie
nić. Tu natomiast ograniczę się do kilku uwag. Jak wiadomo, Kolumna miała być ustawio-
na w dziesięciolecie śmierci Zygmunta III, tj. 30 IV 1642 r., do czego nie doszło. Realiza-
cja posągu we wcześniejszej wersji nastąpiła w 1. połowie 1643 r., a w ostatecznej - 24 XI
1644 r. Władysław IV, uchodzący za pomysłodawcę pomnika ojca, przetworzył swój kon-
cept sprzed kilkunastu lat. Chodzi o medal pośmiertny Zygmunta III z 1632 r., przypusz-
czalnie projektu Alessandro Abondio (il. 2). W dziele powtórzony został program ideowy
medalu wcześniejszego Zygmunta - Zygmunta II Augusta (il. 3), numizmatu datowanego
na około 1561 r., autorstwa Gian Giacomo Caraglio (?)29. A może - dodajmy - wybitego
na pamiątkę (rocznicę ?) 1540 r., kiedy ostatni z Jagiellonów otrzymał poświęcony miecz
i kapelusz od Pawła III. Na awersie znalazł się popiersiowy portret króla w zbroi, na re-
wersie zaś personifikacja Wiary, opatrzona wersetem z Eneidy, IV, 336: DVM SPIRITVS
HOS REGET ARTVS (póki duch mój nie opuści ciała - przekład Tadeusza Sinki). Maria
Stahr uważa, że na medalu „Zygmunt III został przedstawiony jako władca chrześcijański-
obrońca wiary, której nakazami kierował się niezmiennie i do końca. Personifikacja Wiary
uosabiająca pietas - pobożność urasta w przesłaniu medalu pośmiertnego do rangi cnoty,
która zapewni królowi nieśmiertelną chwałę. Nie jest to wątek odosobniony, można go
odnaleźć także w innych dziełach dedykowanych Zygmuntowi III, zarówno literackich,
jak i plastycznych, w odach Sarbiewskiego, a przede wszystkim w Kolumnie Zygmunta,
gdzie krzyż w rękach symbolizuje cnotę pobożności". W powrocie do koncepcji medalu
Zygmunta Augusta ta sama badaczka upatruje być może chęci wskazania jagiellońskiej
genealogii Wazów, a w cytacie z Eneidy - jeszcze jednego dowodu na jej humanistyczny
uniwersalizm, interpretowany w duchu chrześcijańskim30. Uwagi to ze wszech miar słusz-
ne. Wszelako wolno przypuszczać, że Władysław IV sięgnął do starego repertuaru rów-
nież z powodu identyczności imion ojca i ojcowskiego wuja. Przecież w obu przypadkach
medal, którego program oparto na znaczeniu imienia Zygmunt, sławił króla jako wzoro-
wego władcę chrześcijańskiego, zwycięsko broniącego wiary - skutecznie i niestrudze-
nie, aż do ostatniego tchu. Naturalnie, w wypadku Zygmunta III werset Wergilowy nabrał
dodatkowych treści o wydźwięku komemoracyjnym.
Za uzasadnienie słuszności spostrzeżeń, co do Kolumny niechaj posłużą kolejne przy-
kłady. Występują one przez cały okres panowania Zygmunta III. Podobnie jak wcześniej
omówione, są to popularne, obiegowe koncepty, zyskujące na aktualności dzięki imieniu
29 Taka atrybucja i datowanie ostatnio w: J. WOJCIECHOWSKI, Caraglio w Polsce, „Rocznik Historii Sztuki" XXV:
2000, s. 48-49 (kat. nr 5) - tamże omówiony stan badań, niestety, niepełny, bo z pominięciem M. STAHR (Medale
Wazów w Polsce 1587-1668, Wrocław 1990, s. 90-93, il. 54 na s. 92), która, jak nikt inny, najpełniej scharakteryzowała
program ideowy medalu.
30 STAHR, op. cit., s. 90-93, cytat ze s. 90-91.