DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Sandqvist, Tom: Różnorodna tożsamość: konkretyzm jako przełom w fińskiej sztuce współczesnej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0452
438
Tom Sandquist
z najbardziej aktywnych aktorów integracji europejskiej, a jednocześnie pielęgnuje jak
nigdy dotąd kontakty ze wschodem. Gdy analizujemy stosunek Finlandii do Szwecji wi-
dzimy, jak powoli zapomina ona o dawnej roli skrzywdzonej młodszej siostry obarczonej
kompleksem niższości, zwłaszcza w chwili gdy szwedzkie przedsiębiorstwa przenoszą
swoje siedziby do Helsinek, a Finlandia - z pomocą szwedzkiego trenera - wygrywa w
hokeja z drużyną Trzech Koron.
Ekspozycja Wokół wielkich mórz w Muzeum Sztuki Współczesnej, nasuwa wniosek,
że Finlandia przekształca również własne mity narodowe - nieodzowny w XIX w. mate-
riał do tworzenia wielkiej „heglowskiej" idei narodu i przez nią uprawomocnionej i skon-
struowanej narodowej tożsamości. W katalogu powiedziane jest wprost: ponieważ kraj
dąży do integracji w Europie, idea fińskości musi zostać określona na nowo. By pewne
działania i rozstrzygnięcia były możliwe, jesteśmy zmuszeni na nowo przemyśleć fińskość'.
Według Jyrki Siukonena, szczególnie interesujący wydaje się w tym kontekście fakt, że
reżyser Aki Kaurismaki czy fotograf Esko Mannikkó (ur. 1959) osiągnęli tak olbrzymi
sukces u międzynarodowej, wielokulturowej publiczności, odwołując się do nieco ko-
micznej fińskości, której nigdy wcześniej nie akceptowano jako oficjalnego wizerunku
Finlandii.
Mit stworzony przez Topeliusa
Bez wątpienia najbardziej sumiennym budowniczym fińskiej tożsamości XIX w. był
„baśniowy wujaszek" i profesor historii, Zachris Topelius, (1818-1898), znany przede
wszystkim z dzieła Boken om Vdrt Land (Księga o Naszym Kraju) wydanego w 1875 r. , a
będącego swego rodzaju odpowiednikiem znacznie później opublikowanego opowiada-
nia o Nilsie Holgerssonie Selmy Lagerlof6. Książka ta, skierowana do uczniów „niższych
klas szkoły średniej w Finlandii", stała się ze swoimi ponad sześćdziesięcioma wydaniami
pisaną esencją narodowego wizerunku własnego Finów. Ów opis narodu fińskiego jest
rezerwuarem motywów dla dekonstrukcji mitycznego narodu z północy dokonywanych
przez Esko Mannikkósa. Według Topeliusa Finowie to naród pracowity i niestrudzony,
który od tysiąca lat karczuje i uprawia rodzinną ziemię. Ponieważ gleby Finlandii są jało-
we a klimat ostry, ludzie muszą być tu silni i zahartowani. Wielkie nieszczęścia i spusto-
szenia nawiedzały ten kraj częściej niż inne. Naród zmuszony był walczyć z najbardziej
dotkliwą biedą, powalały go przeciwności losu, często uciekał ze swoich spalonych ziem
w najgłębsze głusze, a jednak żył, miał nadzieję i na nowo powstawał z kolan - musiał być
zatem zarówno cierpliwy i zdolny do wyrzeczeń, jak i żywotny.
Według Topeliusa to naród nastawiony pokojowo i pozbawiony żądzy władzy, który
nie został stworzony po to, by kiedykolwiek zająć miejsce wśród władców tego świata,
jednak, w potrzebie broni swojego kraju do ostatniej kropli krwi -jest zatem zarówno męż-
ny jak i bitny. Ujarzmiony, pokonany, ale nigdy nie unicestwiony, pod obcym władaniem
zawsze żył i myślał na swój sposób - jest zatem skrajnie wytrzymały i uparty. Ten naród
nigdy też nie zaprzedał swojego kraju, nigdy nie tolerował zdrajców - jest zatem narodem
ludzi wiernych. Często zaniedbywał dochodzenia swoich praw i nie wykorzystywał swojej
siły - jest zatem ospały, działający z długim namysłem. Wreszcie, ten osobliwy naród,
w swoich samotnych lasach, z dala od kulturalnych centrów świata, wielkim wysiłkiem
5 Hdrom de stora havn, s. 52 [przyp. tłum].
6 S. LAGERLOF, Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige Stockholm 1989 [przyp. tłum].
Tom Sandquist
z najbardziej aktywnych aktorów integracji europejskiej, a jednocześnie pielęgnuje jak
nigdy dotąd kontakty ze wschodem. Gdy analizujemy stosunek Finlandii do Szwecji wi-
dzimy, jak powoli zapomina ona o dawnej roli skrzywdzonej młodszej siostry obarczonej
kompleksem niższości, zwłaszcza w chwili gdy szwedzkie przedsiębiorstwa przenoszą
swoje siedziby do Helsinek, a Finlandia - z pomocą szwedzkiego trenera - wygrywa w
hokeja z drużyną Trzech Koron.
Ekspozycja Wokół wielkich mórz w Muzeum Sztuki Współczesnej, nasuwa wniosek,
że Finlandia przekształca również własne mity narodowe - nieodzowny w XIX w. mate-
riał do tworzenia wielkiej „heglowskiej" idei narodu i przez nią uprawomocnionej i skon-
struowanej narodowej tożsamości. W katalogu powiedziane jest wprost: ponieważ kraj
dąży do integracji w Europie, idea fińskości musi zostać określona na nowo. By pewne
działania i rozstrzygnięcia były możliwe, jesteśmy zmuszeni na nowo przemyśleć fińskość'.
Według Jyrki Siukonena, szczególnie interesujący wydaje się w tym kontekście fakt, że
reżyser Aki Kaurismaki czy fotograf Esko Mannikkó (ur. 1959) osiągnęli tak olbrzymi
sukces u międzynarodowej, wielokulturowej publiczności, odwołując się do nieco ko-
micznej fińskości, której nigdy wcześniej nie akceptowano jako oficjalnego wizerunku
Finlandii.
Mit stworzony przez Topeliusa
Bez wątpienia najbardziej sumiennym budowniczym fińskiej tożsamości XIX w. był
„baśniowy wujaszek" i profesor historii, Zachris Topelius, (1818-1898), znany przede
wszystkim z dzieła Boken om Vdrt Land (Księga o Naszym Kraju) wydanego w 1875 r. , a
będącego swego rodzaju odpowiednikiem znacznie później opublikowanego opowiada-
nia o Nilsie Holgerssonie Selmy Lagerlof6. Książka ta, skierowana do uczniów „niższych
klas szkoły średniej w Finlandii", stała się ze swoimi ponad sześćdziesięcioma wydaniami
pisaną esencją narodowego wizerunku własnego Finów. Ów opis narodu fińskiego jest
rezerwuarem motywów dla dekonstrukcji mitycznego narodu z północy dokonywanych
przez Esko Mannikkósa. Według Topeliusa Finowie to naród pracowity i niestrudzony,
który od tysiąca lat karczuje i uprawia rodzinną ziemię. Ponieważ gleby Finlandii są jało-
we a klimat ostry, ludzie muszą być tu silni i zahartowani. Wielkie nieszczęścia i spusto-
szenia nawiedzały ten kraj częściej niż inne. Naród zmuszony był walczyć z najbardziej
dotkliwą biedą, powalały go przeciwności losu, często uciekał ze swoich spalonych ziem
w najgłębsze głusze, a jednak żył, miał nadzieję i na nowo powstawał z kolan - musiał być
zatem zarówno cierpliwy i zdolny do wyrzeczeń, jak i żywotny.
Według Topeliusa to naród nastawiony pokojowo i pozbawiony żądzy władzy, który
nie został stworzony po to, by kiedykolwiek zająć miejsce wśród władców tego świata,
jednak, w potrzebie broni swojego kraju do ostatniej kropli krwi -jest zatem zarówno męż-
ny jak i bitny. Ujarzmiony, pokonany, ale nigdy nie unicestwiony, pod obcym władaniem
zawsze żył i myślał na swój sposób - jest zatem skrajnie wytrzymały i uparty. Ten naród
nigdy też nie zaprzedał swojego kraju, nigdy nie tolerował zdrajców - jest zatem narodem
ludzi wiernych. Często zaniedbywał dochodzenia swoich praw i nie wykorzystywał swojej
siły - jest zatem ospały, działający z długim namysłem. Wreszcie, ten osobliwy naród,
w swoich samotnych lasach, z dala od kulturalnych centrów świata, wielkim wysiłkiem
5 Hdrom de stora havn, s. 52 [przyp. tłum].
6 S. LAGERLOF, Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige Stockholm 1989 [przyp. tłum].