DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Kossowska, Irena: Jak tworzyć sztukę narodową? Poglądy Tadeusza Pruszkowskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0484
470
Irena Kossowska
gitary? Przecież i to i tamto można znakomicie namalować. Tylko że tamto jest trudne,
a to łatwe!!!'9 Z drugiej zaś przyznawał: malowanie martwej natury uważam za popis
czysto mistrzowski20. Pruszkowski dostrzega w obozie przeciwnika autentyczne talenty.
Uderzająco dobre wydają mi się obrazy Hanny Rudzkiej-Cybisowej. Ogromnie prosty sto-
sunek artystki do natury, którą posługuje się jak oddechem, przy tworzeniu swych pięk-
nych pejzaży czy kwiatów, jest przyczyną, że rezygnuję zupełnie z kłopotliwych dociekań
nad genealogiąjej sztuki, wdychając swobodnie i... radośnie przekazane mi przez Rudz-
ką-Cybisową powietrze, światło i uczucie21. Cieszy go orkiestracja barw w obrazach Cze-
sława Rzepińskiego, gdzie nawet martwa natura może być świeża i czysta w kolorze pełna
rzadkich zestawień i smacznej soczystości22. Tadeusza Potworowskiego uważa za artystę
odkrywczo i oryginalnie zestrajającego barwne tony, mimo widocznych wpływów Matis-
se'a23. Uderza go moc gamy chromatycznej Zygmunta Waliszewskiego, który wprawdzie
eklektyzuje według Cezanne 'a, Watteau, Lancreta, i Fragonarda, ale wypracowuje własną
manierę obrazowania bogatą w narracyjne wątki24. Stara się nawet wyważyć wady i zalety
malarstwa teoretyka kapizmu - Józefa Czapskiego; imponuje mu uporczywe zmaganie
się Czapskiego z wariantowym opracowywaniem przymierza czerwieni i zieleni, mimo
zaniku plastycznej formy25. Wysoko ceni też niektórych kolorystów zdystansowanych już
wobec kapistowskiej doktryny. Zachwyca go dekoracyjność obrazów Wacława Taran-
czewskiego; wyraża uznanie dla członków „Pryzmatu" i „Zwornika" - Felicjana Szczę-
snego Kowarskiego, Leonarda Pękalskiego, Zenona Kononowicza, Zdzisława
Ruszkowskiego, Eugeniusza Gepperta, Zygmunta Menkesa, Jana Hrynkowskiego26. Cho-
ciaż jednoznacznie domaga się scalenia przedmiotu, który rozpłynął się w migotliwej
tkance barw na płótnach postimpresjonistów, brzmienie kolorów i zmysłowe walory fak-
tury zachowują dla niego istotną wagę. Jak wszyscy „neohumaniści" lat 30. Pruszkowski
podkreśla ekspresyjny potencjał dzieła sztuki, zawarty w nim ładunek emocjonalny, któ-
rego najbardziej oczywistym, ale nie jedynym nośnikiem jest dobrze scharakteryzowana
postać ludzka i czytelny dla każdego odbiorcy temat. To właśnie wyeliminowanie psycho-
logicznego pierwiastka zarzuca kolorystom; uprzedmiotowienie postaci ludzkiej, sprowa-
dzenie jej do roli elementu kompozycji obrazowej i obiektu plastycznej manipulacji raziło
Pruszkowskiego w nowoczesnej formule „sztuki dla sztuki". Przypominał: Geniusz po-
trafi ześrodkować w swym dziele łączne wartości. I układ i wyraz i kolor27. Więcej jesz-
cze. Ewokowana w obrazie uczuciowość, poetycka aura była - zdaniem Pruszkowskiego
- wyróżnikiem sztuki narodowej. Specyfiką polskiej sztuki - w jej najwybitniejszych
przejawach - jest ton melancholii i nuta liryzmu. W malarstwie grottgeryczne smutki Wy-
spiańskiego, rozczulające głowiny biednych chorych dzieci, smutne szkice Wojtkiewicza,
czy niedojdy Kulisiewicza ... Zestawienia kolorów miękkie, ciche, stonowane, takie jak
19 PRUSZKOWSKI, O wielką popularną sztukę..., s. 4.
20 T. PRUSZKOWSKI, Rozważania plastyczne. Martwa natura w malarstwie polskim, „Gazeta Polska", 1939, 2.06.,
s. 5.
21 T. PRUSZKOWSKI, Salon Plastyków w I.P.S. II, „Gazeta Polska", 1936, 14.01, s. 5.
22 Ibid.
23 T. PRUSZKOWSKI, Rozważania plastyczne. Nowe wystawy w I.P.S., „Gazeta Polska", 1937, 14.11, s. 5.
24 T. PRUSZKOWSKI, Rozważania plastyczne. Wystawa prac ś.p. Waliszewskiego, „Gazeta Polska", 1937, 6.06, s. 7.
25 T. PRUSZKOWSKI, Wystawy w I.P.S. i w «Zachęcie»', „Gazeta Polska", 1938, 3.04, s. 7.
26 Por. T. PRUSZKOWSKI, Rozważania plastyczne. Pomnik Sowińskiego - dzieło Tadeusza Breyera - Wystawa grupy
„Pryzmat" w I.P.S., „Gazeta Polska", 1938, 5.06, s. 7; id., Wystawy, „Gazeta Polska", 1938, 27.02, s. 5.
27 T. PRUSZKOWSKI, W obronie Jana Wałacha, „Gazeta Polska", 1934, 4.07, s. 5.
Irena Kossowska
gitary? Przecież i to i tamto można znakomicie namalować. Tylko że tamto jest trudne,
a to łatwe!!!'9 Z drugiej zaś przyznawał: malowanie martwej natury uważam za popis
czysto mistrzowski20. Pruszkowski dostrzega w obozie przeciwnika autentyczne talenty.
Uderzająco dobre wydają mi się obrazy Hanny Rudzkiej-Cybisowej. Ogromnie prosty sto-
sunek artystki do natury, którą posługuje się jak oddechem, przy tworzeniu swych pięk-
nych pejzaży czy kwiatów, jest przyczyną, że rezygnuję zupełnie z kłopotliwych dociekań
nad genealogiąjej sztuki, wdychając swobodnie i... radośnie przekazane mi przez Rudz-
ką-Cybisową powietrze, światło i uczucie21. Cieszy go orkiestracja barw w obrazach Cze-
sława Rzepińskiego, gdzie nawet martwa natura może być świeża i czysta w kolorze pełna
rzadkich zestawień i smacznej soczystości22. Tadeusza Potworowskiego uważa za artystę
odkrywczo i oryginalnie zestrajającego barwne tony, mimo widocznych wpływów Matis-
se'a23. Uderza go moc gamy chromatycznej Zygmunta Waliszewskiego, który wprawdzie
eklektyzuje według Cezanne 'a, Watteau, Lancreta, i Fragonarda, ale wypracowuje własną
manierę obrazowania bogatą w narracyjne wątki24. Stara się nawet wyważyć wady i zalety
malarstwa teoretyka kapizmu - Józefa Czapskiego; imponuje mu uporczywe zmaganie
się Czapskiego z wariantowym opracowywaniem przymierza czerwieni i zieleni, mimo
zaniku plastycznej formy25. Wysoko ceni też niektórych kolorystów zdystansowanych już
wobec kapistowskiej doktryny. Zachwyca go dekoracyjność obrazów Wacława Taran-
czewskiego; wyraża uznanie dla członków „Pryzmatu" i „Zwornika" - Felicjana Szczę-
snego Kowarskiego, Leonarda Pękalskiego, Zenona Kononowicza, Zdzisława
Ruszkowskiego, Eugeniusza Gepperta, Zygmunta Menkesa, Jana Hrynkowskiego26. Cho-
ciaż jednoznacznie domaga się scalenia przedmiotu, który rozpłynął się w migotliwej
tkance barw na płótnach postimpresjonistów, brzmienie kolorów i zmysłowe walory fak-
tury zachowują dla niego istotną wagę. Jak wszyscy „neohumaniści" lat 30. Pruszkowski
podkreśla ekspresyjny potencjał dzieła sztuki, zawarty w nim ładunek emocjonalny, któ-
rego najbardziej oczywistym, ale nie jedynym nośnikiem jest dobrze scharakteryzowana
postać ludzka i czytelny dla każdego odbiorcy temat. To właśnie wyeliminowanie psycho-
logicznego pierwiastka zarzuca kolorystom; uprzedmiotowienie postaci ludzkiej, sprowa-
dzenie jej do roli elementu kompozycji obrazowej i obiektu plastycznej manipulacji raziło
Pruszkowskiego w nowoczesnej formule „sztuki dla sztuki". Przypominał: Geniusz po-
trafi ześrodkować w swym dziele łączne wartości. I układ i wyraz i kolor27. Więcej jesz-
cze. Ewokowana w obrazie uczuciowość, poetycka aura była - zdaniem Pruszkowskiego
- wyróżnikiem sztuki narodowej. Specyfiką polskiej sztuki - w jej najwybitniejszych
przejawach - jest ton melancholii i nuta liryzmu. W malarstwie grottgeryczne smutki Wy-
spiańskiego, rozczulające głowiny biednych chorych dzieci, smutne szkice Wojtkiewicza,
czy niedojdy Kulisiewicza ... Zestawienia kolorów miękkie, ciche, stonowane, takie jak
19 PRUSZKOWSKI, O wielką popularną sztukę..., s. 4.
20 T. PRUSZKOWSKI, Rozważania plastyczne. Martwa natura w malarstwie polskim, „Gazeta Polska", 1939, 2.06.,
s. 5.
21 T. PRUSZKOWSKI, Salon Plastyków w I.P.S. II, „Gazeta Polska", 1936, 14.01, s. 5.
22 Ibid.
23 T. PRUSZKOWSKI, Rozważania plastyczne. Nowe wystawy w I.P.S., „Gazeta Polska", 1937, 14.11, s. 5.
24 T. PRUSZKOWSKI, Rozważania plastyczne. Wystawa prac ś.p. Waliszewskiego, „Gazeta Polska", 1937, 6.06, s. 7.
25 T. PRUSZKOWSKI, Wystawy w I.P.S. i w «Zachęcie»', „Gazeta Polska", 1938, 3.04, s. 7.
26 Por. T. PRUSZKOWSKI, Rozważania plastyczne. Pomnik Sowińskiego - dzieło Tadeusza Breyera - Wystawa grupy
„Pryzmat" w I.P.S., „Gazeta Polska", 1938, 5.06, s. 7; id., Wystawy, „Gazeta Polska", 1938, 27.02, s. 5.
27 T. PRUSZKOWSKI, W obronie Jana Wałacha, „Gazeta Polska", 1934, 4.07, s. 5.