Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (65.2003)

Recenzje

559

Portret konny Zygmunta III ma bogatą literaturę
i od lat jest znany polskim historykom sztuki (il. 2),
co nie znaczy, że wszystko już o nim wiemy21. Czy
został zamówiony przez królewicza Władysława
Zygmunta w trakcie jego młodzieńczej podróży do
Flandrii w 1624 r., czy może przez regentkę Nider-
landów Izabellę de Austria dla jej pałacu w Brukse-
li, pozostaje sprawą otwartą22. Podobnie jak
pierwowzór ikonograficzny, który posłużył do na-
malowania postaci polskiego króla. Z tym portretem
pendant tworzy konny wizerunek królewicza Wła-
dysława Zygmunta - niestety nie pokazany na Wy-
stawie (il. 3). Udział Rubensa i jego pracowni w
powstaniu tych efektownych dzieł sztuki wciąż jest
przedmiotem sporu. Nie wiemy też, czy portrety te
były kiedykolwiek w Polsce. Badacze szwedzcy
ustalili, że portret Zygmunta III nabył w 1741 r. w
Paryżu Karl Gustav Tessin, a w 1760 r. obraz znalazł
się w zbiorach królowej Ludwiki Ulryki na zamku w
Dorttingholm23. Jak trafił do Paryża? Czy z bruksel-
skiego pałacu regentki Izabelli, czy razem z Janem
Kazimierzem i resztką zbiorów wazowskich został
wywieziony z Polski przez ex króla? Ale spisy jego
ruchomości z paryskiej licytacji w 1672 i 1673 r. nie
notują żadnego portretu konnego, ani Zygmunta III
ani - wspomnianego już - królewicza Władysława
Zygmunta24. Szkoda, że na Wystawie nie pokazano
obu rubensowskich portretów, które razem, chociaż
w części, mogły przybliżyć artystyczną rangę wa-
zowskiego mecenatu w zakresie sztuk pięknych.
Na Wystawie zabrakło portretu osobistości naj-
ważniejszej dla tematyki całego pokazu, która stała
się mimowolną sprawczynią polsko-szwedzkich nie
tylko stosunków, ale przede wszystkim konfliktów
mianowicie Katarzyny Jagiellonki. Królową
szwedzką od 1569 r., córkę Zygmunta I, żonę Jana
III Wazy i matkę Zygmunta III, prezentował tylko
jej panieński portrecik na cranachowskim tableau z
wizerunkami rodziny Jagiellonów przechowywany


5. Malarz nieznany, Portret królowej Anny
Jagiellonki w „stroju koronacyjnym ", po 1576.
Kraków, katedra na Wawelu

21 W. TOMKIEWICZ, Malarstwo dworskie w dobie Wła-
dysława IV, „Biuletyn Historii Sztuki" XII: 1950, nr 1-4,
s. 147-148; J. RUSZCZYCÓWNA, Portrety Zygmunta III
i jego rodziny, „Rocznik Muzeum Narodowego w War-
szawie, XIII/1: 1969, s. 246-250; Sztuka dworu Wazów...,
s. 47, poz. 29; M. MORKA, Polski nowożytny portret
konny i jego europejska geneza, Wrocław 1986, s. 96-99.

22 J. SZABŁOWSKI, Portret konny królewicza Władysła-
wa Zygmunta na Wawelu jako przejaw aktualnych wyda-
rzeń europejskich orazjego wzory flamandzkie i włoskie,
„Folia Historiae Artium" XV: 1979, s. 118-120; J.A.
CHROŚCICKI, Rubens w Polsce, „Rocznik Historii Sztu-
ki", XII: 1981, s. 173-176.

23 G. CAVALLI-BJĆ)RKMAN, Malningar av Rubens

i Nationalmuseum, Rubens i Sverige, „Arsbok for Sven-

ska statens Kunstsamlingar", XXIV: 1977, s. 44, poz. 47;
Gdzie Wschód spotyka Zachód. Portret osobistości daw-
nej Rzeczypospolitej 1576-1763. Katalog wystawy w Mu-
zeum Narodowym w Warszawie, pod kierunkiem J.
Malinowskiego, Warszawa 1993, s. 324, poz. 16; Orzeł i
Trzy Korony..., s. 124, poz. II 1 (tamże najnowsza literatu-
ra). W komentarzu, zapewne przez pomyłkę podano, że
obraz znajdował się w Szwecji od XVII w.
24 W. TOMKIEWICZ, Inwentarz ruchomości pozostałych
po śmierci Jana Kazimierza (1672), [w:] id., Z dziejów
polskiego mecenatu artystycznego w XVII wieku, Wro-
cław 1952, s. 83-258; SZABŁOWSKI, op. cit., s. 89-121;
R. SZMYDKI, Vente du moblier de Jean - Casimir en
1673. Wyprzedaż mienia po Janie Kazimierzu w 1673
roku, Warszawa 1995, passim.