DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Nowiński, Janusz: Nagrobek opata-mecenasa Mikołaja Antoniego Łukomskiego w pocysterskim kościele w Lądzie nad Wartą
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0414
404
JANUSZ NOWIŃSKI
wielkiego poprzednika. Przypomnijmy, że w cyklicznym systemie siedmiu wieków plane-
tarnych po szóstym wieku księżycowym następował dedykowany Słońcu wiek siódmy.
W symbolicznej kompozycji nagrobka drugiego fundatora Lądu opat Iłowiecki zilustro-
wał wizję końca czasu według rachuby wieków planetarnych zaprezentowaną w jubile-
uszowym kazaniu przez ks. Augustyna Wyszkowskiego: fTzT/cy z żwzęcz ^zz/ozipwzz?, zzzAo
77z'e/Yt/zzzzz, /V/Vcz/iz/.s, //Ywet/Y Zwze/Y/zą, że Zez? żwzzz/ fp/Ao Yze.ść /Łsięcy ^/czc
7 Zzm'czc' óęc/zze [...] Az'ez(y .s*z'ę Ze yzaść Zy.S'zęcy /zzZ zz/óo 5*zeżć wzeAów .sAo/ićzą, .szóc/zzzy wzeA
zezez/zze .s/ę w zzzec/zze/ę, AzezA .s'Zę z Bogzezzz w.S'zy.s'Yy /3z*zywz'Zczzzzy, y y/'erw,vzy z*czz CAzy.s4zz.SYZ
Pzzzzzz oózzezezzzy, zzzAo żwzzzZ wz'<7zz'cz/ [...] 7ezz .szóz/zzzy wzeA zczczzzze .szę zzz C/zzrzz vzz//e [...] eZ
er z Z zzz Jze z//cz /zzx zzzzzgzzzz. C/zzzYZ rzz/ZzA, ./zz.szzzz <7o/zzzzz .scrzzZzzóoz^ .VczY/.SYz/ezzz zzz /zzcerzzzA [...]
óo Zzz zzz &>/ z'zz.sZzZz7ze C/zz'z'.sZzz.s\ 7/ezzZz.s.szzzzzz, /zzz/c/zzYZ zzZ /zzzzzz, ó'wzęcz .szćzzZ .sZe//zze zzz zzzYzzzJz-
zzeZo oózćzżzzzq^^. Złamana cyfra wieku szóstego, będąca w rękach Chronosa również wy-
obrażeniem księżyca herbowego Łukomskiego, symbolicznie zapowiada koniec wieku
Księżyca i początek wieku Słońca, którym będzie sam Chrystus jaśniejący na wieczność
w Niebieskim Jeruzalem. W ten oto sposób, kończąc wraz z szóstym wiekiem istnienia
opactwa życie doczesne, opat Mikołaj Antoni Łukomski wkroczył w słoneczny wiek siód-
my - wieczność. Barokowy koncept podsuwa jeszcze jeden sens łamanej przez Chronosa
rzymskiej cyfry 100, która przepołowiona wskazuje na połowę wieku - rok 1750 będący
rokiem śmierci Łukomskiego.
Symbolem przejścia z doczesności w wieczność jest w kompozycji nagrobka kotara
unoszona nad Łukomskim przez putto. Draperia-kotara zwisająca nad postacią zmarłego
w nagrobku to motyw popularny w plastyce sepulkralnej, symbolizujący strefę niebiańską
i wieczne zbawienie^. Motyw unoszenia czy opuszczania draperii w kompozycjach na-
grobków był uważany za symboliczne oddzielenie strefy doczesnej od transcendentnej^,
ł taki sens ma ozdobna zasłona zwisająca na ścianie i unoszona przez putto przy leżącej
postaci lądzkiego opata. Obecność putta-dziecka unoszącego zasłonę wieczności wpro-
wadza w kompozycję nagrobka barokowy element kontrastu, dopełniając równocześnie
dramaturgiczną akcję rozpoczętą przez starca-Chronosa. Leżący na tumbie opat Łukom-
ski ukazany został w ten sposób pomiędzy dwiema antytetycznymi rzeczywistościami:
kończącym się w momencie jego śmierci życiem doczesnym i rozpoczynającym się w tym
samym momencie życiem wiecznym. Odnajdujemy tu oryginalną ilustrację obecnego
w chrześcijańskiej duchowości przekonania, że godzina śmierci równocześnie zz/Zzzzzzz e/
4>71777ć7 as4
Kompozycję nagrobka wieńczy kopulasta forma pierzastego skrzydła. To na nim prze-
wieszona jest draperia unoszona przez putto, a skrzydło, wtopione w ścianę, zdaje się
wyrastać z przestrzeni, którą przysłania draperia. Płaszczyzna skrzydła rozpięta nad Łu-
komskim pełni w kompozycji nagrobka funkcję baldachimu wieńcząc jego strukturę. Balda-
chim, zgodnie z tradycją sięgającą starożytności, jest symbolem nieba i rzeczywistości
transcendentnej^'. W przypadku omawianego pomnika symboliczne znaczenie baldachimu
37 WYSZKOWSKI, op. cit., s. 17-18.
^ Zob. Juliusz CHROŚCICKI, Po?7?ąr? Z <7zte/'ów Atr/t^ry ^Zc?*o/roAA?*e/, Warszawa 1974, s. 152-154.
37 Zob. Henriette JACOB, MecLs'/?? c/?4 rea/Cw. 4 o/.s-e/w/c/v?/ .ąwAW.-o??, Leiden 1954, s. 123.
70 Szerzej na temat przygotowania na śmierć i obrzędowości z nią związanych zob. Janusz NOWIŃSKI, „In umbra
mortis", [w:] /Cze/Y/ź/? we ec/?o ZrąAy żc/o.w/e/'..., s. 36 nn.
Zob. Theodor KLAUSER, „Das Ciborium in der älteren christlichen Buchmalerei", [w:] CeM???/??e/Ze 4rAe/'Ze/7 z//r
L/'ZM/g/'ege^cA/'cAZe zzzzT Kzrc/zezzge^c/zz'c/zZe z?z?<7 C/zziTZ/z'c/zcz? Zrc/zëo/ogze. Herausgegeben von Emst Dassman, Münster
Westfalen 1974, s. 323-324.
JANUSZ NOWIŃSKI
wielkiego poprzednika. Przypomnijmy, że w cyklicznym systemie siedmiu wieków plane-
tarnych po szóstym wieku księżycowym następował dedykowany Słońcu wiek siódmy.
W symbolicznej kompozycji nagrobka drugiego fundatora Lądu opat Iłowiecki zilustro-
wał wizję końca czasu według rachuby wieków planetarnych zaprezentowaną w jubile-
uszowym kazaniu przez ks. Augustyna Wyszkowskiego: fTzT/cy z żwzęcz ^zz/ozipwzz?, zzzAo
77z'e/Yt/zzzzz, /V/Vcz/iz/.s, //Ywet/Y Zwze/Y/zą, że Zez? żwzzz/ fp/Ao Yze.ść /Łsięcy ^/czc
7 Zzm'czc' óęc/zze [...] Az'ez(y .s*z'ę Ze yzaść Zy.S'zęcy /zzZ zz/óo 5*zeżć wzeAów .sAo/ićzą, .szóc/zzzy wzeA
zezez/zze .s/ę w zzzec/zze/ę, AzezA .s'Zę z Bogzezzz w.S'zy.s'Yy /3z*zywz'Zczzzzy, y y/'erw,vzy z*czz CAzy.s4zz.SYZ
Pzzzzzz oózzezezzzy, zzzAo żwzzzZ wz'<7zz'cz/ [...] 7ezz .szóz/zzzy wzeA zczczzzze .szę zzz C/zzrzz vzz//e [...] eZ
er z Z zzz Jze z//cz /zzx zzzzzgzzzz. C/zzzYZ rzz/ZzA, ./zz.szzzz <7o/zzzzz .scrzzZzzóoz^ .VczY/.SYz/ezzz zzz /zzcerzzzA [...]
óo Zzz zzz &>/ z'zz.sZzZz7ze C/zz'z'.sZzz.s\ 7/ezzZz.s.szzzzzz, /zzz/c/zzYZ zzZ /zzzzzz, ó'wzęcz .szćzzZ .sZe//zze zzz zzzYzzzJz-
zzeZo oózćzżzzzq^^. Złamana cyfra wieku szóstego, będąca w rękach Chronosa również wy-
obrażeniem księżyca herbowego Łukomskiego, symbolicznie zapowiada koniec wieku
Księżyca i początek wieku Słońca, którym będzie sam Chrystus jaśniejący na wieczność
w Niebieskim Jeruzalem. W ten oto sposób, kończąc wraz z szóstym wiekiem istnienia
opactwa życie doczesne, opat Mikołaj Antoni Łukomski wkroczył w słoneczny wiek siód-
my - wieczność. Barokowy koncept podsuwa jeszcze jeden sens łamanej przez Chronosa
rzymskiej cyfry 100, która przepołowiona wskazuje na połowę wieku - rok 1750 będący
rokiem śmierci Łukomskiego.
Symbolem przejścia z doczesności w wieczność jest w kompozycji nagrobka kotara
unoszona nad Łukomskim przez putto. Draperia-kotara zwisająca nad postacią zmarłego
w nagrobku to motyw popularny w plastyce sepulkralnej, symbolizujący strefę niebiańską
i wieczne zbawienie^. Motyw unoszenia czy opuszczania draperii w kompozycjach na-
grobków był uważany za symboliczne oddzielenie strefy doczesnej od transcendentnej^,
ł taki sens ma ozdobna zasłona zwisająca na ścianie i unoszona przez putto przy leżącej
postaci lądzkiego opata. Obecność putta-dziecka unoszącego zasłonę wieczności wpro-
wadza w kompozycję nagrobka barokowy element kontrastu, dopełniając równocześnie
dramaturgiczną akcję rozpoczętą przez starca-Chronosa. Leżący na tumbie opat Łukom-
ski ukazany został w ten sposób pomiędzy dwiema antytetycznymi rzeczywistościami:
kończącym się w momencie jego śmierci życiem doczesnym i rozpoczynającym się w tym
samym momencie życiem wiecznym. Odnajdujemy tu oryginalną ilustrację obecnego
w chrześcijańskiej duchowości przekonania, że godzina śmierci równocześnie zz/Zzzzzzz e/
4>71777ć7 as4
Kompozycję nagrobka wieńczy kopulasta forma pierzastego skrzydła. To na nim prze-
wieszona jest draperia unoszona przez putto, a skrzydło, wtopione w ścianę, zdaje się
wyrastać z przestrzeni, którą przysłania draperia. Płaszczyzna skrzydła rozpięta nad Łu-
komskim pełni w kompozycji nagrobka funkcję baldachimu wieńcząc jego strukturę. Balda-
chim, zgodnie z tradycją sięgającą starożytności, jest symbolem nieba i rzeczywistości
transcendentnej^'. W przypadku omawianego pomnika symboliczne znaczenie baldachimu
37 WYSZKOWSKI, op. cit., s. 17-18.
^ Zob. Juliusz CHROŚCICKI, Po?7?ąr? Z <7zte/'ów Atr/t^ry ^Zc?*o/roAA?*e/, Warszawa 1974, s. 152-154.
37 Zob. Henriette JACOB, MecLs'/?? c/?4 rea/Cw. 4 o/.s-e/w/c/v?/ .ąwAW.-o??, Leiden 1954, s. 123.
70 Szerzej na temat przygotowania na śmierć i obrzędowości z nią związanych zob. Janusz NOWIŃSKI, „In umbra
mortis", [w:] /Cze/Y/ź/? we ec/?o ZrąAy żc/o.w/e/'..., s. 36 nn.
Zob. Theodor KLAUSER, „Das Ciborium in der älteren christlichen Buchmalerei", [w:] CeM???/??e/Ze 4rAe/'Ze/7 z//r
L/'ZM/g/'ege^cA/'cAZe zzzzT Kzrc/zezzge^c/zz'c/zZe z?z?<7 C/zziTZ/z'c/zcz? Zrc/zëo/ogze. Herausgegeben von Emst Dassman, Münster
Westfalen 1974, s. 323-324.