DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Nowiński, Janusz: Nagrobek opata-mecenasa Mikołaja Antoniego Łukomskiego w pocysterskim kościele w Lądzie nad Wartą
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0415
NAGROBEK OPATA-MECENASA MIKOŁAJA ANTONIEGO ŁUKOMSKIEGO
405
zostało wzbogacone przez tworzącą go formę skrzydła. Ten oryginalny motyw, niespoty-
kany w kompozycjach polskich nagrobków, otrzymał w pomniku Łukomskiego - podob-
nie jak motyw Ańmm' Dg/ w plastyce romańskiej - doniosłą rolę reprezentowania
obecności Boga. Kluczem dla odczytania tego sensu jest treść Psalmu 91(90) odmawiane-
go w zakonnym chórze podczas niedzielnej Komplety, ostatniej modlitwy 0//7c/n???, inter-
pretowanej w zakonnej tradycji jako wor/gw - przygotowanie na śmierć.
Psalmista zapewnia modlącego się: Kro .sżę w o/p/cWę o J&J Xu/wyżs'zc/??n ; w c/c/?/?? IŁszcc/?-
mocncgo ???/c.S'zA?, mówi Jo Pono/ „ n?o/q trc/ccz/z<q / Ar/crJz^, Pozo n?ó/, Arrórooro o/on?
[...] ć)n .son? [Bóg] cię wyzwo/; [...] (%?y/o cię.s'wo/n?/gióron?//yoJ Jogo .sŁrzyJ/r? .s/ę.scńno-
nPz; w/onno.śo Jogo /c.s7goA/onzon? ? /onozą (Ps. 91, 1; 4-5)^. Motyw chroniącego skrzydła
jako symbolu Bożej opieki pojawia się w modlitwie Psalmów wielokrotnie*^. Szczególnego
znaczenia w kontekście osoby Łukomskiego nabiera fragment Psalmu 17-go: IŁzywon? C/ę,
óo 7y n?n?o uys7oo/?o.sz, o Pozo/ AJł/oń ko n?n/o Two ocńo, ??,S'/)wz n?o/'o .s/owo. CTuż n?/7o-
.S'/c?Jz/c 7wo/o, Zóowco /yoń, oo .s*/ę ońron/ą gnzoJ wrogon?/ /?oJ 7wo/'q yrow/cę. A/rzoż n?n/'o
yokźronfcy oko; w o/on/o Twycń sPrzyJo/ n?n?o nkry/ (Ps. 17, 8)^. Przesłanie tej modlitwy
musiało być bliskie lądzkiemu mecenasowi skoro kończący ją wers umieścił jako słowa
Chrystusa, pocieszającego św. Barbarę uwięzioną w wieży, na iłuzjonistycznym ołtarzu
Świętych Dziewic Męczenniczek namalowanym przez Łukasza Raedtkego na ścianie przy
ołtarzu św. Urszuli: Jgo ^nn? /ocnn? n?oornn? o/ornn? nn?óron? ^orvoôorP^^. Niosące
eschatologiczną nadzieję słowa Chrystusa stanowią ostateczne zamknięcie dramaturgicznej
akcji kompozycji nagrobka. Zakończywszy ziemski czas opat Łukomski wkroczył w szczę-
śliwą wieczność i pozostaje bezpieczny pod skrzydłem Bożej Opatrzności.
Dramaturgiczna kompozycja pomnika Mikołaja Antoniego Łukomskiego nie posiada
bezpośrednich wzorów zarówno pod względem formalnym jak i treściowym. Jej charak-
ter, będący klasycznym przykładem barokowego co??cc//o, nawiązuje do teatralnych dzieł
nagrobnych Gian Lorenza Beminiego, co pozwala postawić hipotezę o włoskiej prowe-
niencji anonimowego warsztatu, który ją zrealizował. Warsztat ten, najprawdopodobniej
sprowadzony ze Śląska, stworzył dzieło, w którym w oryginalny sposób zostały połączo-
ne tradycyjne i nowe pomysły plastyczne, ze szczególnym podkreśleniem niearchitekto-
nicznego, rzeźbiarskiego charakteru pilastra pod postacią Chronosa*^. Dominanta
oryginalnego i niepowtarzalnego pomysłu artystycznego wpisuje lądzki nagrobek Łukom-
skiego w konceptualny nurt polskiej sztuki połowy XVIH w.^ Równocześnie postać leżą-
cego opata, motyw jakże już anachroniczny w sepulkralnej plastyce tego czasu, jest
najprawdopodobniej ostatnim pod polskim niebem przykładem kontynuacji tradycji na-
grobków z figurą leżącą wieku XVI-go i XVII-go.
Żył Łukomski, wielki i świątobliwy opat Lędzki, ? cńocmź wpg<zs7c /jcko/cn/c, ł/órc
jPćńrzy/o /?ć? /ego czy/?y ? zyc/c, /c J??c// Jocńowtt/c .s/ę w n?Z/eo? w.sgo?????/c/?/?? g rzez /?o/o/??-
Łótg ,yz<27?ow7?(2 ^o^?/ęćyego zo^/ng^^.
^ Tłumaczenie Psalmu wg ZńMrgm Gc&m, t. 1, Poznań 2006.
93 Por. Ps. 17(16), 8; Ps. 36(35), 8; Ps. 57(56), 12; Ps. 61(60), 5; Ps. 63(62), 8.
93 Tłumaczenie wg &/)/;? Tysfqc/ecm.
99 Tłumaczone jako: Ja jestem z tobą, w cieniu mych skrzydeł będziesz zachowana(y). Nagrobek Łukomskiego znajduje
się dokładnie naprzeciw ołtarza-fresku Raedtkego. Zob. NOWIŃSKI, „Polichromia...", s. 166.
96 Na oryginalne ukształtowanie pilastra w nagrobku Łukomskiego zwrócił uwagę Mariusz Karpowicz, dostrzegając
w nim swobodę twórczą, pogardę dla artystycznych reguł i kult dla fantazji anonimowego artysty. Zob. Mariusz KAR-
POWICZ, óztuła pońłu AT7/7 wiełu, Warszawa 1985, s. 167-168.
99 Zob. KARPOWICZ, „Przemiany mentalności...", s. 178-179.
9^ „Wiadomość historyczna o opactwie i kościele w Lędzie", s. 27.
405
zostało wzbogacone przez tworzącą go formę skrzydła. Ten oryginalny motyw, niespoty-
kany w kompozycjach polskich nagrobków, otrzymał w pomniku Łukomskiego - podob-
nie jak motyw Ańmm' Dg/ w plastyce romańskiej - doniosłą rolę reprezentowania
obecności Boga. Kluczem dla odczytania tego sensu jest treść Psalmu 91(90) odmawiane-
go w zakonnym chórze podczas niedzielnej Komplety, ostatniej modlitwy 0//7c/n???, inter-
pretowanej w zakonnej tradycji jako wor/gw - przygotowanie na śmierć.
Psalmista zapewnia modlącego się: Kro .sżę w o/p/cWę o J&J Xu/wyżs'zc/??n ; w c/c/?/?? IŁszcc/?-
mocncgo ???/c.S'zA?, mówi Jo Pono/ „ n?o/q trc/ccz/z<q / Ar/crJz^, Pozo n?ó/, Arrórooro o/on?
[...] ć)n .son? [Bóg] cię wyzwo/; [...] (%?y/o cię.s'wo/n?/gióron?//yoJ Jogo .sŁrzyJ/r? .s/ę.scńno-
nPz; w/onno.śo Jogo /c.s7goA/onzon? ? /onozą (Ps. 91, 1; 4-5)^. Motyw chroniącego skrzydła
jako symbolu Bożej opieki pojawia się w modlitwie Psalmów wielokrotnie*^. Szczególnego
znaczenia w kontekście osoby Łukomskiego nabiera fragment Psalmu 17-go: IŁzywon? C/ę,
óo 7y n?n?o uys7oo/?o.sz, o Pozo/ AJł/oń ko n?n/o Two ocńo, ??,S'/)wz n?o/'o .s/owo. CTuż n?/7o-
.S'/c?Jz/c 7wo/o, Zóowco /yoń, oo .s*/ę ońron/ą gnzoJ wrogon?/ /?oJ 7wo/'q yrow/cę. A/rzoż n?n/'o
yokźronfcy oko; w o/on/o Twycń sPrzyJo/ n?n?o nkry/ (Ps. 17, 8)^. Przesłanie tej modlitwy
musiało być bliskie lądzkiemu mecenasowi skoro kończący ją wers umieścił jako słowa
Chrystusa, pocieszającego św. Barbarę uwięzioną w wieży, na iłuzjonistycznym ołtarzu
Świętych Dziewic Męczenniczek namalowanym przez Łukasza Raedtkego na ścianie przy
ołtarzu św. Urszuli: Jgo ^nn? /ocnn? n?oornn? o/ornn? nn?óron? ^orvoôorP^^. Niosące
eschatologiczną nadzieję słowa Chrystusa stanowią ostateczne zamknięcie dramaturgicznej
akcji kompozycji nagrobka. Zakończywszy ziemski czas opat Łukomski wkroczył w szczę-
śliwą wieczność i pozostaje bezpieczny pod skrzydłem Bożej Opatrzności.
Dramaturgiczna kompozycja pomnika Mikołaja Antoniego Łukomskiego nie posiada
bezpośrednich wzorów zarówno pod względem formalnym jak i treściowym. Jej charak-
ter, będący klasycznym przykładem barokowego co??cc//o, nawiązuje do teatralnych dzieł
nagrobnych Gian Lorenza Beminiego, co pozwala postawić hipotezę o włoskiej prowe-
niencji anonimowego warsztatu, który ją zrealizował. Warsztat ten, najprawdopodobniej
sprowadzony ze Śląska, stworzył dzieło, w którym w oryginalny sposób zostały połączo-
ne tradycyjne i nowe pomysły plastyczne, ze szczególnym podkreśleniem niearchitekto-
nicznego, rzeźbiarskiego charakteru pilastra pod postacią Chronosa*^. Dominanta
oryginalnego i niepowtarzalnego pomysłu artystycznego wpisuje lądzki nagrobek Łukom-
skiego w konceptualny nurt polskiej sztuki połowy XVIH w.^ Równocześnie postać leżą-
cego opata, motyw jakże już anachroniczny w sepulkralnej plastyce tego czasu, jest
najprawdopodobniej ostatnim pod polskim niebem przykładem kontynuacji tradycji na-
grobków z figurą leżącą wieku XVI-go i XVII-go.
Żył Łukomski, wielki i świątobliwy opat Lędzki, ? cńocmź wpg<zs7c /jcko/cn/c, ł/órc
jPćńrzy/o /?ć? /ego czy/?y ? zyc/c, /c J??c// Jocńowtt/c .s/ę w n?Z/eo? w.sgo?????/c/?/?? g rzez /?o/o/??-
Łótg ,yz<27?ow7?(2 ^o^?/ęćyego zo^/ng^^.
^ Tłumaczenie Psalmu wg ZńMrgm Gc&m, t. 1, Poznań 2006.
93 Por. Ps. 17(16), 8; Ps. 36(35), 8; Ps. 57(56), 12; Ps. 61(60), 5; Ps. 63(62), 8.
93 Tłumaczenie wg &/)/;? Tysfqc/ecm.
99 Tłumaczone jako: Ja jestem z tobą, w cieniu mych skrzydeł będziesz zachowana(y). Nagrobek Łukomskiego znajduje
się dokładnie naprzeciw ołtarza-fresku Raedtkego. Zob. NOWIŃSKI, „Polichromia...", s. 166.
96 Na oryginalne ukształtowanie pilastra w nagrobku Łukomskiego zwrócił uwagę Mariusz Karpowicz, dostrzegając
w nim swobodę twórczą, pogardę dla artystycznych reguł i kult dla fantazji anonimowego artysty. Zob. Mariusz KAR-
POWICZ, óztuła pońłu AT7/7 wiełu, Warszawa 1985, s. 167-168.
99 Zob. KARPOWICZ, „Przemiany mentalności...", s. 178-179.
9^ „Wiadomość historyczna o opactwie i kościele w Lędzie", s. 27.