DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Gogolin, Marek R.; Arszyńska, Joanna M.: Trudne dziedzictwo - luterańskie zabytki w kościołach mazurskich: zarys problematyki konserwatorskiej na wybranych przykładach =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0417
407
JOANNA M. ARSZYŃSKA
ZaUa<7 A^oayerwac/7 Afa/ars'twa /' Azeźóy Po/Ań/w??owa/?e/ /ZW UA7A
MAREK R. GOGOLIN
Torah, Ao/eAro Aoa.s7/*ałc/'/ Drewaiaaych T/rsTy7a7 7ecA;?&z LWfE
E*MJ/7e dz/cJzńAwo - /M^7Y/Es'A;'<? zt/ńp/A/
w AofcfoGcA w<:/z77f.s'ł/'ć'A.Zc//T,s' yoroń/awćrfpłf
Ao/?.s'p/ir-<r/Tur.s'A/A /vu wyńruąycA jorzpA/uJucA
eren obecnego województwa warmińsko-mazurskiego to historycznie część ob-
szaru dawnej niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie (G^Tpr^M^gw), po II wojnie
światowej przyznanego na mocy postanowień międzynarodowych traktatów Pol-
sce, jako ekwiwalent terenów utraconych na Wschodzie na rzecz Związku Radzieckiego.
Pierwotnie zasiedlone przez pogańskie plemiona Prusów, tereny te w średniowieczu nale-
żały (w większości) do państwa zakonu krzyżackiego, a od czasu reformacji, jako świec-
kie już Prusy Książęce, znalazły się na wiele stuleci w obrębie - w przeważającej części
niemieckojęzycznej - kultury luterańskiejh Wskutek niemal całkowitej wymiany popula-
cji, jaka zaszła na tych terenach w następstwie polityki ludnościowej po II wojnie świato-
wej, nastąpiło dramatyczne odwrócenie stosunków wyznaniowych, które doprowadziło
do zmiany użytkowników kościołów. Tym samym znajdujące się w nich zabytkowe wy-
posażenie, powstałe w większości w kręgu wspomnianej niemieckojęzycznej kultury lu-
terańskiej, stało się częścią dziedzictwa powierzonego zrządzeniem historii głównie
polskiej społeczności katolickiej. W niniejszym artykule przedstawiony zostanie zarys
problematyki ochrony tego trudnego dziedzictwa.
Reformacja w Prusach Książęcych oficjalnie rozpoczęła się w roku 1525^. Wraz z hoł-
dem, jaki ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego w Prusach, Albrecht Hohenzollern zło-
żył królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu 10 kwietnia tegoż roku (tzw. Hołd Pruski),
nastąpiła sekularyzacja zakonu krzyżackiego i przekształcenie państwa zakonnego
w świeckie księstwo pozostające w zależności lennej od Królestwa Polskiego. Albrecht
przyjął tytuł „Księcia w Prusach" (Dnx ńv Pnzstsfu), stąd nazwa prowincji - Prusy Książęce^.
' Była tam też zawsze siłna, choć mniejszościowa, społeczność polskojęzyczna oraz działał kościół katolicki (zarówno
polsko-jak i niemieckojęzyczny), jednak szczegółowe omówienie skomplikowanych relacji polsko-niemieckich i kato-
licko-protestanckich w Prusach przekroczyłoby ramy, zakreślone dla niniejszego opracowania.
- Oficjalnie, bo Albrecht Hohenzollern, jeszcze jako wielki mistrz zakonu krzyżackiego, już od roku 1523, kiedy spotkał
się w Norymberdze z Marcinem Lutrem, był skrytym zwolennikiem reformacji i od tego roku głoszono już w Królewcu
kazania w duchu reformacyjnym; por. Janusz MAŁŁEK, „Życie religijne na Mazurach w czasach nowożytnych", [w:]
Fwange&y /va JK/r/vva' i AfazaracA. Dz/ę/e i w.sy/óTczc.sao.ść, red. Erwin KRUK, Olsztyn 2001, s. 10-11.
^ W odróżnieniu od Prus Królewskich, zwanych też Prusami Polskimi - części d. państwa zakonu krzyżackiego położo-
nej na lewym brzegu Wisły, która z czasem stała się prowincją Królestwa Polskiego.
JOANNA M. ARSZYŃSKA
ZaUa<7 A^oayerwac/7 Afa/ars'twa /' Azeźóy Po/Ań/w??owa/?e/ /ZW UA7A
MAREK R. GOGOLIN
Torah, Ao/eAro Aoa.s7/*ałc/'/ Drewaiaaych T/rsTy7a7 7ecA;?&z LWfE
E*MJ/7e dz/cJzńAwo - /M^7Y/Es'A;'<? zt/ńp/A/
w AofcfoGcA w<:/z77f.s'ł/'ć'A.Zc//T,s' yoroń/awćrfpłf
Ao/?.s'p/ir-<r/Tur.s'A/A /vu wyńruąycA jorzpA/uJucA
eren obecnego województwa warmińsko-mazurskiego to historycznie część ob-
szaru dawnej niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie (G^Tpr^M^gw), po II wojnie
światowej przyznanego na mocy postanowień międzynarodowych traktatów Pol-
sce, jako ekwiwalent terenów utraconych na Wschodzie na rzecz Związku Radzieckiego.
Pierwotnie zasiedlone przez pogańskie plemiona Prusów, tereny te w średniowieczu nale-
żały (w większości) do państwa zakonu krzyżackiego, a od czasu reformacji, jako świec-
kie już Prusy Książęce, znalazły się na wiele stuleci w obrębie - w przeważającej części
niemieckojęzycznej - kultury luterańskiejh Wskutek niemal całkowitej wymiany popula-
cji, jaka zaszła na tych terenach w następstwie polityki ludnościowej po II wojnie świato-
wej, nastąpiło dramatyczne odwrócenie stosunków wyznaniowych, które doprowadziło
do zmiany użytkowników kościołów. Tym samym znajdujące się w nich zabytkowe wy-
posażenie, powstałe w większości w kręgu wspomnianej niemieckojęzycznej kultury lu-
terańskiej, stało się częścią dziedzictwa powierzonego zrządzeniem historii głównie
polskiej społeczności katolickiej. W niniejszym artykule przedstawiony zostanie zarys
problematyki ochrony tego trudnego dziedzictwa.
Reformacja w Prusach Książęcych oficjalnie rozpoczęła się w roku 1525^. Wraz z hoł-
dem, jaki ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego w Prusach, Albrecht Hohenzollern zło-
żył królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu 10 kwietnia tegoż roku (tzw. Hołd Pruski),
nastąpiła sekularyzacja zakonu krzyżackiego i przekształcenie państwa zakonnego
w świeckie księstwo pozostające w zależności lennej od Królestwa Polskiego. Albrecht
przyjął tytuł „Księcia w Prusach" (Dnx ńv Pnzstsfu), stąd nazwa prowincji - Prusy Książęce^.
' Była tam też zawsze siłna, choć mniejszościowa, społeczność polskojęzyczna oraz działał kościół katolicki (zarówno
polsko-jak i niemieckojęzyczny), jednak szczegółowe omówienie skomplikowanych relacji polsko-niemieckich i kato-
licko-protestanckich w Prusach przekroczyłoby ramy, zakreślone dla niniejszego opracowania.
- Oficjalnie, bo Albrecht Hohenzollern, jeszcze jako wielki mistrz zakonu krzyżackiego, już od roku 1523, kiedy spotkał
się w Norymberdze z Marcinem Lutrem, był skrytym zwolennikiem reformacji i od tego roku głoszono już w Królewcu
kazania w duchu reformacyjnym; por. Janusz MAŁŁEK, „Życie religijne na Mazurach w czasach nowożytnych", [w:]
Fwange&y /va JK/r/vva' i AfazaracA. Dz/ę/e i w.sy/óTczc.sao.ść, red. Erwin KRUK, Olsztyn 2001, s. 10-11.
^ W odróżnieniu od Prus Królewskich, zwanych też Prusami Polskimi - części d. państwa zakonu krzyżackiego położo-
nej na lewym brzegu Wisły, która z czasem stała się prowincją Królestwa Polskiego.