DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Jurkowlaniec, Tadeusz: Strusie jaja w Prusach: z badań nad średniowieczną ikonografią maryjną =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0023
STRUSIE JAJA W PRUSACH
17
ptaka; nadano jej formę kopyta czy raczej racicy. Cechę tę podkreślano w F/z/o/ogMWg,
bestiariach oraz encyklopediach XIII i XIV stulecia jako szczególną właściwość strusi.
Zwierzęta egzotyczne w średniowieczu rzadko odwzorowywano z natury, toteż trudno
określić ich przynależność gatunkową na podstawie przedstawionych cech anatomicz-
nych. Z pokroju osobnik chełmiński jest podobny do ptaka w nieco późniejszym od oma-
wianego przedstawieniu ófrMWc? óń/cwo/m w cyklu ópgcMń/w /znTMcmg tM/uaNomN,
namalowanym w 3. ćwierci XIV w. na ścianie kościoła św. Katarzyny w Ornowie Pru-
skinpo. Nie jest to wystarczająca podstawa do potwierdzenia identyfikacji ptaka w Chełm-
nie, albowiem w takiej samej, co omowska, lecz o dekadę wcześniejszej scenie w katedrze
w Królewcu (około 1340-1360)^ wygląd zewnętrzny nielota był odmienny - od razu
zwraca uwagę kształt jego dzioba, charakterystyczny dla drapieżników. Nie trzeba się
temu dziwić, bo „Fizjolog mówi o nim [o strusiu - T.J.], że jest jak sęp"^. W każdym
z omawianych przedstawień należy przede wszystkim rozważyć zachowanie ptaków. Na
obu malowidłach ściennych - zgodnie z opisem w FfN/cuiń ArńcAzsP/cci Piotra Comestora
(zmarł 1178), rozpowszechnionym dzięki GYyP? NćwmnwiTT?? oraz przez cykle
- dorosły osobnik skrapiał krwią pewnego robaka szklane naczynie,
aby uwolnić zamknięte w nim swoje pisklę^. Na ilustracjach ópecM/m?! /zuTTzrmi? SYz/wńm-
/iN scenę óń/cwo/m zestawiano z trzema wyobrażeniami, a mianowicie: ZcNwńNdw,
Af/orfzmńców woraz Dcmm/a w Od 2. połowy XV w.
&?/<37?7077<2 pojawiał się wśród symboli dziewiczego macierzyństwa MariCC
Na zworniku chełmińskim przedstawiono jeden z opisywanych w średniowieczu spo-
sobów wylęgania się strusi. Przyjmowano wówczas powszechnie, że nie przychodzą one
na świat w sposób naturalny dla większości ptaków. Pisklęta miały się wykluwać w rezul-
tacie działania albo promieni słonecznych, albo wzroku dorosłego osobnika. Informacja
o pierwszym sposobie narodzin strusi ma swoje źródło w 7NP/A; w opisie strusia i jego
zachowań w NNoóa (Hi 39, 13-18)-^:
Zob. np.: Jerzy DOMASŁOWSKI, „Malarstwo ścienne" [w:] Jerzy DOMASŁOWSKI, Alicja KARŁOWSKA-KAM-
ZOWA, Adam S. LABUDA, Ma/arytwo gotyckie na Pomorza w^c/zo&im, Warszawa-Poznań 1990 (Poznańskie Towa-
rzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce. Prace Komisji Historii Sztuki) 1.17, s. 16-17, 54. Fotografia-< http:/
/www.zi.fotothek.org/Bilder/FMLAC8786_03.jpg >.
Jerzy DOMASŁOWSKI, „Malarstwo ścienne na Pomorzu Wschodnim" [w:] Ma/arstwo gotyckie w PoAce, vol. 1.
Synteza, red. Adam S. LABUDA, Krystyna SECOMSKA, Warszawa 2004 (Dzieje Sztuki Polskiej) t. 2. 3., s. 120-121.
Fotografia-<http://digilib2.gwdg.de/khi/digitallibrary/servlet/Scaer?mo=&fn=l 9004616&pn=26&dw=1044&dh^774 >.
^ Phisiologus dicit hoc [i.e. assida] quasi volturium esse. -Fiz/o/og/ f HAaAam ..., jak przyp. 16, s. 67 (XXVIII).
^ Erat Salomoni struthio habens pullum, et inclusus est pullus sub vase vitreo. Quem cum videret struthio, sed habere
nequiret, de deserto tulit verinicu!um, cujus sanguine linivit vitrum, et fractum est. - De o^erariik 7em/j/i. 77Aton'a
Pc/io/ajZica era<7i'ZiMi'mi HA MagiktA PetA ComeyZorik - cyt. wg <http://la.wikisource.org/wiki/Historia_Scholasti-
ca_(III_Kings)#De_operibus Salomonis.>
^ Zob. np.: Sjo^ca/am kamanae ^aPaZionik, ok. 1360, Dannstadt, Hessische Landes- und Hochschulbibliothek, 2505 -
NeZAsyiege/. Dte Pi7<7er r/ey mi2Ze/a/ZeAi'c/ien Prkaaangykackey. Sp^ca/am /lamanae yaPaZiowk. Mit Nachwort und
Erlauterungen von Horst APPUHN, Dortmund 1981 (Die bibliophilen Taschenbucher) Nr. 267, s. 58-59, Ka/Ate/ 26
(2S); s. 104-105.
^ Zob. np.: Friedrich ZOEPFL, „Defensorium" [w:] Pea//exi'kon zar DenAc/ien NanAgeyc/iic/ite, Bd. 3, Red. Hans
Martin von ERFFA, Stuttgart 1954, szp. 1216.
^ Cytaty z Wulgaty wg: PA/no Pwpte .Sta/*ego Z Nowego TeAamenta, w przekładzie polskim Jakuba WUJKA. Tekst
poprawili oraz wstępami i krótkimi komentarzami opatrzyli: Stary 7eAamenf - Stanisław STYS, Nowy 7e^ZameaZ -
Władysław LOHN, Kraków 1962^; <http://www.ub.uni-freiburg.de/referate/04/bibelinh.htm>; < http://www.
intratext.eom/X/LAT0001 .htm >
17
ptaka; nadano jej formę kopyta czy raczej racicy. Cechę tę podkreślano w F/z/o/ogMWg,
bestiariach oraz encyklopediach XIII i XIV stulecia jako szczególną właściwość strusi.
Zwierzęta egzotyczne w średniowieczu rzadko odwzorowywano z natury, toteż trudno
określić ich przynależność gatunkową na podstawie przedstawionych cech anatomicz-
nych. Z pokroju osobnik chełmiński jest podobny do ptaka w nieco późniejszym od oma-
wianego przedstawieniu ófrMWc? óń/cwo/m w cyklu ópgcMń/w /znTMcmg tM/uaNomN,
namalowanym w 3. ćwierci XIV w. na ścianie kościoła św. Katarzyny w Ornowie Pru-
skinpo. Nie jest to wystarczająca podstawa do potwierdzenia identyfikacji ptaka w Chełm-
nie, albowiem w takiej samej, co omowska, lecz o dekadę wcześniejszej scenie w katedrze
w Królewcu (około 1340-1360)^ wygląd zewnętrzny nielota był odmienny - od razu
zwraca uwagę kształt jego dzioba, charakterystyczny dla drapieżników. Nie trzeba się
temu dziwić, bo „Fizjolog mówi o nim [o strusiu - T.J.], że jest jak sęp"^. W każdym
z omawianych przedstawień należy przede wszystkim rozważyć zachowanie ptaków. Na
obu malowidłach ściennych - zgodnie z opisem w FfN/cuiń ArńcAzsP/cci Piotra Comestora
(zmarł 1178), rozpowszechnionym dzięki GYyP? NćwmnwiTT?? oraz przez cykle
- dorosły osobnik skrapiał krwią pewnego robaka szklane naczynie,
aby uwolnić zamknięte w nim swoje pisklę^. Na ilustracjach ópecM/m?! /zuTTzrmi? SYz/wńm-
/iN scenę óń/cwo/m zestawiano z trzema wyobrażeniami, a mianowicie: ZcNwńNdw,
Af/orfzmńców woraz Dcmm/a w Od 2. połowy XV w.
&?/<37?7077<2 pojawiał się wśród symboli dziewiczego macierzyństwa MariCC
Na zworniku chełmińskim przedstawiono jeden z opisywanych w średniowieczu spo-
sobów wylęgania się strusi. Przyjmowano wówczas powszechnie, że nie przychodzą one
na świat w sposób naturalny dla większości ptaków. Pisklęta miały się wykluwać w rezul-
tacie działania albo promieni słonecznych, albo wzroku dorosłego osobnika. Informacja
o pierwszym sposobie narodzin strusi ma swoje źródło w 7NP/A; w opisie strusia i jego
zachowań w NNoóa (Hi 39, 13-18)-^:
Zob. np.: Jerzy DOMASŁOWSKI, „Malarstwo ścienne" [w:] Jerzy DOMASŁOWSKI, Alicja KARŁOWSKA-KAM-
ZOWA, Adam S. LABUDA, Ma/arytwo gotyckie na Pomorza w^c/zo&im, Warszawa-Poznań 1990 (Poznańskie Towa-
rzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce. Prace Komisji Historii Sztuki) 1.17, s. 16-17, 54. Fotografia-< http:/
/www.zi.fotothek.org/Bilder/FMLAC8786_03.jpg >.
Jerzy DOMASŁOWSKI, „Malarstwo ścienne na Pomorzu Wschodnim" [w:] Ma/arstwo gotyckie w PoAce, vol. 1.
Synteza, red. Adam S. LABUDA, Krystyna SECOMSKA, Warszawa 2004 (Dzieje Sztuki Polskiej) t. 2. 3., s. 120-121.
Fotografia-<http://digilib2.gwdg.de/khi/digitallibrary/servlet/Scaer?mo=&fn=l 9004616&pn=26&dw=1044&dh^774 >.
^ Phisiologus dicit hoc [i.e. assida] quasi volturium esse. -Fiz/o/og/ f HAaAam ..., jak przyp. 16, s. 67 (XXVIII).
^ Erat Salomoni struthio habens pullum, et inclusus est pullus sub vase vitreo. Quem cum videret struthio, sed habere
nequiret, de deserto tulit verinicu!um, cujus sanguine linivit vitrum, et fractum est. - De o^erariik 7em/j/i. 77Aton'a
Pc/io/ajZica era<7i'ZiMi'mi HA MagiktA PetA ComeyZorik - cyt. wg <http://la.wikisource.org/wiki/Historia_Scholasti-
ca_(III_Kings)#De_operibus Salomonis.>
^ Zob. np.: Sjo^ca/am kamanae ^aPaZionik, ok. 1360, Dannstadt, Hessische Landes- und Hochschulbibliothek, 2505 -
NeZAsyiege/. Dte Pi7<7er r/ey mi2Ze/a/ZeAi'c/ien Prkaaangykackey. Sp^ca/am /lamanae yaPaZiowk. Mit Nachwort und
Erlauterungen von Horst APPUHN, Dortmund 1981 (Die bibliophilen Taschenbucher) Nr. 267, s. 58-59, Ka/Ate/ 26
(2S); s. 104-105.
^ Zob. np.: Friedrich ZOEPFL, „Defensorium" [w:] Pea//exi'kon zar DenAc/ien NanAgeyc/iic/ite, Bd. 3, Red. Hans
Martin von ERFFA, Stuttgart 1954, szp. 1216.
^ Cytaty z Wulgaty wg: PA/no Pwpte .Sta/*ego Z Nowego TeAamenta, w przekładzie polskim Jakuba WUJKA. Tekst
poprawili oraz wstępami i krótkimi komentarzami opatrzyli: Stary 7eAamenf - Stanisław STYS, Nowy 7e^ZameaZ -
Władysław LOHN, Kraków 1962^; <http://www.ub.uni-freiburg.de/referate/04/bibelinh.htm>; < http://www.
intratext.eom/X/LAT0001 .htm >