DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Dzik, Janina: Idea gloryfikacji Marii w polichromii sklepienia kościoła bernardynów w Leżajsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0290
282
JANINA DZIK
(1757-1758)^. Można go uznać za najstarszy cykl o tematyce maryjnej wXVIII-wiecznym
iluzjonistycznym malarstwie kościołów franciszkańskich na terenie historycznych ziem
Rusi Koronnej. Brak jakichkolwiek przekazów ikonograficznych o starszych, zniszczo-
nych malowidłach w kościele sanktuarium maryjnego tegoż zakonu w Sokalu z lat 40.
XVIII wĄ wykonanych przez zespól artystów lwowskich powoduje, że leżajskie poli-
chromie ścienne stanowią dziś niewątpliwie wzorcowy schemat kompozycyjno-treścio-
wy, wyrażający istotę mariologii franciszkańskiej.
Wykonanie malowideł w roku koronacji obrazu maryjnego upamiętniał stosowny na-
pis na luku tęczowym kościoła^. W publikacji Re/e/cye/ Koro/ttzcy/ oórazn
TLńzrp/ JAm/jy Pociaszgnm w w Anścm/g RTF (90. TJgrrzt/rJyt/ów ...R.E 7732,
<2m'<3 & wrzas7u'<3 ... dJpmwmnę/ podkreślano spektakularny charakter koronacji we wnę-
trzu świątyni, przyrównując kościół do TWacu Kró/owę/'MYómył/ę/', [który] to /Mń/ro/t/tj
.S'wą w.sj70//ie//o.ścią, /o noz//cz//o.ść'/'ą omanie/? O w /<3.ś/u'o^.
Lakoniczna wzmianka Władysława Łuszczkiewicza (1895) uwypuklała „głębszą myśl
i stylowość, malowideł <3/^royco kościoła" odnoszących się „do uwielbienia Boga-Rodzi-
cielki, której Zwiastowanie jest tytułem kościoła'^. Rezultatem inwentaryzacji kościoła,
przeprowadzonej przez Ewę Snieżyńską-Stolotową i Franciszka Stolota w latach 80. XX
w., była identyfikacja poszczególnych scen polichromii leżajskiej'^. W literaturze nauko-
wej ikonografia malowideł traktowana była marginalnie, zazwyczaj w określonych kon-
tekstach tematycznych. Niektóre sceny uwzględnione zostały w poszczególnych
opracowaniach z zakresu ikonografii historii sztuki kościelnej, m.in. Małgorzata Biernac-
ka dokonała klasyfikacji sklepiennego obrazu chwały Niepokalanego Poczęcia NMP
w charakterze dysputy mariologicznej". Istotna dla określenia idei chwały Marii jako kró-
lowej zakonu braci mniejszych w dekoracji prospektu organowego (ok. 1680) okazała się
analiza ikonograficzna Jerzego Banacha'ć Obecność wątków chwały Marii Bogurodzicy
i Królowej Niebios oraz przypominania zasług świętych bernardynów w skomplikowanym
programie ikonograficznym malowideł i ołtarzy podkreślał Piotr Krasny, rozpatrujący za-
gadnienie symbiozy sztuk późnobarokowego sakralnego wnętrza charakterystycznego dla
^ Kntniog ..., s. 39.
^ Zniszczone podczas pożaru w 1843 r. malowidła ścienne powstały w latach 1743-1745 a jednym z autorów był Jakub
Sroczyński. Andrzej BETLEJ, „Źródła do siedemnasto- i osiemnastowiecznych dziejów artystycznych kościoła i klasz-
toru 00. Bernardynów w Sokalu", [w:] Sztaba Jawne/' ziemi cbe/msbie/ i wo/ewóJztwa beisbiego, red. Piotr KRASNY,
t. 1, Kraków 1999, s. 79; Marek WÓJCIK, „Malowidła ścienne w kościele popijarskim p.w. św. Marka w Warężu", [w:]
Sztaba Kresów RscńoJnicń, t. 3, Kraków 1998, s. 300-301.
^ ńeJi/iciam ba/as ecciesiae caepiam ńnno yiniiam 752S Je/n'ctam ipso[rum] anno[rum] coronationis 7752 Jie
i? S(eptem)bris.
^ Pe/acya boronacyi ońraza7Va/święAzey Ma/yi Panny Pocieszenia wPeźa/sła włościeie RTF (90. PernarJynów...P.P
7752 Jnia <3 września...oJprawione/, Lwów 1752, k. F. Por. okazjonalną publikację Puiac Króiowe/ 7Viebay Ziemi
7Va/'świ<yyząy Panny Maryi z różnych nabożeństw ba wzyAszey Czczi y Cńwa/e Poga y SS. Patronów y Patroneb wysta-
wiony..., Lwów 1751.
^ Władysław ŁUSZCZKIEWICZ, K/osztor ieźa/słi i Jego Jzieia sztaE, każenia z yoJróży, Kraków 1895, s. 27, 28.
'o Kata/og..., s. 39-42. Autorzy wykorzystali pracę magisterską H. Zakrzewskiej Ma/owiJia Ji^esłowe Kiosowsbiego
i Ró/tanowsbiego na sbiepienia bościoia 00. bernardynów w Peża/'sba, 1956, Archiwum KUL mps. Por. Ewa i Franci-
szek STOLOTOWIE, „Zabytki sztuki w Leżajsku i okolicy", [w:] Dzie/e Peża/sba, red. Krzysztof BĄCZKOWSKI
i Józef PÓŁĆWIARTEK, t. 1, Peżą/sb oJ na/Jawnie/szycń czasów Jo 7944 roba, Leżajsk 1996, s. 600.
" Poszczególne sceny polichromii uwzględnione zostały w opracowaniach z zakresu ikonografii nowożytnej sztuki
kościelnej. M.in. Małgorzata BIERNACKA, „Niepokalane Poczęcie", [w:] Mary/a Maiła C/uystasa, 7bonogra/ia no-
wożytne/ sztabi bościeinę/ w Poisce, red. Janusz St. PASIERB, Warszawa 1987, s. 81-82.
Jerzy BANACH, Tberca/es Poionas. StaJiam z ibonogra/ii sztabi nowoż)4ne/'. Warszawa 1983, s. 10-22.
JANINA DZIK
(1757-1758)^. Można go uznać za najstarszy cykl o tematyce maryjnej wXVIII-wiecznym
iluzjonistycznym malarstwie kościołów franciszkańskich na terenie historycznych ziem
Rusi Koronnej. Brak jakichkolwiek przekazów ikonograficznych o starszych, zniszczo-
nych malowidłach w kościele sanktuarium maryjnego tegoż zakonu w Sokalu z lat 40.
XVIII wĄ wykonanych przez zespól artystów lwowskich powoduje, że leżajskie poli-
chromie ścienne stanowią dziś niewątpliwie wzorcowy schemat kompozycyjno-treścio-
wy, wyrażający istotę mariologii franciszkańskiej.
Wykonanie malowideł w roku koronacji obrazu maryjnego upamiętniał stosowny na-
pis na luku tęczowym kościoła^. W publikacji Re/e/cye/ Koro/ttzcy/ oórazn
TLńzrp/ JAm/jy Pociaszgnm w w Anścm/g RTF (90. TJgrrzt/rJyt/ów ...R.E 7732,
<2m'<3 & wrzas7u'<3 ... dJpmwmnę/ podkreślano spektakularny charakter koronacji we wnę-
trzu świątyni, przyrównując kościół do TWacu Kró/owę/'MYómył/ę/', [który] to /Mń/ro/t/tj
.S'wą w.sj70//ie//o.ścią, /o noz//cz//o.ść'/'ą omanie/? O w /<3.ś/u'o^.
Lakoniczna wzmianka Władysława Łuszczkiewicza (1895) uwypuklała „głębszą myśl
i stylowość, malowideł <3/^royco kościoła" odnoszących się „do uwielbienia Boga-Rodzi-
cielki, której Zwiastowanie jest tytułem kościoła'^. Rezultatem inwentaryzacji kościoła,
przeprowadzonej przez Ewę Snieżyńską-Stolotową i Franciszka Stolota w latach 80. XX
w., była identyfikacja poszczególnych scen polichromii leżajskiej'^. W literaturze nauko-
wej ikonografia malowideł traktowana była marginalnie, zazwyczaj w określonych kon-
tekstach tematycznych. Niektóre sceny uwzględnione zostały w poszczególnych
opracowaniach z zakresu ikonografii historii sztuki kościelnej, m.in. Małgorzata Biernac-
ka dokonała klasyfikacji sklepiennego obrazu chwały Niepokalanego Poczęcia NMP
w charakterze dysputy mariologicznej". Istotna dla określenia idei chwały Marii jako kró-
lowej zakonu braci mniejszych w dekoracji prospektu organowego (ok. 1680) okazała się
analiza ikonograficzna Jerzego Banacha'ć Obecność wątków chwały Marii Bogurodzicy
i Królowej Niebios oraz przypominania zasług świętych bernardynów w skomplikowanym
programie ikonograficznym malowideł i ołtarzy podkreślał Piotr Krasny, rozpatrujący za-
gadnienie symbiozy sztuk późnobarokowego sakralnego wnętrza charakterystycznego dla
^ Kntniog ..., s. 39.
^ Zniszczone podczas pożaru w 1843 r. malowidła ścienne powstały w latach 1743-1745 a jednym z autorów był Jakub
Sroczyński. Andrzej BETLEJ, „Źródła do siedemnasto- i osiemnastowiecznych dziejów artystycznych kościoła i klasz-
toru 00. Bernardynów w Sokalu", [w:] Sztaba Jawne/' ziemi cbe/msbie/ i wo/ewóJztwa beisbiego, red. Piotr KRASNY,
t. 1, Kraków 1999, s. 79; Marek WÓJCIK, „Malowidła ścienne w kościele popijarskim p.w. św. Marka w Warężu", [w:]
Sztaba Kresów RscńoJnicń, t. 3, Kraków 1998, s. 300-301.
^ ńeJi/iciam ba/as ecciesiae caepiam ńnno yiniiam 752S Je/n'ctam ipso[rum] anno[rum] coronationis 7752 Jie
i? S(eptem)bris.
^ Pe/acya boronacyi ońraza7Va/święAzey Ma/yi Panny Pocieszenia wPeźa/sła włościeie RTF (90. PernarJynów...P.P
7752 Jnia <3 września...oJprawione/, Lwów 1752, k. F. Por. okazjonalną publikację Puiac Króiowe/ 7Viebay Ziemi
7Va/'świ<yyząy Panny Maryi z różnych nabożeństw ba wzyAszey Czczi y Cńwa/e Poga y SS. Patronów y Patroneb wysta-
wiony..., Lwów 1751.
^ Władysław ŁUSZCZKIEWICZ, K/osztor ieźa/słi i Jego Jzieia sztaE, każenia z yoJróży, Kraków 1895, s. 27, 28.
'o Kata/og..., s. 39-42. Autorzy wykorzystali pracę magisterską H. Zakrzewskiej Ma/owiJia Ji^esłowe Kiosowsbiego
i Ró/tanowsbiego na sbiepienia bościoia 00. bernardynów w Peża/'sba, 1956, Archiwum KUL mps. Por. Ewa i Franci-
szek STOLOTOWIE, „Zabytki sztuki w Leżajsku i okolicy", [w:] Dzie/e Peża/sba, red. Krzysztof BĄCZKOWSKI
i Józef PÓŁĆWIARTEK, t. 1, Peżą/sb oJ na/Jawnie/szycń czasów Jo 7944 roba, Leżajsk 1996, s. 600.
" Poszczególne sceny polichromii uwzględnione zostały w opracowaniach z zakresu ikonografii nowożytnej sztuki
kościelnej. M.in. Małgorzata BIERNACKA, „Niepokalane Poczęcie", [w:] Mary/a Maiła C/uystasa, 7bonogra/ia no-
wożytne/ sztabi bościeinę/ w Poisce, red. Janusz St. PASIERB, Warszawa 1987, s. 81-82.
Jerzy BANACH, Tberca/es Poionas. StaJiam z ibonogra/ii sztabi nowoż)4ne/'. Warszawa 1983, s. 10-22.