Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

RECENZJE

613

najbardziej jaskrawy przykład idoli. Jako takie w po-
lemice reformacyjnej po prostu nie występują. Fak-
tycznie tylko w jednym przypadku możemy mówić
o przemyślanej, zaplanowanej, starannie przeprowa-
dzonej i rozpropagowanej akcji niszczenia rzeźby
w typie interesującym Kapustkę. Chodzi tu o przy-
woływaną już i nie omawianą przez autora rzeźbę
z klasztoru cystersów w Boxley, która została wyko-
rzystana przez reformatorów angielskich jako istot-
ny oręż w walce z Kościołem rzymskim. Historia jej
zniszczenia, wyraźnie różniąca się od tych, które
przytacza Kapustka, dobitnie poświadcza, że w isto-
cie na kontynencie nie przywiązywano tak wielkiej
wagi do omawianych w recenzowanej książce wize-
runków'
Do głównego tekstu dodany został aneks z wie-
lokrotnie publikowanymi, przypadkowo dobranymi
i nielicznymi źródłami. Łączy je to, że wszystkie
odnoszą się do rozbudowanych w formie ceremonii,
odpowiednio: Procay-sfo ń? AumA TAf/marum (jeden
przykład), Depoy/Ao i (jeden przykład)
oraz Tćreuzuń/mń/nasp/eA (jeden przykład). Oprócz
nich zamieszczone zostały teksty trzech facecji
Heinricha Bebela, w których autor pisze na temat ce-
lebracji wielkotygodniowych i tych odprawianych
w dzień Wniebowstąpienia. Ponad wszelką wątpli-
wość tak skonstruowany aneks nie jest wyborem da-
jącym rzetelny obraz form późnośredniowiecznych
ceremonii, w których wykorzystywano rzeźbiarskie
wyobrażenia Zbawiciela oraz hostię. Książka posia-
da też, oprócz aneksu źródłowego, aneksu bibliogra-

Na temat zniszczenia figury z Boxley patrz przyp. 13
niniejszej recenzji (artykuły Kamila Kopani) oraz: Lean-
ne GROENEVELD, „A Theatrical Miracle: The Boxley
Rood of Grace as Puppet", EhWy TńeuAe, T. 10, nr 2,
2007, s. 11-49.
"" Świadczy o tym język, który stosuje Mateusz Kapust-
ka. Autor nadużywa hiperboii, którymi książka jest prze-
pełniona (im bliżej końca, tym hiperboii więcej).
Wszystko, co sprzyja stawianym przez badacza tezom,
określane jest jako „nadzwyczaj", radykalnie", „wyjątko-
wo" istotne. Zdarza się, że w jednym akapicie czytamy
o „niezwykle ciekawym momencie", „wyjątkowo wyraź-

flcznego i indeksu nazwisk oraz nazw geograficz-
nych, obszerne streszczenie w języku angielskim.
Wydana została starannie, zawiera dużą liczbę do-
brej jakości ilustracji, z których znaczna część to re-
produkcje barwne.
Chcąc krótko scharakteryzować recenzowaną
książkę, należy stwierdzić, że została napisana z peł-
nym zaangażowaniem, a nawet swoistą żarliwo-
ścią"" Jednak bez należytej staranności. Autor pod-
jął się analizy ciekawego, trudnego i obiecującego
badawczo tematu. Niektóre fragmenty TAgmy i ńo-
Wn przekonują, że wykorzystywane w późnośre-
dniowiecznych celebracjach rzeźby w sposób
szczególny wyróżniały się spośród innych dzieł po-
wstających w tamtym okresie. Sugestia, że w ich po-
strzeganiu oraz rozumieniu ważną rolę odgrywała
percepcja wzrokowa, zbliżona do percepcji hostii,
warta jest uwagi, podobnie jak wybrane fragmenty
mówiące o związkach tej ostatniej z niektórymi fi-
gurami Chrystusa, wchodzącymi w skład stałych
Grobów Świętych.
Czytając jednak recenzowaną książkę odnosi się
wrażenie, że Mateusz Kapustka traktuje warsztat hi-
storyka, historyka sztuki czy teatru jako zbędny. Sta-
wiając śmiałe, chciałoby się wręcz napisać - brawu-
rowe tezy - nie widzi powodu starannego dobierania
przesłanek, które prowadziłyby do ich udowodnienia.
Taka zaś postawa nie mogła zaowocować gruntowną
i rzetelną syntezą trudnego przecież oraz rozległego
zagadnienia, jakim jest związek wykorzystywanych
w trakcie świątecznych ceremonii figur z hostią.

nym poświadczeniu", „wielce szczególnym rekwizycie",
„wielce oryginalnym motywie Marii cierpiącej pod Krzy-
żem", „wielce wymownym znaczeniu" i „niezwykle sub-
telnej medialnej relacji" (s. 141-142) czy „żałobnym
płaczu Marii o bardzo dramatycznej melodii", „momencie
ciszy prowokującej do najwyższego skupienia", akcie
zdejmowania figury z krzyża „epatującym swym wyjątko-
wo fizycznym i wizualnym walorem" oraz „szczególnie
istotnym medium uobecnienia" (s. 137, patrz też s. 207,
241, 246-247, 273, 284). Na 278 stron tekstu, zawierają-
cych 86 niekiedy całostronicowych ilustracji, znajdujemy
ponad 120 tego rodzaju określeń.