Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

RECENZJE

615

i o różnym charakterze, z czego dwie znajdowały się
na parterze, a trzy kołejne na piętrze. Tylko pierwsze
trzy części prezentowały chronologicznie rozwój Bi-
zancjum - Konstantynopola - Stambułu i jego sztuki.
Pierwsza część wystawy została zatytułowana
„Prehistoria i narodziny miasta. Od początków do
324 r. Byzantion". Znalazły się w niej przede wszyst-
kim obiekty pochodzące ze stambulskiego Muzeum
Archeologicznego. Otwierała ją komputerowa anima-
cja ukazująca powstanie Morza Marmara i otwarcie
cieśnin czarnomorskich ok. VII-V tys. p.n.e. Obszar
ten był wówczas sceną migracji wiodących z Bałka-
nów do Anatolii, choć historia osadnictwa na tych
terenach jest znacznie starsza (najstarszy pokazany
obiekt to wykonany przez humanoidów ociosany
otoczak pochodzący sprzed ok. 600 000 lat). Nie-
wątpliwą ozdobą części prehistorycznej były neoli-
tyczne naczynia terakotowe odkryte w Firiktepe (kon.
VII-pocz. VI tys. p.n.e.), dekorowane za pomocą
punktowania i rycia oraz znaleziska z ostatnich wyko-
palisk prowadzonych w związku z budową nowej li-
nii metra stambulskiego, zwłaszcza z nekropoli przy
osadzie neolitycznej znajdującej się na terenie Yeni-
kapi (6500-5500 p.n.e.), gdzie już wówczas istniał
port będący świadectwem rozległych kontaktów
handlowych.
Na szczególną uwagę w ramach tej części wysta-
wy zasługiwał zespół złotych ozdób, z których więk-
szość stanowiła dekorowana filigranem i granulacją
biżuteria, często także z pełnoplastycznymi motywa-
mi figuralnymi, należąca do skarbu odkrytego
w Nikomedii (dziś Izmicie), z połowy III w. p.n.e.
Interesująco zaprezentowano hellenistyczne stele
nagrobne oraz terakotowe wota grobowe (111-1 w.
p.n.e.) pochodzące z osad zarówno z europejskiej
(trackiej), jak i azjatyckiej (bityńskiej) strony Bos-
foru. Szczególnie efektowne wrażenie robiła re-
konstrukcja tzw. fontanny z Silahtaraga (nad Złotym
Rogiem), której pozostałości odkryto w 1949 r. pod-
czas prac nad budową dyspozytorni sieci elektrycz-
nej. Pochodzącą z II w. n.e. budowlę zdobiła bogata
dekoracja rzeźbiarska wykonana w białym marmu-
rze oraz czarnym wapieniu, złożona z popiersi
w tondach, rzeźb pełnoplastycznych ustawionych
w niszach oraz wolnostojących grup rzeźbiarskich.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że rzymska okupacja
(od 146 r. p.n.e.) nie zmieniła kulturalnego oblicza
miasta, a obecność załogi wojskowej jedynie
wzmocniła jego aktywność gospodarczą. Sztukę ce-
sarską reprezentował świetny portret cesarza Septy-
miusza Sewera ze zbiorów Luwru. Wśród ekspona-
tów znalazła się również jedna z brązowych głów
tzw. Kolumny Wężowej, pochodzącej z Delf (po
- 330-7453, ed. by Robin CORMACK, Maria
YASSILAKI, London 2008. W porównaniu do niej w Pa-

479 r. p.n.e.), a ustawionej później pośrodku kon-
stantynopolitańskiego Hipodromu.
Kolejna część ekspozycji nosiła tytuł „Stolica
Cesarstwa Bizantyńskiego. 324-1453. Konstantyno-
pol", a składały się na nią obiekty pochodzące już
nie tylko ze Stambułu, lecz także innych muzeów
europejskich, zwłaszcza francuskich. Wśród prezen-
towanych dzieł pojawiło się wiele tych, które nie-
dawno można było zobaczyć na wystawie sztuki
bizantyńskiej w londyńskiej Royal Academy of
ArtsC Bizantyńską część pokazu otwierała galeria
rzeźbionych wizerunków portretowych cesarzy
rzymskich i bizantyńskich z IV-V w., m.in. brązowa
głowa Konstantyna Wielkiego z Muzeum Narodo-
wego w Belgradzie, marmurowa głowa Arkadiusza,
znaleziona na Forum Byka (Stambuł, Muzeum Ar-
cheologiczne), głowa Teodozjusza II oraz popiersie
Leona I (oba z paryskiego Luwru). Rzeźbę kamien-
ną reprezentowały także sarkofagi konstantynopoli-
tańskie z V-VI w.
Dość szeroko zaprezentowano dekorację bu-
dowli bizantyńskich. Można było podziwiać jedną
z mozaik podłogowych z Wielkiego Pałacu - HTc/-
z <7wo??!<3 cń/opco/m (kon. V - pocz. VI w.;
Stambuł, Muzeum Mozaik), serię kapiteli oraz zdo-
bionych fragmentów trzonów kolumn (V-VI w.),
fragmenty witraży z kościoła Pantokratora (1 poł.
XII w.) oraz ściennych dekoracji ceramicznych
(X-XII w.), a także kapitele z dekoracją figuralną,
w tym pochodzący z kościoła Teotokos Pammakari-
stos (pocz. XIV w.). Pojawił się nawet fragment ma-
lowidła ściennego przedstawiającego św. Merkurego
(XIII-XIV w.). Tę część ekspozycji zilustrowały nie-
mal wyłącznie dzieła ze zbiorów stambulskiego Mu-
zeum Archeologicznego.
Na wystawie zgromadzono również wiele arcy-
dzieł bizantyńskiego rzemiosła artystycznego, repre-
zentujących rozmaite techniki. Spośród dzieł
„podręcznikowych" pokazano grupę wyrobów z ko-
ści słoniowej, w tym m.in. pyxis ze skarbca katedry
w Sens (pocz. VI w.), oba skrzydła dyptyku konsula
Areobindusa (506 r., z paryskiego Luwru oraz
Musee de Cluny), fragment dyptyku Barberinich
z postacią triumfującego cesarza na koniu (1. poł.
VI w.; Paryż, Luwr), skrzydło dyptyku z cesarzową
Ariadnę (VI w.; Florencja, Museo Nazionale del
Bargello), grzebień z personifikacjami Rzymu
i Konstantynopola (2. poł. VI w.; Ateny, Muzeum
Benaki), plakietkę z Chrystusem koronującym Ro-
mana II i Eudoksję (945-949 r.; Paryż, Luwr). Poka-
zano także tkaniny bizantyńskie zachowane we
Francji, m.in. w skarbcu katedry w Sens (XI-XII w.)
oraz w Musee de Cluny (VIII w.; z Akwizgranu).
ryżu zabrakło ikon malowanych na desce.