Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

RAFAŁ QU!R[N!-P0PŁAWSKI

616

Szczególne zainteresowanie wzbudzała wisząca
srebrna pozłacana kadzielnica ze scenami z życia
Matki Boskiej, trybowanymi w jej ściankach. Dato-
wana na VI w. pochodziła z muzeum w tureckiej
Antalyi.
Pośród bogato reprezentowanego złotnictwa wy-
różniały się m.in. okrągła zawieszka z solidem Kon-
stantyna pośrodku (IV w.; Paryż. Luwr), łańcuch ze
szmaragdami i szafirami (kon. Vł-pocz. VII w.; Ber-
lin, Staatliche Museen), emaliowana bransoleta (IX-
X w.; Saloniki, Muzeum Kultury Bizantyńskiej),
srebrna plakietka z Xoń;W<377n M Grobu z relikwiarza
kamienia Grobu Bożego (XII w.; Paryż, Luwr) oraz
bizantyński relikwiarz Prawdziwego Krzyża (XII-
XIII w.), który ok. 1320-1340 otrzymał figuralną
oprawę w Szampanii (Paryż, Luwr). Należy również
wspomnieć dzieła rżnięte w krysztale górskim oraz
cięte w lapis lazuli.
Spośród dzieł miniatury pokazano ilustrację
przedstawiającą cesarza Manuela II Paleologa z ce-
sarzową Heleną i trójką ich dzieci pod opieką Matki
Boskiej Blachemiotissy oraz miniaturę dedykacyjną
DzzW Dionizego Pseudo-Areopagity, ofiarowanych
w 1408 r. przez tegoż cesarza do skarbca opactwa
Saint-Denis (Paryż, Luwr), a także podobiznę św.
Grzegorza z Nazjanzu w jego Mowacń (XI w.; Stam-
buł, Biblioteka Patriarchatu Greckiego) oraz Dzzo/o
Hipokratesa (ok. 1388 r.; Paryż, Bibliotheąue natio-
nale de France). Spośród bizantyników zachowa-
nych w kościołach zachodnioeuropejskich na uwagę
zasługiwał drewniany relikwiarz skrzynkowy na ra-
mię św. Jana Chrzciciela z kościoła Dominikanów
w Perpignan (sprzed 1323 r.; Perpignan, skarbiec ka-
tedry), na którego pokrywie znajduje się malowany
wizerunek tego świętego. Na wystawie znalazły się
także słynne naczynia z sardonyksu i alabastru po-
chodzące ze skarbca bazyliki św. Marka w Wenecji,
w tym kielich cesarza Romana II z ozdobioną ema-
lią oprawą wykonaną między 959 a 963 r. oraz do-
skonały wybór kamei (X-XII w.) niemal w całości
pochodzący ze zbiorów Gabinetu Medali Biblio-
theque nationale de France w Paryżu.
Dla znawców Konstantynopola, wyjątkowo cie-
kawa była grupa rzadko eksponowanych XV-wiecz-
nych rysunków ukazujących miasto. W Paryżu
można było zobaczyć rękopis Ms. Cod. Ital 3 z Bi-
blioteki Uniwersyteckiej w Budapeszcie zawierający
na karcie 144 verso rysunek autorstwa Nymphiriusa,
zachodniego podróżnika przebywającego przed
1453 r. w Konstantynopolu, przedstawiający konny
posąg Justyniana stojący wówczas na Augusteionie,
następnie - UGfo/r w oryginale
L/ber ^rcb/po/ug/ Cristoforo Buondel-
montiego (ok. 1420-1430 r.; Wenecja, Biblioteca
Nazionale Marciana) oraz widok fortecy Rumeli
Hisan, rysunek anonimowego szpiega weneckiego

(1453 r.; Mediolan, Biblioteca Trivulziana). Poka-
zano również rysunki wykonane przez Pisanella
podczas Soboru Florenckiego w 1438 r., m.in.
przedstawiające cesarza Jana VIII Paleologa (Paryż,
Luwr).
Dla podkreślenia ówczesnego kosmopolityczne-
go charakteru Konstantynopola zaprezentowano też
przechowywaną w stambulskim Muzeum Archeolo-
gicznym płytę z murów genueńskiej Pery, upamięt-
niającą wzniesienie jednej z jej wież w 1443 r.
z inicjatywy podesty Borueli Grimaldiego.
Symbolicznie, na zamknięcie „bizantyńskiej"
części wystawy zaprezentowano kamienną płytę
pochodzącą z Bramy Charyzjusza (Bramy Adriano-
polskiej) w murach lądowych Konstantynopola,
z napisem upamiętniającym ich odnowę przez Ma-
nuela Iagarisa (ok. 1453 r.; Stambuł, Muzeum
Archeologiczne). To właśnie przez tę bramę trium-
falnie wjechał do miasta 29 maja 1453 r. sułtan Meh-
med Zdobywca.
Rok zdobycia Konstantynopola przez Turków
osmańskich wyznaczał chronologiczną cezurę eks-
pozycji parteru i piętra.
Większość pierwszego piętra zajmowała prezen-
tacja osmańskiego Stambułu nosząca tytuł „Stolica
imperium osmańskiego. 1453-1922. Stambuł",
w której dominowały eksponaty ze zbiorów Mu-
zeum pałacu Topkapi. W pierwszym pomieszczeniu
urządzono multimedialną prezentację Xopu(y ÓAwz-
bzvbi, gdzie na odpowiednio zaaranżowanym ekra-
nie wyświetlano kolejno wnętrza najsłynniejszych
kopuł bizantyńskiego i osmańskiego miasta. Aran-
żacja ta była jednym z elementów wystawy mają-
cym wyraźnie zasugerować podobieństwa między
obiema epokami w historii miasta. Także w jej
„osmańskiej części" znajdowało się kilka cennych
przekazów ikonograficznych, w tym tzw. Album
Freshfielda (ok. 1575 r.; Cambridge, Trinity College)
z ilustracją dokładnie ukazującą ówczesny stan
pomników na Hipodromie oraz dawny kościół Mą-
drości Bożej, widok kompleksu meczetowego Su-
lejmana Wspaniałego (poł. XVI w.) oraz rysunek
Francesca Scarelli z 1686 r. ukazujący meczet Meh-
meda Zdobywcy w stanie sprzed trzęsienia ziemi
w 1766 r. (oba z wiedeńskiej Ósterreichische
Nationalbibliotek).
Na wystawie nie mogło zabraknąć pamiątek po
sułtanie Mehmedzie Zdobywcy. Szczególnie cieka-
we były jego własnoręczne rysunki, przedstawiające
m.in. karykatury typów tureckich (Stambuł, Mu-
zeum pałacu Topkapi). Wśród wydanych przez nie-
go dokumentów zaprezentowano zarówno list do
Gentile Belliniego w języku włoskim (1481 r.; kopia
z Innsbmcka, Tiroler Landesarchiv), firman przy-
znający Genueńczykom z Pery prawo do zamiesz-
kania i handlu w języku greckim (1453 r.; Londyn,