Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

245

JERZY PASZENDA
Druków

77^ ćm<7 Ar^ 7J^0-777^.
Edited by John W. 0'Malłey SJ and Gauvin Ałexander Bailey, Philadelphia, Saint JosephN University
Press, 2005

uż tytuł książki budzi wielkie zainteresowanie,
[ bo niemal każdy słyszał jakieś opinie o sztuce
jezuickiej. Niestety pierwsze opinie były for-
mułowane przed rozpoczęciem badań, dłatego roz-
mijają się z prawdą. Początkowo badacze zwracali
uwagę tylko na obiekty najwybitniejsze, co tworzy-
ło wrażenie, że cała sztuka jezuicka była na najwyż-
szym poziomie. Systematyczne badanie kościołów
jezuickich przeprowadził Joseph Braun SJ w Belgii,
Niemczech i Hiszpanii' (nie badał kościołów w kra-
jach Habsburgów, choć sam pochodził z Austrii).
Później kościoły francuskie opracował Pierre Mo-
isyy wreszcie Richard Bose! opisał budowle w Ita-
liiP Inne kraje europejskie nie mają opracowań
całościowych, a tylko pojedynczych obiektów. Te-
raz otrzymaliśmy książkę, która ma ambicje objąć
całą sztukę jezuicką od założenia zakonu do jego
skasowania, na wszystkich kontynentach i wszystkie
dziedziny sztuki, nie tylko architekturę, ale także
malarstwo, teatr i muzykę. Jest to praca zbiorowa
jedenastu autorów z Rzymu (4), Hiszpanii (2), Fran-
cji (1) i Argentyny (ł) oraz USA (3).
W przedmowie stwierdzono, że pierwsze wyda-
nie tej książki ukazało się w październiku 2003 pod
redakcją Giovanniego Sale w Milano, pod tytułem
Tgrzaz/o g Durtg Juz Ue.suEu Potem były wydania
francuskie i hiszpańskie. Obecne wydanie angielskie
jest powiększone i zmienione. Dodano rozdział
o Ameryce Północnej, powiększono rozdziały o Da-
lekim Wschodzie i o Ameryce Łacińskiej, zmienio-
no układ graficzny, dodano 184 nowe ilustracje,

' Joseph BRAUN SJ, D/g ńe/gNcńeu
Freiburg im Br. 1907; id., D/g D/'rc//g//ńuMtg/7 &r &//Ł
-suT/e/? Je.sM/fe//, Freiburg im Br. 1908-1910; id.,
ańe Freiburg im Br. 1912.
* Pierre MOISY, Lgy gg/Dg^ &,s & /hucignug
UMUtuncg & Fruncg, Romę 1958.

uzupełniono bibliografię. Wydawcy uznali, że jest
to nowa książka.
Aby zmieścić pracę o tak szerokim zakresie
w jednym tomie chociaż dużym (477 stron, w tym
476 ilustracji), nie można zapuszczać się w szczegó-
ły. Z konieczności ograniczono się do najważniej-
szych problemów i wybranych obiektów. Już we
wstępie przedstawiono najważniejsze tezy książki.
Mianowicie, że nie było „stylu jezuickiego", o któ-
rym wiele pisano w dawnej literaturze. Ignacy Loyola
zalecał jezuitom dostosowywać się do okoliczności
osób, krajów i czasu w całej działalności, także arty-
stycznej . Dlatego sztuka zakonu jezuitów jest bardzo
różnorodna. Poszczególne rozdziały wykazują to
w odniesieniu do różnych krajach.
Pierwsze trzy rozdziały omawiają problemy
ogólne. Najpierw stosunek Ignacego do kultury
i sztuki. Otóż Loyola za główny cel zakonu uważał
szerzenie i obronę wiary przez „pomaganie du-
szom". Dlatego do najważniejszych zajęć jezuitów
należało głoszenie kazań, katechizacja i spowiadanie.
Inne zajęcia nie były zakazane, ale nie mogły odry-
wać od tych głównych. Jezuici nie musieli wspólnie
śpiewać czy recytować brewiarza, do czego byli zo-
bowiązani mnisi. Początkowo w kościołach jezuic-
kich nie było muzyki. Wnet jednak okazało się, jak
jest ona przydatna w duszpasterstwie. Muzyka przy-
ciągała ludzi do kościołów, zarówno w Europie, jak
i zwłaszcza w krajach misyjnych. Dlatego katechizm
układano w formie pieśni na znane melodie ludowe.
Stopniowo wprowadzano śpiewy i instrumenty,
^ Richard BÓSEL, Jg.yz/zfgTMrcńzYgkń/r z/7 7tu//'g// (7540-
7775), Wien, I.: D/g Tłuz/Jg/zł/zzu/gr &r rćw/UcT/e/? zmJ
&7* *7!gu^oń2u/7Mg/7gM Dr&ny-pror/z/z, 1985; 11.: D;'g7?uz/-
&nł77!<77gr &r /T/u/Yuz/JDcAg/z 07u?e7Mpro-vmz, 2007.
W przygotowaniu: IIP: D/g rg/zezzuz/Ue/zg DrA/zyj/YU-z/zz
IV.: D/g y/z/Y/u/zDcT/g OrA/z^p/^rz/zz.