DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Burno, Filip: "Kościoły epoki żelaza i betonu": polska architektura sakralna ok. 1925-1930 =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0159
153
FILIP BURNO
JJdryzawa, Uniwersytet iTbryzawsAt
,, jLo.sY /oh' ępoPt żc/ttztt t ńcto/tt/ ".
PoPPa a/Y'A/'trAtr//Y/ .sYRra/na oł. 7925-7930*
"W* 'W* y polskim budownictwie kościelnym pierwszych lat po odzyskaniu niepodle-
/ głości przeważały realizacje utrzymane w tzw. „stylu swojskim". Popularne
Y Y były malownicze stylizacje form historycznych, głównie renesansowych i ba-
rokowych h Od połowy lat 20. zaczęto szukać nowych rozwiązań formalno-przestrzen-
nych dla świątyń katolickich.
Nie można zgodzić się z opinią, iż architektura polska po 1925 r. „skoczyła bezpośred-
nio od renesansowej attyki i sielskich ganeczków do «maszyny» Le Corbusiera [...]"Ń
Motywy „stylu dworkowego", „stylu swojskiego" czy odwołania do klasycyzmu znaj-
dziemy w wielu budowlach wzniesionych pod koniec lat 20. Natomiast architektura awan-
gardowa, jeśli weźmiemy pod uwagę liczbę realizacji, była w tym czasie zjawiskiem
marginalnym. Szczególnie w przypadku budownictwa kościelnego należy raczej mówić
o coraz silniejszym oddziaływaniu nowych koncepcji formalnych, konstrukcyjnych i prze-
strzennych niż o gwałtownym zerwaniu z przeszłością. Przejście od konwencji narodowe-
go historyzmu do kompozycji nowoczesnych, do ujęć inspirowanych bieżącymi nurtami
architektury światowej, odbywało się stopniowo. Jeżeli jednak obejrzymy dziesiątki pro-
jektów kościołów z lat 1924-26, zauważymy wyraźne zmiany, nasilające się od około
roku 1925. Możemy więc, z wyżej wspomnianymi zastrzeżeniami, przyjąć tę umowną,
funkcjonującą od dawna w polskiej literaturze przedmiotu cezurę, wyznaczającą „zwrot
ku nowoczesności" w architekturze polskiej^.
Najlepsi, najzdolniejsi architekci należący do pokolenia urodzonego ok. 1880 r., a więc w
większości twórcy i główni przedstawiciele nurtu narodowego historyzmu, np. Konstanty
* Artykuł ten został oparty na wątkach mojej pracy doktorskiej „Nowe kościoły dła nowego państwa. Świątynie rzym-
skokatolickie Ił Rzeczpospolitej", napisanej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem
prof. dr hab. Waldemara Baraniewskiego.
' Na temat tzw. „stylu swojskiego" w polskiej architekturze sakralnej ok. 1905-1925 zob.: Krzysztof STEFAŃSKI,
PoTsia arc/nteAtara sałrn/na w^oszałzwania sty/a narodowego, Łódź 2000, s. 107-170. Kościoły w „stylu swojskim",
wznoszone na kresach wschodnich oraz świątynie neobarokowe i klasycystyczne, budowane w województwach za-
chodnich, miały szczególne znaczenie, zob.: Filip BURNO, „Kościoły katolickie kresów 11 Rzeczpospolitej", Wwarta/-
nił4rcAdełtary i UróanAtyU' [dalej: „KAiU"], 2005, z. 3-4, s. 115-124.
^ Andrzej K. OLSZEWSKI, 7Vowa/orwa w arcAdełtarze^oAAie/' 7900-7925. 7eoria iprałtyła, Wrocław-Warszawa-
Kraków 1967, s. 126.
^ Zob. np.: Ewa CHOJECKA, „Konkurs na budowę katedry w Katowicach w roku 1925. Propozycje i polemiki",
Pocznił KaAwicł;', 1983, s. 144-145; Jerzy NYGA, HrcAdeAtara saAra/na a racA odnowy Afargiczne/ na jprzył/adzie
oAieAtów diecezji Aatowicłie/, Katowice 1990, s. 57.
FILIP BURNO
JJdryzawa, Uniwersytet iTbryzawsAt
,, jLo.sY /oh' ępoPt żc/ttztt t ńcto/tt/ ".
PoPPa a/Y'A/'trAtr//Y/ .sYRra/na oł. 7925-7930*
"W* 'W* y polskim budownictwie kościelnym pierwszych lat po odzyskaniu niepodle-
/ głości przeważały realizacje utrzymane w tzw. „stylu swojskim". Popularne
Y Y były malownicze stylizacje form historycznych, głównie renesansowych i ba-
rokowych h Od połowy lat 20. zaczęto szukać nowych rozwiązań formalno-przestrzen-
nych dla świątyń katolickich.
Nie można zgodzić się z opinią, iż architektura polska po 1925 r. „skoczyła bezpośred-
nio od renesansowej attyki i sielskich ganeczków do «maszyny» Le Corbusiera [...]"Ń
Motywy „stylu dworkowego", „stylu swojskiego" czy odwołania do klasycyzmu znaj-
dziemy w wielu budowlach wzniesionych pod koniec lat 20. Natomiast architektura awan-
gardowa, jeśli weźmiemy pod uwagę liczbę realizacji, była w tym czasie zjawiskiem
marginalnym. Szczególnie w przypadku budownictwa kościelnego należy raczej mówić
o coraz silniejszym oddziaływaniu nowych koncepcji formalnych, konstrukcyjnych i prze-
strzennych niż o gwałtownym zerwaniu z przeszłością. Przejście od konwencji narodowe-
go historyzmu do kompozycji nowoczesnych, do ujęć inspirowanych bieżącymi nurtami
architektury światowej, odbywało się stopniowo. Jeżeli jednak obejrzymy dziesiątki pro-
jektów kościołów z lat 1924-26, zauważymy wyraźne zmiany, nasilające się od około
roku 1925. Możemy więc, z wyżej wspomnianymi zastrzeżeniami, przyjąć tę umowną,
funkcjonującą od dawna w polskiej literaturze przedmiotu cezurę, wyznaczającą „zwrot
ku nowoczesności" w architekturze polskiej^.
Najlepsi, najzdolniejsi architekci należący do pokolenia urodzonego ok. 1880 r., a więc w
większości twórcy i główni przedstawiciele nurtu narodowego historyzmu, np. Konstanty
* Artykuł ten został oparty na wątkach mojej pracy doktorskiej „Nowe kościoły dła nowego państwa. Świątynie rzym-
skokatolickie Ił Rzeczpospolitej", napisanej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem
prof. dr hab. Waldemara Baraniewskiego.
' Na temat tzw. „stylu swojskiego" w polskiej architekturze sakralnej ok. 1905-1925 zob.: Krzysztof STEFAŃSKI,
PoTsia arc/nteAtara sałrn/na w^oszałzwania sty/a narodowego, Łódź 2000, s. 107-170. Kościoły w „stylu swojskim",
wznoszone na kresach wschodnich oraz świątynie neobarokowe i klasycystyczne, budowane w województwach za-
chodnich, miały szczególne znaczenie, zob.: Filip BURNO, „Kościoły katolickie kresów 11 Rzeczpospolitej", Wwarta/-
nił4rcAdełtary i UróanAtyU' [dalej: „KAiU"], 2005, z. 3-4, s. 115-124.
^ Andrzej K. OLSZEWSKI, 7Vowa/orwa w arcAdełtarze^oAAie/' 7900-7925. 7eoria iprałtyła, Wrocław-Warszawa-
Kraków 1967, s. 126.
^ Zob. np.: Ewa CHOJECKA, „Konkurs na budowę katedry w Katowicach w roku 1925. Propozycje i polemiki",
Pocznił KaAwicł;', 1983, s. 144-145; Jerzy NYGA, HrcAdeAtara saAra/na a racA odnowy Afargiczne/ na jprzył/adzie
oAieAtów diecezji Aatowicłie/, Katowice 1990, s. 57.