DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Burno, Filip: "Kościoły epoki żelaza i betonu": polska architektura sakralna ok. 1925-1930 =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0160
154
FlLIP BURNO
Jakimowicz, Zdzisław Mączeński, Czesław Przybyiski, Adolf Szyszko-Bohusz, zaczęli
w połowie lat 20. rezygnować ze stosowania motywów historyzujących w architekturze
sakralnej na rzecz rozwiązań bardziej nowoczesnych; odchodzili od tradycyjnych sche-
matów kompozycyjnych elewacji i konwencjonalnych układów przestrzennych. Począt-
kowo możemy spotkać się raczej z propozycjami nowej interpretacji form dawnych,
z próbami odejścia od typowych układów wnętrz kościelnych. Interesujące przykłady ta-
kiego działania znajdziemy w kilku konkursowych projektach katedry katowickiej.
Na ten konkurs, rozpisany w listopadzie 1924 r., nadesłano trzydzieści siedem prac. W
większości wyraźnie odwołano się do przeszłości. Znajdziemy wśród nich nawet projekty
utrzymane jeszcze w konwencji XIX-wiecznego historyzmu (np. Józefa Piątkowskiego
i Zjednoczonego Przedsiębiorstwa Budowlanego „Mysłowice"). Jednak w kilku pracach
podjęto próby przełamania obowiązującego schematu świątyni katolickiej - kościoła na
planie podłużnym z wieżą na osi lub dwuwieżową fasadą. Do tej grupy zaliczyć można
dwa z trzech projektów, którym przyznano drugą nagrodę: opartą na motywach architek-
tury romańskiej, skrytykowaną jednak przez jury za zbytnią surowość, pracę Romualda
Gutta oraz plansze Adolfa Szyszko-Bohusza. Ostatni z wymienionych architektów zapro-
jektował „rozległą halę na rzucie kwadratu z gotyckim żebrowym sklepieniem wspartym
na masywnym środkowym filarze, przy którym umieszczony został ołtarz główny"^. Sąd
konkursowy zarzucił wnętrzu katedry Szyszko-Bohusza brak „charakteru kościelnego"
i nie uwzględnienie potrzeb liturgii katolickiej^. Indywidualne, twórcze nawiązanie i prze-
tworzenie form historycznych charakteryzuje także projekt Oskara Sosnowskiego^.
Ksiądz Teofil Bromboszcz, jeden z członków sądu konkursowego i członek Admini-
stracji Apostolskiej Śląska Polskiego, występując w imieniu Kurii Biskupiej, skrytykował
wszystkie bardziej nowoczesne projekty, m.in. autorstwa Czesława Przybylskiego z kate-
drą założoną na planie zbliżonym do trójkąta; uznał je za przejaw „nowoczesnego mate-
rializmu"^. „Robotnik śląski" - pisał Bromboszcz - „przychodząc ze swej kopalni lub
huty do świątyni «Trójkąt» [godło pracy Przybylskiego, przyp. aut.], miałby wrażenie, że
znowu przychodzi do jakiegoś gmachu fabrycznego [...]"^. Natomiast projekty silniej odwo-
łujące się do tradycji duchowny określił jako: „godne i piękne [...] w znanych stylach budo-
wy kościelnej"^. Ostatecznie do realizacji skierowano projekt Zygmunta Gawlika i
Franciszka Mączyńskiego, nawiązujący do architektury barokowej i klasycystycznej (il. 1)^.
4 Kazimierz KULCZYŃSKI, „Konkurs na gmach katedry w Katowicach", R. 26: 1925, z. 4, s. 4-5.
^ „Protokół sądu konkursowego", 4/r/n'tełt, R. 26: 1925, z. 4, s. 41.
^ Projekt Sosnowskiego, przewidujący wzniesienie centralnej świątyni nakrytej kopułą, otoczoną przeskalowanymi
fialami, może przywoływać skojarzenia z kaplicąNewman College (część Uniwersytetu w Melbourne) Waltera Burleya
Griffina z lat 1916-18.
^ Cyt. za przedrukiem [w:] „Kronika", R. 27: 1926, z. 1, s. 21.
s Ibid., s. 22.
^ Ibid.
Wyniki konkursu ogłoszono w kwietniu 1925 r. Jury nie przyznało pierwszej nagrody. Drugą otrzymał projekt Zjed-
noczonych Przedsiębiorstw Budowlanych „Mysłowice", ale także dwie stosunkowo „nowoczesne" prace autorstwa
Szyszko-Bohusza i Gutta. Ostatecznie Administracja Apostolska skierowała do realizacji plany wykonane przez młode-
go krakowskiego architekta Zygmunta Gawlika, który zaproponował wzniesienie okazałej świątyni na planie krzyża
łacińskiego z potężną kopułą i fasadą z portykiem kolumnowym. Wydaje się, że właśnie projekt Gawlika, utrzymany w
formach lekko zmodernizowanego klasycyzmu akademickiego, odznaczający się wielką skalą i symetrią, posiadał tak
oczekiwany przez zamawiających charakter reprezentacyjny. Projekty realizacyjne Gawlik wykonał w latach 1925-27
wspólnie z Franciszkiem Mączyńskim. Architekci dokonali licznych zmian w pierwotnych planach, ale zachowali szatę
nieznacznie uproszczonego klasycyzmu, wzbogacając ją jednak o motywy barokowe: Filip BURNO, Zygwnnt Gaw/tL
(7<*?95-7%7) - a/rńńeG LatoMcłzę/, Katowice 2003, ss. 35-39 i 108-119.
FlLIP BURNO
Jakimowicz, Zdzisław Mączeński, Czesław Przybyiski, Adolf Szyszko-Bohusz, zaczęli
w połowie lat 20. rezygnować ze stosowania motywów historyzujących w architekturze
sakralnej na rzecz rozwiązań bardziej nowoczesnych; odchodzili od tradycyjnych sche-
matów kompozycyjnych elewacji i konwencjonalnych układów przestrzennych. Począt-
kowo możemy spotkać się raczej z propozycjami nowej interpretacji form dawnych,
z próbami odejścia od typowych układów wnętrz kościelnych. Interesujące przykłady ta-
kiego działania znajdziemy w kilku konkursowych projektach katedry katowickiej.
Na ten konkurs, rozpisany w listopadzie 1924 r., nadesłano trzydzieści siedem prac. W
większości wyraźnie odwołano się do przeszłości. Znajdziemy wśród nich nawet projekty
utrzymane jeszcze w konwencji XIX-wiecznego historyzmu (np. Józefa Piątkowskiego
i Zjednoczonego Przedsiębiorstwa Budowlanego „Mysłowice"). Jednak w kilku pracach
podjęto próby przełamania obowiązującego schematu świątyni katolickiej - kościoła na
planie podłużnym z wieżą na osi lub dwuwieżową fasadą. Do tej grupy zaliczyć można
dwa z trzech projektów, którym przyznano drugą nagrodę: opartą na motywach architek-
tury romańskiej, skrytykowaną jednak przez jury za zbytnią surowość, pracę Romualda
Gutta oraz plansze Adolfa Szyszko-Bohusza. Ostatni z wymienionych architektów zapro-
jektował „rozległą halę na rzucie kwadratu z gotyckim żebrowym sklepieniem wspartym
na masywnym środkowym filarze, przy którym umieszczony został ołtarz główny"^. Sąd
konkursowy zarzucił wnętrzu katedry Szyszko-Bohusza brak „charakteru kościelnego"
i nie uwzględnienie potrzeb liturgii katolickiej^. Indywidualne, twórcze nawiązanie i prze-
tworzenie form historycznych charakteryzuje także projekt Oskara Sosnowskiego^.
Ksiądz Teofil Bromboszcz, jeden z członków sądu konkursowego i członek Admini-
stracji Apostolskiej Śląska Polskiego, występując w imieniu Kurii Biskupiej, skrytykował
wszystkie bardziej nowoczesne projekty, m.in. autorstwa Czesława Przybylskiego z kate-
drą założoną na planie zbliżonym do trójkąta; uznał je za przejaw „nowoczesnego mate-
rializmu"^. „Robotnik śląski" - pisał Bromboszcz - „przychodząc ze swej kopalni lub
huty do świątyni «Trójkąt» [godło pracy Przybylskiego, przyp. aut.], miałby wrażenie, że
znowu przychodzi do jakiegoś gmachu fabrycznego [...]"^. Natomiast projekty silniej odwo-
łujące się do tradycji duchowny określił jako: „godne i piękne [...] w znanych stylach budo-
wy kościelnej"^. Ostatecznie do realizacji skierowano projekt Zygmunta Gawlika i
Franciszka Mączyńskiego, nawiązujący do architektury barokowej i klasycystycznej (il. 1)^.
4 Kazimierz KULCZYŃSKI, „Konkurs na gmach katedry w Katowicach", R. 26: 1925, z. 4, s. 4-5.
^ „Protokół sądu konkursowego", 4/r/n'tełt, R. 26: 1925, z. 4, s. 41.
^ Projekt Sosnowskiego, przewidujący wzniesienie centralnej świątyni nakrytej kopułą, otoczoną przeskalowanymi
fialami, może przywoływać skojarzenia z kaplicąNewman College (część Uniwersytetu w Melbourne) Waltera Burleya
Griffina z lat 1916-18.
^ Cyt. za przedrukiem [w:] „Kronika", R. 27: 1926, z. 1, s. 21.
s Ibid., s. 22.
^ Ibid.
Wyniki konkursu ogłoszono w kwietniu 1925 r. Jury nie przyznało pierwszej nagrody. Drugą otrzymał projekt Zjed-
noczonych Przedsiębiorstw Budowlanych „Mysłowice", ale także dwie stosunkowo „nowoczesne" prace autorstwa
Szyszko-Bohusza i Gutta. Ostatecznie Administracja Apostolska skierowała do realizacji plany wykonane przez młode-
go krakowskiego architekta Zygmunta Gawlika, który zaproponował wzniesienie okazałej świątyni na planie krzyża
łacińskiego z potężną kopułą i fasadą z portykiem kolumnowym. Wydaje się, że właśnie projekt Gawlika, utrzymany w
formach lekko zmodernizowanego klasycyzmu akademickiego, odznaczający się wielką skalą i symetrią, posiadał tak
oczekiwany przez zamawiających charakter reprezentacyjny. Projekty realizacyjne Gawlik wykonał w latach 1925-27
wspólnie z Franciszkiem Mączyńskim. Architekci dokonali licznych zmian w pierwotnych planach, ale zachowali szatę
nieznacznie uproszczonego klasycyzmu, wzbogacając ją jednak o motywy barokowe: Filip BURNO, Zygwnnt Gaw/tL
(7<*?95-7%7) - a/rńńeG LatoMcłzę/, Katowice 2003, ss. 35-39 i 108-119.