DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Karpowicz, Mariusz: O niektórych figurach w polskich nagrobkach XVI-XVII w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0057
O NIEKTÓRYCH FIGURACH W POLSKICH NAGROBKACH XVI-XVII W.
51
niszy, powodująca, że głowa Macieja dotyka podniebienia łuku. Nagrobek stać musiał
pierwotnie na łewej ścianie prezbiterium. Świadczy o tym zwrot głowy i opracowanie
źrenic. Zmarły patrzył bowiem na ołtarz - to jest nieco w górę i na prawo od widza. Taki
kierunek wzroku i ruch głowy, nieco zadartej ku górze, przy dzisiejszej sytuacji są zupeł-
nie nieuzasadnione. Wcale przy tym nie jest pewne, czy figura kobieca, rzeczywiście zu-
pełnie innej ręki, dużo słabsza i zdawkowa, była pierwotnie w obrębie nagrobka Macieja.
W rezultacie trzeba się absolutnie zgodzić z opinią Gębarowicza, że figura Czamkow-
skiego przerasta o głowę możliwości bardzo w końcu słabego rzeźbiarza, jakim był Hutte-
Czapka^, a także przyznać rację Skuratowiczowi, że nie można jej łączyć ani z Santim
Gucci, ani z Gerolamem Canavesi. Jedno wydaje się jednak pewne - autorem jest rzeźbiarz
przybyły z Florencji, który na własne oczy podziwiał fresk w kościele S. Lorenzo. Ciekawe,
czy ten wybitny twórca, u nas ptak przelotny, jeszcze coś więcej po sobie zostawił. Wielkie-
go nagrobka już na pewno nie, ale może coś z mniejszych form dalsze badania ujawnią.
Kościół parafialny w Komiku pod Poznaniem przechowuje trzy figury leżących ryce-
rzy z rozebranych nagrobków. Zofia Białłowicz-Krygierowa, inwentaryzatorka powiatu
śremskiego, na którego terenie leży Kórnik, określiła w wykonawcę
tych trzech figur - ffenryka Horsta z Groningen, działającego we Lwowie i Poznaniu^.
Podstawą była znaleziona w księgach miejskich Poznania umowa z dnia 16 IX 1582 mię-
dzy wojewodą poznańskim Stanisławem Górką a rzeczonym rzeźbiarzem, na wykonanie
z marmuru trzech nagrobków do Kórnika^. W tymże zeszycie okeślone zostały
owe figury jako wyobrażenia Andrzeja II Górki (zm. 1583), kasztelana międzyrzeckiego;
Łukasza III (zm. 1573) wojewody poznańskiego oraz Stanisława Górki, zamawiającego
nagrobki, wojewody poznańskiego (zm. 1592). Tego rozpoznania trzymał się Jan Skura-
towicz w swoim omówieniu działalności Horsta w Poznaniu-^. Poszedł on jednak dalej,
wiążąc z tymże Horstem jeszcze dalsze dzieła z terenu Wielkopolski, które wykazywały
podobieństwa z figurami z Kórnika.
Tymczasem trzy figury różnią się od siebie diametralnie. Każdy z nagrobków tworzyła
inna ręka i każdy pochodzi z innego czasu. Taka jest jednak siła wiary w archiwalia, że Jan
Skuratowicz, widząc te zasadnicze różnice, składał je na karb pomocników i „warsztatu".
Jak słusznie zauważył - jedynie figura nr 1. - to jest Andrzeja Górki, kompozycyjnie
i artystycznie nawiązuje do innych, niewątpliwych dzieł Horsta, jak np. nagrobek Mikoła-
ja i Hieronima Sieniawskich z kaplicy zamkowej w BrzeżanacłL'.
Nieco inne rozwiązanie proponował Janusz Kębłowski. Wedle jego opinii Horst wyko-
nał tylko dwie figury, najwcześniej zmarłych przedstawicieli rodu - to jest Andrzeja
i Łukasza, natomiast trzecia - Stanisława - powstała w zupełnie innym warsztacie. Horst
zatem niecałkowicie wywiązał się z umowyW Natomiast Jerzy Harasimowicz, do którego
należy ostatnie słowo na temat nagrobków z Komika, powrócił do opinii Skuratowicza.
^ GĘBAROWICZ, ArtyJcŁ.., s. 260.
^ Zańy&ów SztnŁ' w PoAce, t. V, Województwo Poznańskie, red. Teresa RUSZCZYŃSKA, Anieia SŁAW-
SKA, zesz. 25, Powiat śremski, inw. przeprowadziła Zofia BIAŁŁOWICZ-KRYGłEROWA, Warszawa 1961, s. 20.
49 SKURATOWICZ, op. cit., s. 476.
3° Ibid., s. 476-486.
3' Ibid., ii. 8 i 9. Działalność Horsta omawia GĘBAROWICZ, ÓIuJM..., s. 57-72, ii. 15-17.
^ Janusz KĘBŁOWSKI, dział Rzeźba, rozdz. Sztuka renesansu i manieryzmu, [w:] Dzte/e JŁe/łoyicAL', red. Jerzy
TOPOLSKI, 1.1, Poznań 1969, s. 650-659.
51
niszy, powodująca, że głowa Macieja dotyka podniebienia łuku. Nagrobek stać musiał
pierwotnie na łewej ścianie prezbiterium. Świadczy o tym zwrot głowy i opracowanie
źrenic. Zmarły patrzył bowiem na ołtarz - to jest nieco w górę i na prawo od widza. Taki
kierunek wzroku i ruch głowy, nieco zadartej ku górze, przy dzisiejszej sytuacji są zupeł-
nie nieuzasadnione. Wcale przy tym nie jest pewne, czy figura kobieca, rzeczywiście zu-
pełnie innej ręki, dużo słabsza i zdawkowa, była pierwotnie w obrębie nagrobka Macieja.
W rezultacie trzeba się absolutnie zgodzić z opinią Gębarowicza, że figura Czamkow-
skiego przerasta o głowę możliwości bardzo w końcu słabego rzeźbiarza, jakim był Hutte-
Czapka^, a także przyznać rację Skuratowiczowi, że nie można jej łączyć ani z Santim
Gucci, ani z Gerolamem Canavesi. Jedno wydaje się jednak pewne - autorem jest rzeźbiarz
przybyły z Florencji, który na własne oczy podziwiał fresk w kościele S. Lorenzo. Ciekawe,
czy ten wybitny twórca, u nas ptak przelotny, jeszcze coś więcej po sobie zostawił. Wielkie-
go nagrobka już na pewno nie, ale może coś z mniejszych form dalsze badania ujawnią.
Kościół parafialny w Komiku pod Poznaniem przechowuje trzy figury leżących ryce-
rzy z rozebranych nagrobków. Zofia Białłowicz-Krygierowa, inwentaryzatorka powiatu
śremskiego, na którego terenie leży Kórnik, określiła w wykonawcę
tych trzech figur - ffenryka Horsta z Groningen, działającego we Lwowie i Poznaniu^.
Podstawą była znaleziona w księgach miejskich Poznania umowa z dnia 16 IX 1582 mię-
dzy wojewodą poznańskim Stanisławem Górką a rzeczonym rzeźbiarzem, na wykonanie
z marmuru trzech nagrobków do Kórnika^. W tymże zeszycie okeślone zostały
owe figury jako wyobrażenia Andrzeja II Górki (zm. 1583), kasztelana międzyrzeckiego;
Łukasza III (zm. 1573) wojewody poznańskiego oraz Stanisława Górki, zamawiającego
nagrobki, wojewody poznańskiego (zm. 1592). Tego rozpoznania trzymał się Jan Skura-
towicz w swoim omówieniu działalności Horsta w Poznaniu-^. Poszedł on jednak dalej,
wiążąc z tymże Horstem jeszcze dalsze dzieła z terenu Wielkopolski, które wykazywały
podobieństwa z figurami z Kórnika.
Tymczasem trzy figury różnią się od siebie diametralnie. Każdy z nagrobków tworzyła
inna ręka i każdy pochodzi z innego czasu. Taka jest jednak siła wiary w archiwalia, że Jan
Skuratowicz, widząc te zasadnicze różnice, składał je na karb pomocników i „warsztatu".
Jak słusznie zauważył - jedynie figura nr 1. - to jest Andrzeja Górki, kompozycyjnie
i artystycznie nawiązuje do innych, niewątpliwych dzieł Horsta, jak np. nagrobek Mikoła-
ja i Hieronima Sieniawskich z kaplicy zamkowej w BrzeżanacłL'.
Nieco inne rozwiązanie proponował Janusz Kębłowski. Wedle jego opinii Horst wyko-
nał tylko dwie figury, najwcześniej zmarłych przedstawicieli rodu - to jest Andrzeja
i Łukasza, natomiast trzecia - Stanisława - powstała w zupełnie innym warsztacie. Horst
zatem niecałkowicie wywiązał się z umowyW Natomiast Jerzy Harasimowicz, do którego
należy ostatnie słowo na temat nagrobków z Komika, powrócił do opinii Skuratowicza.
^ GĘBAROWICZ, ArtyJcŁ.., s. 260.
^ Zańy&ów SztnŁ' w PoAce, t. V, Województwo Poznańskie, red. Teresa RUSZCZYŃSKA, Anieia SŁAW-
SKA, zesz. 25, Powiat śremski, inw. przeprowadziła Zofia BIAŁŁOWICZ-KRYGłEROWA, Warszawa 1961, s. 20.
49 SKURATOWICZ, op. cit., s. 476.
3° Ibid., s. 476-486.
3' Ibid., ii. 8 i 9. Działalność Horsta omawia GĘBAROWICZ, ÓIuJM..., s. 57-72, ii. 15-17.
^ Janusz KĘBŁOWSKI, dział Rzeźba, rozdz. Sztuka renesansu i manieryzmu, [w:] Dzte/e JŁe/łoyicAL', red. Jerzy
TOPOLSKI, 1.1, Poznań 1969, s. 650-659.