DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Wardzyński, Michał: [Rezension von: Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska, Zabytki sztuki Jasnej Góry]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0557
POLEMIKI I RECENZJE
547
Częstochówce pod Jasną Górą ośrodka artystyczno-
rzemieślniczego, ze szczególnym uwzględnieniem
działających tam kilku warsztatów snycerskich^.
Należy jednak zastrzec, iż z powodu przyjętej for-
muły książki, wykluczającej zastosowanie typowe-
go aparatu naukowego, poszukiwanie odpowiednich
źródeł informacji oraz dyskusja sąutrudnione i moż-
liwe wyłącznie dla osób zajmujących się na bieżąco
tematyką sztuki paulińskiej.
Wśród uwag generalnych należy w pierwszym
rzędzie wskazać na niedostateczne wyzyskanie
przez Autorki szeregu ważnych dokumentów i ręko-
pisów ze zbiorów Archiwum Jasnogórskiego. Przy-
noszą one ostateczną odpowiedź na temat datowania
i autorstwa najwybitniejszych elementów wyposaże-
nia oraz dzieł plastyki i rzemiosła z kościoła kon-
wentualnego oraz kaplicy maryjnej. Stało się to
niejako wbrew zamieszczonemu we PA tępię zapew-
nieniu Zofii Rozanow o przeprowadzeniu takiej za-
awansowanej kwerendy przed 1978 r. (por. s. 22).
Można przypuszczać, iż przynajmniej w części
podstawą źródłową dla Autorki była przytaczana
wielokrotnie w latach 60.-90. XX w., przez innych
badaczy wypisami zebranymi przez Kazimierza
Kaczmarczyka w tece Artyści nu asłagachyanłinów
yołskich, Ryoisy archiwałne dotyczące historii szto-
ki w Rołsce ATYJ-ARY w. Należy jednak zastrzec, iż
notatki te, przechowywane w zbiorach Instytutu
Sztuki PAN w Warszawie nie są wbrew pozorom
miarodajnym źródłem wiadomości - zawierają wie-
le braków i błędów, ponadto cechuje je typowy dla
tego rodzaju opracowań wycinkowy charakter.
Dzisiaj, w związku z dynamicznie zmieniającą się
wiedzą na temat sztuki paulińskiej, wymagającą pro-
wadzenia kwerend od podstaw oraz równoległego
opracowywania i konfrontowania źródeł archiwal-
nych z różnych zbiorów, często spoza zakonu, tym
bardziej nie mogą one stanowić podstawy badań.
^ Michał WARDZYŃSKł, Rzeźne nowożytna w kręga Ja-
sne/' Gó/y i polskie/ prowinc/i zakona paałinów, część 1,
CśrcJek rzeźbiarski w Częstochówce poJ Jasną Górą
7620-7705, t. 1-2, Warszawa 2009. Tamże wykaz źródeł
i literatury.
Warszawa, Instytut Sztuki PAN, Zbiory Specjalne, rkps
nr 40, Kazimierz KACZMARCZYK, Artyści nu MAnguc/i
paałinów po7sA'c/i, Rypisy archiwałne dotyczące historii
sztoki w Rołsce ATJ7-ARY w., Częstochowa-Warszawa
1956.
Z najważniejszych zob.: Krótkiepo&rie histo/yistaro-
żytnego obraza 7?cga RoJzicy Maryi na Jasney Górze
przy Częstochowie przez U7aAys7awa A/ąźęcia Cpołskie-
go, w roku 751?2 złożonego z opisanie/n kościoła, kłaszto-
ra warowni i przywiłeiow mieysca tego, przez wieła
k7Y/ow i papieźow nadanych Jo roka 7520, b.m.w. 1820
(przedruk pod tym samym tytułem w 1830 r.); Eustachy
Pierwotne zamierzenia publikacji jasnogórskiego
tomu Katałogn Zabytków... w typowej dla tej serii
formule zaważyło również w przemożny sposób na
kształcie i układzie zebranej bibliografii, której gros
pozycji dotyczy samej Jasnej Góry oraz zabytków ar-
chitektury i dzieł sztuki ruchomych wchodzących
w skład miejscowego zespołu klasztomo-pątniczego.
Zabrakło przy tym zaakcentowania literatury traktu-
jącej szerzej o nowożytnych fundacjach i inicjaty-
wach kulturalno-artystycznych w ramach całej pol-
skiej prowincji paulińskiej, nie mówiąc już o analizie
podobnych zjawisk w innych zakonach czy sanktu-
ariach. Drobne braki w bibliografii obejmują kilka
najstarszych, acz pod pewnymi względami kluczo-
wych dla późniejszego rozwoju badań publikacji
książkowych z 1. połowy XIX i 1. tercji XX w. * ^
Kościół ko/7 wenti/ał/iy
Przyjęta przez Badaczki przed kilkudziesięciu
laty jako pewnik teza o halowym układzie pierwot-
nego późnogotyckiego korpusu nawowego świątyni
konwentualnej, powtórzona w recenzowanej książ-
ce (por. s. 14, 24) nie wytrzymuje niestety próby
czasu. Analiza typowych elementów systemu filaro-
wo-szkarpowego zw. krakowskim oraz detalu archi-
tektonicznego z tego czasu (ii. 1-2), a także przekazy
ikonograficzne kościoła sprzed pożaru w 1690 r.
pozwalają jednoznacznie przyjąć, iż od początku tę
część kościoła, wzniesioną w latach 1460-1463, za-
projektowano jako typową bazylikę wzorowaną na
XIV- i XV-wiecznej architekturze Krakowa, Kazi-
mierza i centralnej Małopolski (kolegiaty biskupie
w Skalbmierzu i Bodzentynie). Równocześnie pau-
lini wznieśli w tym samym systemie okazałą świąty-
nię konwentualną w Beszowej nad Wisłą^.
Drobne uzupełnienie danych dotyczy drzwi
wejściowych do bazyliki (por. s. 27-28, il. 76-77),
H[AWELSKI] ZP, KzaJomość A7Ao7yczHa o starożytnym
obrazie Tłoga-Ro&icy Ma/y i /?a Jasne/' Górze przy Czę-
stochowie przez Kła Jysława książęcia opoTsiiego, w roba
7552 złożony///, z yrzyiączenie/77 krótkiego nabożeństwa
Jo A. Ma/yi Ranny w tymże obrazie i wy/ątkiem z księgi
doznanych oJ 7?oga, zay'e/ wstawiennictwem łaski caJów,
Częstochowa 1847; Jędrzej ZAPOMNIANY [Alfons JĘ-
DRZEJEWSKI ZP], Jasna Góra. Dzie/e caJownego ob-
raza i kłasztora, Częstochowa 1933.
i- Michał WARDZYŃSKł, ,,Barokowa odbudowa ko-
ścioła paulinów na Jasnej Górze (1690-1696) na tle dzia-
łalności północnolombardzkich warsztatów budowla-
no-stiukatorskich w Europie Środkowej", Macha Ciaro-
montana, 26, 2008, s. 420-421, przypisy 24-25; id., Tłzeż-
ba nowożytna wkręgn Jasne/ Gózy..., cz. 1, t. 1, s. 87-88,
przypisy 19, 22. Tamże podany szczegółowy wywód oraz
wykaz literatury z komentarzem.
547
Częstochówce pod Jasną Górą ośrodka artystyczno-
rzemieślniczego, ze szczególnym uwzględnieniem
działających tam kilku warsztatów snycerskich^.
Należy jednak zastrzec, iż z powodu przyjętej for-
muły książki, wykluczającej zastosowanie typowe-
go aparatu naukowego, poszukiwanie odpowiednich
źródeł informacji oraz dyskusja sąutrudnione i moż-
liwe wyłącznie dla osób zajmujących się na bieżąco
tematyką sztuki paulińskiej.
Wśród uwag generalnych należy w pierwszym
rzędzie wskazać na niedostateczne wyzyskanie
przez Autorki szeregu ważnych dokumentów i ręko-
pisów ze zbiorów Archiwum Jasnogórskiego. Przy-
noszą one ostateczną odpowiedź na temat datowania
i autorstwa najwybitniejszych elementów wyposaże-
nia oraz dzieł plastyki i rzemiosła z kościoła kon-
wentualnego oraz kaplicy maryjnej. Stało się to
niejako wbrew zamieszczonemu we PA tępię zapew-
nieniu Zofii Rozanow o przeprowadzeniu takiej za-
awansowanej kwerendy przed 1978 r. (por. s. 22).
Można przypuszczać, iż przynajmniej w części
podstawą źródłową dla Autorki była przytaczana
wielokrotnie w latach 60.-90. XX w., przez innych
badaczy wypisami zebranymi przez Kazimierza
Kaczmarczyka w tece Artyści nu asłagachyanłinów
yołskich, Ryoisy archiwałne dotyczące historii szto-
ki w Rołsce ATYJ-ARY w. Należy jednak zastrzec, iż
notatki te, przechowywane w zbiorach Instytutu
Sztuki PAN w Warszawie nie są wbrew pozorom
miarodajnym źródłem wiadomości - zawierają wie-
le braków i błędów, ponadto cechuje je typowy dla
tego rodzaju opracowań wycinkowy charakter.
Dzisiaj, w związku z dynamicznie zmieniającą się
wiedzą na temat sztuki paulińskiej, wymagającą pro-
wadzenia kwerend od podstaw oraz równoległego
opracowywania i konfrontowania źródeł archiwal-
nych z różnych zbiorów, często spoza zakonu, tym
bardziej nie mogą one stanowić podstawy badań.
^ Michał WARDZYŃSKł, Rzeźne nowożytna w kręga Ja-
sne/' Gó/y i polskie/ prowinc/i zakona paałinów, część 1,
CśrcJek rzeźbiarski w Częstochówce poJ Jasną Górą
7620-7705, t. 1-2, Warszawa 2009. Tamże wykaz źródeł
i literatury.
Warszawa, Instytut Sztuki PAN, Zbiory Specjalne, rkps
nr 40, Kazimierz KACZMARCZYK, Artyści nu MAnguc/i
paałinów po7sA'c/i, Rypisy archiwałne dotyczące historii
sztoki w Rołsce ATJ7-ARY w., Częstochowa-Warszawa
1956.
Z najważniejszych zob.: Krótkiepo&rie histo/yistaro-
żytnego obraza 7?cga RoJzicy Maryi na Jasney Górze
przy Częstochowie przez U7aAys7awa A/ąźęcia Cpołskie-
go, w roku 751?2 złożonego z opisanie/n kościoła, kłaszto-
ra warowni i przywiłeiow mieysca tego, przez wieła
k7Y/ow i papieźow nadanych Jo roka 7520, b.m.w. 1820
(przedruk pod tym samym tytułem w 1830 r.); Eustachy
Pierwotne zamierzenia publikacji jasnogórskiego
tomu Katałogn Zabytków... w typowej dla tej serii
formule zaważyło również w przemożny sposób na
kształcie i układzie zebranej bibliografii, której gros
pozycji dotyczy samej Jasnej Góry oraz zabytków ar-
chitektury i dzieł sztuki ruchomych wchodzących
w skład miejscowego zespołu klasztomo-pątniczego.
Zabrakło przy tym zaakcentowania literatury traktu-
jącej szerzej o nowożytnych fundacjach i inicjaty-
wach kulturalno-artystycznych w ramach całej pol-
skiej prowincji paulińskiej, nie mówiąc już o analizie
podobnych zjawisk w innych zakonach czy sanktu-
ariach. Drobne braki w bibliografii obejmują kilka
najstarszych, acz pod pewnymi względami kluczo-
wych dla późniejszego rozwoju badań publikacji
książkowych z 1. połowy XIX i 1. tercji XX w. * ^
Kościół ko/7 wenti/ał/iy
Przyjęta przez Badaczki przed kilkudziesięciu
laty jako pewnik teza o halowym układzie pierwot-
nego późnogotyckiego korpusu nawowego świątyni
konwentualnej, powtórzona w recenzowanej książ-
ce (por. s. 14, 24) nie wytrzymuje niestety próby
czasu. Analiza typowych elementów systemu filaro-
wo-szkarpowego zw. krakowskim oraz detalu archi-
tektonicznego z tego czasu (ii. 1-2), a także przekazy
ikonograficzne kościoła sprzed pożaru w 1690 r.
pozwalają jednoznacznie przyjąć, iż od początku tę
część kościoła, wzniesioną w latach 1460-1463, za-
projektowano jako typową bazylikę wzorowaną na
XIV- i XV-wiecznej architekturze Krakowa, Kazi-
mierza i centralnej Małopolski (kolegiaty biskupie
w Skalbmierzu i Bodzentynie). Równocześnie pau-
lini wznieśli w tym samym systemie okazałą świąty-
nię konwentualną w Beszowej nad Wisłą^.
Drobne uzupełnienie danych dotyczy drzwi
wejściowych do bazyliki (por. s. 27-28, il. 76-77),
H[AWELSKI] ZP, KzaJomość A7Ao7yczHa o starożytnym
obrazie Tłoga-Ro&icy Ma/y i /?a Jasne/' Górze przy Czę-
stochowie przez Kła Jysława książęcia opoTsiiego, w roba
7552 złożony///, z yrzyiączenie/77 krótkiego nabożeństwa
Jo A. Ma/yi Ranny w tymże obrazie i wy/ątkiem z księgi
doznanych oJ 7?oga, zay'e/ wstawiennictwem łaski caJów,
Częstochowa 1847; Jędrzej ZAPOMNIANY [Alfons JĘ-
DRZEJEWSKI ZP], Jasna Góra. Dzie/e caJownego ob-
raza i kłasztora, Częstochowa 1933.
i- Michał WARDZYŃSKł, ,,Barokowa odbudowa ko-
ścioła paulinów na Jasnej Górze (1690-1696) na tle dzia-
łalności północnolombardzkich warsztatów budowla-
no-stiukatorskich w Europie Środkowej", Macha Ciaro-
montana, 26, 2008, s. 420-421, przypisy 24-25; id., Tłzeż-
ba nowożytna wkręgn Jasne/ Gózy..., cz. 1, t. 1, s. 87-88,
przypisy 19, 22. Tamże podany szczegółowy wywód oraz
wykaz literatury z komentarzem.