DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Mossakowski, Stanisław: Europejski kontekst renesansowej przebudowy królewskiego pa³acu na Wawelu: Neapol - Urbino - Buda - Praga
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0022
20
Stanisław Mossakowski
w Italii kondotiera, oraz jego powiązania polityczne. Początkowo związany z książętami
Mediolanu, był pan na Urbino, od 1451 do swej śmierci (1482), naczelnym dowódcą
wojsk Aragonów neapolitańskich, wiernym sojusznikiem i przyjacielem kolejnych kró-
lów z tej dynastii, Alfonsa I oraz jego syna Ferdynanda I (zw. Ferrante)42. Nie było to bez
znaczenia także dla spraw artystycznych.
Podobnie małżeństwo córki Ferdynanda neapolitańskiego, Beatrycze Aragońskiej,
z Maciejem Korwinem (1476), które skłoniło do zacieśnienia - notowanych już od roku
1475 - kontaktów politycznych włoskiego kondotiera z władcą Węgier, nawiązanych na
tle wspólnych projektów antytureckich, miało, jak wolno sądzić, również swój wymiar
historyczno-artystyczny43. Zbliżenie obu władców, którego wyrazem było m.in. zaprosze-
nie Montefeltra do udziału w uroczystościach zaślubin króla w Budzie, z natury rzeczy
torowało drogę do poznania kompozycji i form słynnej rezydencji w Urbino oraz przyczy-
niło się do ich naśladowania podczas modernizacji zamku budzińskiego.
Mimo niepełnej wiedzy o szczegółach wyglądu przebudowanego zamku w Budzie,
opartej na nielicznych przekazach ikonograficznych, opisach kronikarzy i wykopaliskach,
które ujawniły szczątki detali architektoniczno-rzeźbiarskich, nie ulega wątpliwości, że
budowniczowie nowych skrzydeł pałacu nierzadko wzorowali się na rozwiązaniach i for-
mach dekoracji zastosowanych wcześniej w Urbino. Należy tu w pierwszym rzędzie
wzniesienie tzw. „wiszącego" ogrodu, posadowionego na sklepionym wnętrzu dolnej kon-
dygnacji44, oraz wprowadzenie w pałacu Korwina obramień okiennych ujętych pilastrami
i zwieńczonych pełnym belkowaniem (tzw. Traveefenster, finestra-campata). Było to
wówczas rozwiązanie unikatowe, zastosowane po raz pierwszy właśnie przez projektan-
tów pałacu w Urbino45. Również z Urbino, zapewne poprzez Budę, ten typ „okna-przęsła"
został użyty w Sali Władysławowskiej zamku na Hradczanach w Pradze (1493), a następ-
nie w okazałej postaci na drugim piętrze skrzydła zachodniego pałacu na Wawelu, wzno-
szonego od roku 150446.
Można śmiało przyjąć, że po przybyciu do Budy, co nastąpiło w końcu roku 1498,
trzydziestojednoletni królewicz Zygmunt został olśniony splendorem zmodernizowanej
rezydencji swego brata, która tak bardzo różniła się od skromnego wówczas pałacu wa-
welskiego. Musiały wywrzeć na nim silne wrażenie nieznane mu dotąd formy architektu-
ry all 'antica oraz liczne rzeźby o tematyce mitologicznej, z jaką stykał się dotychczas
tylko poprzez lekturę, a równocześnie zaciekawić przekazy ideowe tych wszystkich dzieł.
W zetknięciu z owym nowym dla niego światem narodziło się, jak wolno sądzić, zaintere-
sowanie polskiego królewicza sprawami architektury i sztuki, tak charakterystyczne dla
jego późniejszej działalności na polskim tronie. Zamek budziński dostarczył Jagielloń-
czykowi również wzoru harmonijnego współistnienia form wcześniejszej architektury
z tymi, które wzorowano na starożytności. Współistnienia - jak sądzimy - równie natural-
nego dla Zygmunta, jak dla innych, nawet włoskich odbiorców architektury i sztuki
42 ROECK, TÓNNESMANN, op. cit., s, 76-78.
43 Źródła dotyczące relacji władcy Urbino i Macieja Korwina publikuje: Paolo ALATRI, Federico da Montefeltro.
Lettere di Stato e d'arte, Roma 1949, s. 2-4, 14-15, 31-35, 39-40, 51-52, 67, 83-84, 116-117.
44 FARBAKY, op. cit., s. 225-227.
45 Zob. Elisabeth HEIL, Fenster ais Gestaltunsmittel an Palastfassaden der italienischen Friih- and Hochrenaissance,
Hildesheim-Zurich-New York 1995 (Studien zur Kunstgeschichte, Bd. 92), s. 185-209, 490; Janez HÓFLER,
Il palazzo ducale di Urbino sotto i Montefeltro (1376-1508). Naove ricerche sulla storia dell 'edificio e delle sue deco-
razioni interne, Urbino 2006, s. 162, 303.
46 Por. MOSSAKOWSKI, Pałac królewski Zygmunta I na Wawelu..., s. 20-28, 107-108, il. 27-31, 36, 39, 41, 48, 59-60.
Stanisław Mossakowski
w Italii kondotiera, oraz jego powiązania polityczne. Początkowo związany z książętami
Mediolanu, był pan na Urbino, od 1451 do swej śmierci (1482), naczelnym dowódcą
wojsk Aragonów neapolitańskich, wiernym sojusznikiem i przyjacielem kolejnych kró-
lów z tej dynastii, Alfonsa I oraz jego syna Ferdynanda I (zw. Ferrante)42. Nie było to bez
znaczenia także dla spraw artystycznych.
Podobnie małżeństwo córki Ferdynanda neapolitańskiego, Beatrycze Aragońskiej,
z Maciejem Korwinem (1476), które skłoniło do zacieśnienia - notowanych już od roku
1475 - kontaktów politycznych włoskiego kondotiera z władcą Węgier, nawiązanych na
tle wspólnych projektów antytureckich, miało, jak wolno sądzić, również swój wymiar
historyczno-artystyczny43. Zbliżenie obu władców, którego wyrazem było m.in. zaprosze-
nie Montefeltra do udziału w uroczystościach zaślubin króla w Budzie, z natury rzeczy
torowało drogę do poznania kompozycji i form słynnej rezydencji w Urbino oraz przyczy-
niło się do ich naśladowania podczas modernizacji zamku budzińskiego.
Mimo niepełnej wiedzy o szczegółach wyglądu przebudowanego zamku w Budzie,
opartej na nielicznych przekazach ikonograficznych, opisach kronikarzy i wykopaliskach,
które ujawniły szczątki detali architektoniczno-rzeźbiarskich, nie ulega wątpliwości, że
budowniczowie nowych skrzydeł pałacu nierzadko wzorowali się na rozwiązaniach i for-
mach dekoracji zastosowanych wcześniej w Urbino. Należy tu w pierwszym rzędzie
wzniesienie tzw. „wiszącego" ogrodu, posadowionego na sklepionym wnętrzu dolnej kon-
dygnacji44, oraz wprowadzenie w pałacu Korwina obramień okiennych ujętych pilastrami
i zwieńczonych pełnym belkowaniem (tzw. Traveefenster, finestra-campata). Było to
wówczas rozwiązanie unikatowe, zastosowane po raz pierwszy właśnie przez projektan-
tów pałacu w Urbino45. Również z Urbino, zapewne poprzez Budę, ten typ „okna-przęsła"
został użyty w Sali Władysławowskiej zamku na Hradczanach w Pradze (1493), a następ-
nie w okazałej postaci na drugim piętrze skrzydła zachodniego pałacu na Wawelu, wzno-
szonego od roku 150446.
Można śmiało przyjąć, że po przybyciu do Budy, co nastąpiło w końcu roku 1498,
trzydziestojednoletni królewicz Zygmunt został olśniony splendorem zmodernizowanej
rezydencji swego brata, która tak bardzo różniła się od skromnego wówczas pałacu wa-
welskiego. Musiały wywrzeć na nim silne wrażenie nieznane mu dotąd formy architektu-
ry all 'antica oraz liczne rzeźby o tematyce mitologicznej, z jaką stykał się dotychczas
tylko poprzez lekturę, a równocześnie zaciekawić przekazy ideowe tych wszystkich dzieł.
W zetknięciu z owym nowym dla niego światem narodziło się, jak wolno sądzić, zaintere-
sowanie polskiego królewicza sprawami architektury i sztuki, tak charakterystyczne dla
jego późniejszej działalności na polskim tronie. Zamek budziński dostarczył Jagielloń-
czykowi również wzoru harmonijnego współistnienia form wcześniejszej architektury
z tymi, które wzorowano na starożytności. Współistnienia - jak sądzimy - równie natural-
nego dla Zygmunta, jak dla innych, nawet włoskich odbiorców architektury i sztuki
42 ROECK, TÓNNESMANN, op. cit., s, 76-78.
43 Źródła dotyczące relacji władcy Urbino i Macieja Korwina publikuje: Paolo ALATRI, Federico da Montefeltro.
Lettere di Stato e d'arte, Roma 1949, s. 2-4, 14-15, 31-35, 39-40, 51-52, 67, 83-84, 116-117.
44 FARBAKY, op. cit., s. 225-227.
45 Zob. Elisabeth HEIL, Fenster ais Gestaltunsmittel an Palastfassaden der italienischen Friih- and Hochrenaissance,
Hildesheim-Zurich-New York 1995 (Studien zur Kunstgeschichte, Bd. 92), s. 185-209, 490; Janez HÓFLER,
Il palazzo ducale di Urbino sotto i Montefeltro (1376-1508). Naove ricerche sulla storia dell 'edificio e delle sue deco-
razioni interne, Urbino 2006, s. 162, 303.
46 Por. MOSSAKOWSKI, Pałac królewski Zygmunta I na Wawelu..., s. 20-28, 107-108, il. 27-31, 36, 39, 41, 48, 59-60.