DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Oczko, Piotr: Martwa natura w wędzidle stereotypu: Wizje sztuki holenderskiej Zbigniewa Herberta i problem z ich recepcją
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0096
94
Piotr Oczko
zajmują tu obszerne studium Marty Smolińskiej-Byczuk Życie martwej natury. Malarze
holenderscy XVII wieku w oczach Zbigniewa Herberta4 oraz świetna książka Magdaleny
Śniedziewskiej Siedemnastowieczne malarstwo holenderskie w literaturze polskiej po
1918 roku5, będąca wnikliwą, wielopłaszczyznową analizą odbioru sztuki holenderskiej
w piśmiennictwie polskim (nie doczekała się ona jeszcze należytej uwagi w środowisku
historyków sztuki).
Niestety, poza wąskimi kręgami specjalistów mało kto zdaje sobie sprawę z literaturo-
znawczych subtelności, zaś Martwa natura... urosła w powszechnym odbiorze nieomal
do rangi „podręcznika sztuki holenderskiej"; jest przyjmowana bezkrytycznie niczym
obiektywna prawda, a nie jako wybitnie subiektywna wizja. Podczas kursów, które pro-
wadziłem dla nauczycieli czy w trakcie rozmów ze studentami, wciąż wyłaniał się obraz
Herberta - profesjonalnego badacza, znawcy holenderskiego malarstwa. Mało tego, autor
Pana Cogito traktowany jest nawet jako swoisty autorytet w nauczaniu historii sztuki6.
Ten właśnie, „naukowy" model recepcji Martwej natury... zaistniał od samego początku
i wybrzmiewał w entuzjastycznych recenzjach towarzyszących publikacji7.
Janusz Drzewucki:
Zbigniew Herbert mówi dużo i bardzo dużo o idei i duchu tego malarstwa, o jego istocie
artystycznej i związkach z tym wszystkim, co określa się mianem historycznego tła, a jest
po prostu codziennością epoki [...]8.
[w:] Czytanie Herberta, red. Przemysław CZAPLIŃSKI, Piotr ŚLIWIŃSKI, Ewa WIEGANDT, Poznań 1995, s. 212-
228. Por. wyszczególnienie na stronie Fundacji Zbigniewa Herberta: http://www.fundacjaherberta.com/tworczosc7/bi-
bliografia/ksiazki-o-zbigniewie-herbercie (dostęp: 10 II 2016).
4 Marta SMOLIŃSKA-BYCZUK, „Życie martwej natury. Malarze holenderscy XVII wieku w oczach Zbigniewa Her-
berta", [w:] Zmysł wzroku, zmysł sztuki. Materiały z Warsztatów Herbertowskich w Oborach, red. Józef Maria RU-
SZAR, Lublin 2006, s. 42-154.
5 Magdalena ŚNIEDZIEWSKA, Siedemnastowieczne malarstwo holenderskie w literaturze polskiej po 1918 roku,
Toruń 2014. Fundamentalną monografię Magdaleny Śniedziewskiej uzupełnia kulturoznawcza i muzeologiczna praca:
Anna SIKORA-SABAT, Teksty kultury niderlandzkiej w Polsce (1945-1989). Przekłady literackie, polityka wystawien-
nicza i kulturalna, Poznań 2013.
6 Małgorzata IMPEROWICZ-JURCZAK, „Herbertowska lekcja «czytania obrazu»: «Martwa natura z wędzidłem»",
Polonistyka 4 (2007), s. 32-36.
7 Wymieniam alfabetycznie: Marek ADAMIEC, „Jestem zatem w Holandii...", Kresy 17 (1994), s. 134-137; id., „Książ-
ka o malarstwie holenderskim", Topos 6 (1993), s. 20; Małgorzata BARANOWSKA, „Dziwna codzienność Holen-
drów", Res Publica Nowa 10 (1993), s. 67-68; Krzysztof BIEDRZYCKI, „Pejzaż holenderski", NaGłos 13 (1994),
s. 178-184; Zbigniew BIEŃKOWSKI, „Autoportret ze skazą", Ex Libris 33 (1993), s. 3-4; Michał CICHY, „Cierpki
wiek złoty", Gazeta. Magazyn 13 (1993), s. 16; Maja Elżbieta CYBULSKA, „Niewyobrażalny świat bez sztuki", Ty-
dzień 43 (1993), s. 9; Janusz DRZEWUCKI, „Sztuka podróżowania, malarze Holandii i mikroskop", Twórczość 10
(1993), s. 99-106; Małgorzata DZIEWULSKA, „Wędzidło na koniec wieku", Teatr 10 (1994), s. 23; Dorota HECK,
„Światłocień", Przegląd Powszechny 10 (1993), s. 156-160; Grzegorz KALINOWSKI, „Bliska perspektywa", Prze-
gląd Artystyczno-Literacki 9/10 (1993), s. 26; Jarosław KLEJNOCKI, „Holandia: zimno, zimno", Ogród 3 (1994),
s. 343-349; Grzegorz KOCIUBA, „Potęga obrazów i przedmiotów", Fraza 5/6 (1994), s. 217-129; Jacek LUKASIE-
WICZ, „Przedmiot i tło obrazu", Kresy 17 (1994), s. 130-133; Ryszard MATUSZEWSKI, „Wirus malarstwa wśród
skrzętnych kupców", Arkusz 28 (1994), s. 3; Robert MIELHORSKI, „Dyskretny uśmiech Herberta", Kwartalnik Arty-
styczny 2 (1994), s. 128-129; Elżbieta MORAWIEC, „Ogrom świata i serce rzeczy", Arka 46 (1993), s. 187-191; Maciej
NIEMIEC, „Holenderskie peregrynacje Herberta", Tygodnik Solidarność 4 (1993), s. 16; Marek SKWARNICKI, „Mar-
twa natura z Herbertem", Więź 10 (1993), s. 159-166; Piotr SZEWC, „Tulipanowa gorączka", Rzeczpospolita 146
(1993), s. 4; Krzysztof TRYBUŚ, „Krajobraz rzeczy",Polonistyka 2 (1994), s. 113-114; Gertruda WICHARY, „Dotrzeć
do interioru", Warsztaty Polonistyczne 3 (1993), s. 91-93; Marta WYKA, „Wokół «Martwej natury z wędzidłem»",
Dekada Literacka 8 (1994), s. 5; Marek ZAGAŃCZYK, „Wielkie księstwo przedmiotów", Zeszyty Literackie 44 (1993),
s. 157-160; Andrzej ZAWADA, „Tulipanów gorzki zapach", Odra 11 (1993), s. 99-101.
8 DRZEWUCKI, op. cit., s. 99. Podkreślenie autora artykułu.
Piotr Oczko
zajmują tu obszerne studium Marty Smolińskiej-Byczuk Życie martwej natury. Malarze
holenderscy XVII wieku w oczach Zbigniewa Herberta4 oraz świetna książka Magdaleny
Śniedziewskiej Siedemnastowieczne malarstwo holenderskie w literaturze polskiej po
1918 roku5, będąca wnikliwą, wielopłaszczyznową analizą odbioru sztuki holenderskiej
w piśmiennictwie polskim (nie doczekała się ona jeszcze należytej uwagi w środowisku
historyków sztuki).
Niestety, poza wąskimi kręgami specjalistów mało kto zdaje sobie sprawę z literaturo-
znawczych subtelności, zaś Martwa natura... urosła w powszechnym odbiorze nieomal
do rangi „podręcznika sztuki holenderskiej"; jest przyjmowana bezkrytycznie niczym
obiektywna prawda, a nie jako wybitnie subiektywna wizja. Podczas kursów, które pro-
wadziłem dla nauczycieli czy w trakcie rozmów ze studentami, wciąż wyłaniał się obraz
Herberta - profesjonalnego badacza, znawcy holenderskiego malarstwa. Mało tego, autor
Pana Cogito traktowany jest nawet jako swoisty autorytet w nauczaniu historii sztuki6.
Ten właśnie, „naukowy" model recepcji Martwej natury... zaistniał od samego początku
i wybrzmiewał w entuzjastycznych recenzjach towarzyszących publikacji7.
Janusz Drzewucki:
Zbigniew Herbert mówi dużo i bardzo dużo o idei i duchu tego malarstwa, o jego istocie
artystycznej i związkach z tym wszystkim, co określa się mianem historycznego tła, a jest
po prostu codziennością epoki [...]8.
[w:] Czytanie Herberta, red. Przemysław CZAPLIŃSKI, Piotr ŚLIWIŃSKI, Ewa WIEGANDT, Poznań 1995, s. 212-
228. Por. wyszczególnienie na stronie Fundacji Zbigniewa Herberta: http://www.fundacjaherberta.com/tworczosc7/bi-
bliografia/ksiazki-o-zbigniewie-herbercie (dostęp: 10 II 2016).
4 Marta SMOLIŃSKA-BYCZUK, „Życie martwej natury. Malarze holenderscy XVII wieku w oczach Zbigniewa Her-
berta", [w:] Zmysł wzroku, zmysł sztuki. Materiały z Warsztatów Herbertowskich w Oborach, red. Józef Maria RU-
SZAR, Lublin 2006, s. 42-154.
5 Magdalena ŚNIEDZIEWSKA, Siedemnastowieczne malarstwo holenderskie w literaturze polskiej po 1918 roku,
Toruń 2014. Fundamentalną monografię Magdaleny Śniedziewskiej uzupełnia kulturoznawcza i muzeologiczna praca:
Anna SIKORA-SABAT, Teksty kultury niderlandzkiej w Polsce (1945-1989). Przekłady literackie, polityka wystawien-
nicza i kulturalna, Poznań 2013.
6 Małgorzata IMPEROWICZ-JURCZAK, „Herbertowska lekcja «czytania obrazu»: «Martwa natura z wędzidłem»",
Polonistyka 4 (2007), s. 32-36.
7 Wymieniam alfabetycznie: Marek ADAMIEC, „Jestem zatem w Holandii...", Kresy 17 (1994), s. 134-137; id., „Książ-
ka o malarstwie holenderskim", Topos 6 (1993), s. 20; Małgorzata BARANOWSKA, „Dziwna codzienność Holen-
drów", Res Publica Nowa 10 (1993), s. 67-68; Krzysztof BIEDRZYCKI, „Pejzaż holenderski", NaGłos 13 (1994),
s. 178-184; Zbigniew BIEŃKOWSKI, „Autoportret ze skazą", Ex Libris 33 (1993), s. 3-4; Michał CICHY, „Cierpki
wiek złoty", Gazeta. Magazyn 13 (1993), s. 16; Maja Elżbieta CYBULSKA, „Niewyobrażalny świat bez sztuki", Ty-
dzień 43 (1993), s. 9; Janusz DRZEWUCKI, „Sztuka podróżowania, malarze Holandii i mikroskop", Twórczość 10
(1993), s. 99-106; Małgorzata DZIEWULSKA, „Wędzidło na koniec wieku", Teatr 10 (1994), s. 23; Dorota HECK,
„Światłocień", Przegląd Powszechny 10 (1993), s. 156-160; Grzegorz KALINOWSKI, „Bliska perspektywa", Prze-
gląd Artystyczno-Literacki 9/10 (1993), s. 26; Jarosław KLEJNOCKI, „Holandia: zimno, zimno", Ogród 3 (1994),
s. 343-349; Grzegorz KOCIUBA, „Potęga obrazów i przedmiotów", Fraza 5/6 (1994), s. 217-129; Jacek LUKASIE-
WICZ, „Przedmiot i tło obrazu", Kresy 17 (1994), s. 130-133; Ryszard MATUSZEWSKI, „Wirus malarstwa wśród
skrzętnych kupców", Arkusz 28 (1994), s. 3; Robert MIELHORSKI, „Dyskretny uśmiech Herberta", Kwartalnik Arty-
styczny 2 (1994), s. 128-129; Elżbieta MORAWIEC, „Ogrom świata i serce rzeczy", Arka 46 (1993), s. 187-191; Maciej
NIEMIEC, „Holenderskie peregrynacje Herberta", Tygodnik Solidarność 4 (1993), s. 16; Marek SKWARNICKI, „Mar-
twa natura z Herbertem", Więź 10 (1993), s. 159-166; Piotr SZEWC, „Tulipanowa gorączka", Rzeczpospolita 146
(1993), s. 4; Krzysztof TRYBUŚ, „Krajobraz rzeczy",Polonistyka 2 (1994), s. 113-114; Gertruda WICHARY, „Dotrzeć
do interioru", Warsztaty Polonistyczne 3 (1993), s. 91-93; Marta WYKA, „Wokół «Martwej natury z wędzidłem»",
Dekada Literacka 8 (1994), s. 5; Marek ZAGAŃCZYK, „Wielkie księstwo przedmiotów", Zeszyty Literackie 44 (1993),
s. 157-160; Andrzej ZAWADA, „Tulipanów gorzki zapach", Odra 11 (1993), s. 99-101.
8 DRZEWUCKI, op. cit., s. 99. Podkreślenie autora artykułu.