Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (78.2016)

247

MACIEJ DARIUSZ KOSSOWSKI
Warszawa, Uniwersytet Warszawski

Czy w naszych zbiorach królewskich
był „ Jeździec polski" Van Dycka?

Dostrzeżony niedawno w Nowym Pałacu Schleissheim nieopodal Monachium1 intry-
gujący obraz z przedstawieniem Jeźdźca polskiego (il. 1) przypisany Antoonowi
van Dyckowi2, omówiony przed dwoma laty w „Biuletynie Historii Sztuki"3 nadal
skrywa tajemnicę swego pochodzenia. W katalogu dzieł eksponowanych w pałacu elekto-
ra Maksymiliana Emanuela odnotowano ostatnią jego proweniencję z galerii w Dussel-
dorfie, bliżej jej nie określając4. Nie chodzi oczywiście o współczesną galerię obrazów,
z której miałby zostać pozyskany, lecz o sławną galerię elektora Palatynatu Renu.
Obraz jest nie tylko interesującym studium ruchu jeźdźca i zwierzęcia. Jest także waż-
nym dziełem historyczno-ikonograficznym dla naszego dziedzictwa kulturowego.
Przypomnijmy, że na plakietce informacyjnej na ramie obrazu widnieje napis „4816
Anthonis van Dyck 1599-1641 Der Polnische Kasak", przedstawienie zaś kawalerzysty
nie budzi żadnych wątpliwości, że mamy do czynienia z jeźdźcem w stroju polskim. We-
dług informacji Susanne Engelsberger z Bayerische Staatsgemaldesammlungen, doku-
menty dotyczące omawianego dzieła nie zawierają żadnych danych o znakach, stemplach
i naklejkach na odwrociu płótna. Fotografie odwrocia obrazu nie istnieją. Nie ma również
możliwości obejrzenia go z tyłu. Pozostaje zatem dochodzenie do wniosków drogą okręż-
ną i zdanie się na przypuszczenia.
Johann Wilhelm von der Pfalz (1658-1716) wraz z drugą żoną Anną Marią Luizą Me-
dycejską (1667-1743) zgromadzili jedną z największych kolekcji sztuki w Europie, złożo-
ną z arcydzieł renesansu i baroku, zwłaszcza płócien mistrzów włoskich, flamandzkich
i holenderskich. Zbiór około tysiąca obrazów umieścili w specjalnie przeznaczonym na
ten cel budynku, wzniesionym między 1709 a 1714 r. w Stadtschloss w Dusseldorfie,
siedzibie elektora, jednej z pierwszych tego typu budowli w nowożytnej Europie5. Galeria

1 Niniejsze odkrycie miało miejsce podczas kwerendy prowadzonej przeze mnie w Bawarii w 2013 r. przy okazji reali-
zacji projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki sfinansowanego ze środków NCN przyznanych na podstawie
decyzji nr DEC-2012/07/N/HS3/00705.

2 Oberschleissheim, Bayerische Staatsgemaldesammlungen - Staatsgalerie im Neuen Schloss Schleissheim (ściana B),
nr inw. 4816; olej na płótnie; 152*106 cm; niedatowany.

3 Maciej Dariusz KOSSOWSKI, „Jeździec polski Antoona Van Dycka - studium przedstawienia", Biuletyn Historii
Sztuki, 2014, nr 3, s. 497-508.

4 Staatsgalerie Schleissheim: Verzeichnis der Gemdlde, hg. v. Bayerische Staatsgemaldesammlungen (Johan Georg
Prinz von Hohenzollern Redaktion), Munchen 1980, s. 23.

5 Zarys historii kolekcji ujęty został w katalogu opracowanym w Alte Pinakothek w Monachium, zob.: Kurffirst Johann