Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (78.2016)

566

Romana Rupiewicz


5. Ląd, oratorium św. Jakuba Apostoła, ściana
zachodnia z przedstawieniem św. Jana Chrzciciela
i malarza-cysterskiego konwersa jako jego
adoranta. Fot. J. Nowiński

tkanin dekoruj ących relikwie, Autorzy wyczerpująco
wprowadzili czytelnika w historię kultu i relikwii
św. Urszuli i jej towarzyszek - 11 000 dziewic.
W propagowaniu relikwii kolońskich męczenniczek
w XIII w. szczególną rolę odegrali cystersi z opactwa
w Altenbergu, dzięki którym relikwie Undecim Mi-
lium Virginum trafiły m.in. do Lądu5.
Najcenniejszą spośród odkrytych na relikwiach
tekstyliów jest Tkanina herbowa z Lądu - spowija-
jąca jedną z capita złotolita tkanina (il. 4), zachowa-
na w trzech fragmentach, dekorowana ponad sześć-
dziesięcioma haftowanymi tarczami herbowymi.
Temu zabytkowi, będącemu odkryciem rangi euro-
pejskiej, Autorzy słusznie poświęcili szczególną
uwagę. Tkanina została wykonana unikatową tech-

5 Na marginesie niniejszego omówienia wspomnę, że ba-
dane relikwie głów oraz dekorujące je tkaniny po zakoń-
czeniu ich konserwacji były prezentowane w czerwcu
2014 roku na Zamku Królewskim w Warszawie, a Prze-
mysław Mrozowski i Janusz Nowiński są autorami tekstu
omawiającego tę wystawę, który ukazał się w „Biuletynie
Historii Sztuki". Przemysław MROZOWSKI, Janusz NO-
WIŃSKI, „Prezentacja tkaniny herbowej z Lądu z XIII w.
oraz tkanin dekorujących relikwie głów Towarzyszek św.
Urszuli w Zamku Królewskim w Warszawie", Biuletyn
Histori Sztuki, 2014 nr 2, s. 303-310. Ponadto Janusz

niką hafciarską na jedwabnej siatce zrealizowanej
w technice Filetarbeit. Tego typu siatki, dekorowa-
ne haftem, były popularne w średniowieczu jako
ozdobne siatki na włosy. Badacze wskazali analo-
giczne wyroby z XIII w. zachowane jako dekoracja
relikwii głów Undecim Milium Virginum m.in.
w Belgii w kościele w Sint Truiden.
Szczególną uwagę poświęcono analizie tarcz
herbowych i znaków na nich zamieszczonych, co
doprowadziło do konkluzji, że wyrób ten - prezen-
tujący wysoki poziom artystyczny - jest jednym
z najcenniejszych XIII-wiecznych zabytków sztuki
heraldycznej w Europie. Wyrafinowany kunszt tka-
niny, kształt tarcz i charakter niektórych znaków her-
bowych pozwala uznać, że „Tkanina herbowa
z Lądu powstała około 1270 r. i jest wczesnym
w Europie świadectwem funkcjonowania heraldyki
jako systemu komunikacji wizualnej - posługiwania
się jej językiem poza sferą obyczaju wojskowego,
gdzie herby występowały jako znaki rozpoznawczo-
bojowe kładzione na tarcze, suknie i chorągwie ryce-
rzy, a także poza praktyką czynności urzędowo-praw-
nych, gdzie herby zadomowiły się na pieczęciach
jeszcze przed poł. XIII wieku" (s. 81). Autorzy arty-
kułu rozpoznali m.in. herb Królestwa Czech, oraz
herby niektórych europej skich rodów, w tym Baben-
bergów, von Goelz, hrabiów Von Arsenberg i in-
nych. Na tkaninie znajdują się także herby, których
nie udało się zidentyfikować m.in. ze względu na ich
małą skalę, która uniemożliwiła twórcom przedsta-
wienie wszystkich szczegółów. W konkluzji heral-
dycznych rozważań Autorzy stwierdzili, że trudna
lub wręcz niemożliwa jest interpretacja programu
ideowego tkaniny herbowej z Lądu. Jednym z po-
wodów jest fakt, że nie zachowała się w całości i nie
wiadomo, jakie były jej pierwotne funkcje. Badacze
postawili hipotezę, że mogła być luksusowym na-
kryciem głowy, które wtórnie posłużyło jako ozdoba
relikwii, lub została wykonana jako okazjonalna tka-
nina herbowa specjalnie dla dekoracji relikwii.
Z pewnością jest importem przesłanym do Lądu
z opactwa w Altenbergu razem z relikwią głowy.
Kolejny artykuł zatytułowany: Wątki polityczne
i dworskie w programie malowideł ściennych w ora-
Nowiński jest autorem artykułów na temat zachowanych
w Lądzie relikwii Undecim Milium Virginum oraz propa-
gowania ich kultu przez cystersów. Janusz NOWIŃSKI,
„Relikwie Undecim Milium Virginum w pocysterskim
kościele w Lądzie nad Wartą i dedykowany im ołtarz-reli-
kwiarz św. Urszuli", Seminare 28:2010 s. 253-272; Janusz
NOWIŃSKI, „Cystersi propagatorami kultu relikwii
Świętej Urszuli i jej Towarzyszek (Undecim Milium Vir-
ginum) - wybrane przykłady", [w:] Dziedzictwo kulturo-
we cystersów, red. Ewa ŁUŻYNIECKA i Anna GALAR,
Wrocław 2014, s. 125-133.