Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (79.2017)

32

Tadeusz Jurkowlaniec

i obrazowych nie sposób uznać wnęki za wyobrażenie miejsca Zmartwychwstania96. Jak-
kolwiek brak pewności, czy obecny wygląd wnętrza zagadkowej nyży świadczy o skuciu
części płaskorzeźby, czy też o jej nieukończeniu przez rzeźbiarza, to ze względu na loka-
lizację niszy w obrębie Kalwarii wypada przyjąć, że mamy do czynienia z wyobrażeniem
legendarnego miejsca pochówku Prarodzica97. W szczupłej ikonografii Grobu Adama na
Golgocie nie występująjednak przedstawienia pustego grobowca98. Wnęka na tympano-
nie może być nie tyle próbą przedstawienia stanu faktycznego Skały Czaszki (il. 19), co
ilustracją poglądu reprezentowanego między innymi przez Honoriusa Augustodunensis:

96 Por. opisy i przekazy ikonograficzne edykułu Grobu Pańskiego oraz samego grobowca. - m.in.: Arwed ARNULF,
Architektur- und Kunstbeschreibungen von der Antike bis zum 16. Jahrhundert, Berlin [2004] (Kunstwissenschaftliche
Studien, 110), s. 161-200; Xoo/cdenue HeyMena ^anuwia (TeKCT: Uapajuiejibno) - <http://lib.pushkinskijdom.ru/De-
fault.aspx?tabid=4934> [27. 12. 2016]; Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzyma do Ziemi Świętej, w przekładzie
Krzysztofa PIETKIEWICZA, Poznań 2004, s. 79-80; Reiner HAUSSHERR, „Templum Salomonis und Ecclesia Chri-
sti. Zu einem Bildvergleich der Bible moralisee", Zeitschrift fur Kunstgeschichte 31, 1968, il. 9, s. 109 i przyp. 19;
A[nnemarie] HEIMANN-SCHWARZWEBER, „Grab, Heiliges", [w:] LCI jak przyp. 39, Bd. 2, szp. 182-192; Jaroslav
FOLDA, Crusader Manuscript Illumination at Saint-Jean d'Acre 1275-1291, [Princeton 1976], s. 192-193, il. 140,
148; KÓTZSCHE-BREITENBRUCH, „Das Heilige Grab" jak przyp. 91, s. 281-283; Piotr SKUBISZEWSKI, „«Zło-
żenie do Grobu» w dominikańskim tryptyku w Krakowie i zagadnienie przedstawień Chrystusa Umęczonego", Biuletyn
Historii Sztuki 60, 1998, przyp. 34 na s. 328; BIDDLE, The Tomb jak przyp. 91, s. 20-40, 85-88; Justin E[rnest]
A[lexander] KROESEN, The Sepulchrum Domini through the Ages. Its Form and Function, Leuven - Paris - Sterling,
Virginia [2000]; Colin MORRIS, The Sepulchre of Christ and the Medieval West. From the Beginning to 1600, [Oxford,
New York 2007]; Wolfgang AUGUSTYN, „Frauen am Grab", [w:] Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, Bd. 10
(2009 / 2010), szp. 630-635; RDK Labor, [III. Ikonographie, C. Bildmotive, 3. Ort] URL: <http://www.rdklabor.de/wZ
?oldid=816 22> [02. 01. 2017]; Jerome MURPHY O'CONNOR, „The Argument for the Holy Sepulchre", Revue Biblique
117, 2010, s. 83-91; KESHMAN WASSERMAN, „The Cross and the Tomb" jak przyp. 91, s. 28-31; <http://www.gothic
ivories.courtauld.ac.uk/index.html> [QUICKSEARCH: „Tomb of Christ", „Tomb decorated with quatrefoils"].

97 Na temat związku grobu lub czaszki Adama z Golgotą zob. m.in.: „Grota Skarbów", [w:] Apokryfy syryjskie. Historia
i przysłowia Achikara. Grota skarbów, Apokalipsa Pseudo-Metodego, Przekład Antoni TRONINA, opracowanie Anto-
ni TRONINA, Marek STAROWIEYSKI, red. Marek STAROWIEYSKI, Kraków 2011 (Pisma apokryficzne, 6), s. 116-
117, 139-141; Oswald ERICH, „Adam - Christus (alter und neuer Adam)" [w:] Reallexikon zur Deutschen
Kunstgeschichte, Bd. I (1933), szp. 157-167, [w:] RDK Labor, URL: <http://www.rdklabor.de/w/?oldid=88715>; H[er-
bert] SCHADE, „Adam und Eva. L. Adams Tod", [w:] LCI jak przyp. 39, Bd. 1, szp. 69. Zob. też: SCHMALTZ, Mater
ecclesiarum jak przyp. 92, s. 270-274; Charles COUASNON, The Church of the Holy Sepulchre Jerusalem, translated
from the original French by J.-P. B. and Claude ROSS (The Schweich Lectures of the British Academy 1972), London
1974, s. 38-40; Georg KRETSCHMAR, „Exkurs: Tempel und Golgota", [w:] Heribert BUSSE, Georg KRETSCHMAR,
Jerusalemer Heiligtumstraditionen in altkirchlicher und friihislamischer Zeit, Wiesbaden 1987 (Abhandlungen des Deuts-
chen Palastinavereins), s. 84-99; MORRIS, The Sepulchre of Christ jak przyp. 96, s. 24-28; Max KUCHLER, Jerusalem.
Ein Handbuch und Studienreisefiihrer zur Heiligen Stadt, mit Beitragen von Klaus BIEBERSTEIN, Damian LAZAREK,
Siegfried OSTERMANN, Ronny REICH und Christoph UEHLINGER, [Gottingen 2007], s. 464-469; Gustav KUHNEL,
„Architectural mise-en scene and pictorial turns in Jerusalem", [w:] Jerusalem as narrative space. Erzahlraum Jerusalem,
ed. by Annette HOFFMANN and Gerhard WOLF, Leiden / Boston [2012] (Visualising the Middle Ages, 6), s. 20-31.

98 M. in.: F[erdinand] PIPER, „Adams Grab auf Golgatha", [w:] Evangelischer Kalender. Jahrbuch fur 1861, Hg.
Ferdinand PIPER, Berlin, s. 17-29; ERICH, „Adam - Christus" jak przyp. 97; Gunter BANDMANN, „Zur Deutung des
Mainzer Kopfes mit der Binde", Zeitschrift fiir Kunstwissenschaft 10, 1956, s. 160-174; Sigrid ESCHE, Adam und Eva.
Siindenfall und Erlosung, Dusseldorf [1957], (Lucas. Bucherei zur christlichen Ikonographie, 8), s. 37-40; Kathleen
COHEN, Metamorphosis of a Death Symbol. The Transi Tomb in the Late Middle Ages and the Renaissance, Berkeley
/ Los Angeles / London [1973] (California Studies in the History of Art), s. 104-109. Jeżeli ślady ostrego narzędzia na
tylnej ściance wnęki są świadectwem przeróbki (skucia?) jakiegoś przedstawienia, to byłby nim szkielet lub zwłoki
Adama w całunie, w pozycji horyzontalnej. Za zredukowany wariant Grobu Adama można uznać wyobrażenia „groty"
z czaszką Prarodzica (w obrębie Golgoty, poniżej krzyża) na miniaturach ze rozbudowaną sceną Ukrzyżowania. - zob.
np.: Arthur HASELOFF, Eine thdringisch-sdchsische Malerschule des 13. Jahrhunderts, Strassburg 1897 (Studien zur
deutschen Kunstgeschichte, 9), s. 114, 145, 151, 332-333; Beate BRAUN-NIEHR, „Die sachsische Buchmalerei und
Magdeburger Skriptorien im 13. Jahrhundert", [w:] Aufbruch in die Gotik. Der Magdeburger Dom und die spate Stau-
ferzeit, Bd. 1 Essays. Landesausstellung Sachsen-Anhalt aus Anlass des 800. Domjubildums, hg. Matthias PUHLE,