DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Wasik, Bogusz: Zamek, koś¬ciół i mury miejskie w Kowalewie Pomorskim - kwestia XIV-wiecznych warsztatów budowlanych
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0080
78
Bogusz Wasik
przedłużono również zakrystię oraz przelicowano całkowicie cokół. Pomijając te wtórne
elementy podkreślić należy, że mury średniowieczne, jak już wspomniano, wymurowano
z cegieł jednakowych wymiarów. Brak też wyraźnych dylatacji. Uważniejsza analiza pro-
filowań blend i okien zmienia ten pozornie jednolity obraz gotyckiej bryły - wszystkie
okna o wysokości równej blendom, a także płyciny z części zachodniej kościoła cechuje
zmiana formy profilowania na wysokości około 2 m nad ziemią (il. 4, 5). Do tego poziomu
wszystkie blendy i otwory okienne mają ościeża z profilem * wałka. Profilowanie takie
mająrównież (w całości) portale (jeden od zachodu i dwa od południa). Zauważyć należy,
że w kościele zastosowano dwie odmiany kształtek z wałkiem - po bokach którego znaj-
dują się blaszki ustawione pod kątem 90° do krawędzi cegły i zwykłe fazy oraz podobne,
mające zamiast faz wklęski (il. 3). Formy fazowane występują przede wszystkim w porta-
lach, a z wklęskami w blendach i otworach okiennych. Dwa wysokie okna w ścianie połu-
dniowej (od strony rynku) mają dwupłaszczyznowe profilowanie - od zewnątrz
zastosowano kształtkę z wałkiem, a w drugiej płaszczyźnie prostą cegłę ze sfazowanym
narożnikiem (il. 6). W wysokich oknach północnych występuje tylko profil wałka i braku-
je drugiej płaszczyzny (il. 5). Ponieważ glify ościeży okiennych są tu otynkowane, trudno
stwierdzić, czy jest to efekt przemurowania, czy świadomie w ścianie kościoła od strony
fosy użyto prostszych profilowań okien niż w elewacji od strony rynku. Ta druga opcja
wydaje się bardzo możliwa.
Powyżej wskazanej wysokości następuje nagła zmiana przejawiająca się zróżnicowa-
niem profilowań (il. 4-6). W blendach w ścianie wschodniej oraz południowej i północ-
nej, z wyjątkiem odcinka zachodniego zastosowano bez zmian profile 34 wałka. W ścianie
zachodniej i w zachodnim odcinku północnej profil wałka został jednak zakończony,
a wyżej wykonano ościeża blend bez profilowania. We wszystkich wysokich otworach
okiennych wprowadzono natomiast profil wałka lancetowego. W otworach południo-
wych, w zewnętrznej płaszczyźnie pozostawiono stary profil wałka, lecz w płaszczyźnie
drugiej, wykonane uprzednio ościeża z cegieł fazowanych kontynuowano przy użyciu pro-
filu wałka lancetowego. W oknach północnych, mających jedną płaszczyznę profilowa-
nia, zastąpiono natomiast profil 34 wałka lancetą. Przy użyciu wałka lancetowego
profilowane są też otwory okienne, które w całości znajdują się powyżej owej cezury na
wysokości ok. 2 m, a mianowicie wielkie okno wschodnie i zachodnie okno w elewacji
północnej24. Szczyt wschodni rozczłonkowany jest blendami z profilowaniem 34 wałka,
natomiast prostszy zachodni pozbawiony jest profilowań25 .
Jak wynika z przedstawionej analizy elewacji kościoła na wysokości około 2 m, doszło
do wyraźnej zmiany profilowań. Dolny poziom charakteryzuje się artykulacją ścian blenda-
mi, alternacją blend i okien (przeważnie po 2 blendy między oknami) z konsekwentnym
i jednolitym zastosowaniem profilu 34 wałka we wszystkich otworach i blendach. Wyższą
partię kościoła, przy kontynuacji rozpoczętego rozplanowania i systemu artykulacji, cechuje
inna koncepcja kształtowania plastycznego architektury, polegająca na jej ożywieniu przez
zastosowanie zróżnicowania i alternacji profilowań. Rytmizację podkreślono wprowadze-
niem w oknach profilu wałka lancetowego a w blendach pozostawieniem * wałka. Dodat-
kowo zróżnicowano część wschodnią i szerszą o uskok zachodnią kościoła. Będącą strefą
sacrum partię wschodnią zwieńczono bogatym, rozczłonkowanym profilowanymi blen-
24 Ościeża okna nad portalem w elewacji południowej są nieoryginalne - całkowicie przelicowane w XIX-XX w.
25 Ponadto dwie blendy w ścianie północnej mają ostrołuczne zamknięcia wykonane z fazowanych cegieł. Może to być
wynikiem wykorzystania na tym etapie budowy zapasu kształtek profilowanych, jak i XVIII-wiecznego remontu.
Bogusz Wasik
przedłużono również zakrystię oraz przelicowano całkowicie cokół. Pomijając te wtórne
elementy podkreślić należy, że mury średniowieczne, jak już wspomniano, wymurowano
z cegieł jednakowych wymiarów. Brak też wyraźnych dylatacji. Uważniejsza analiza pro-
filowań blend i okien zmienia ten pozornie jednolity obraz gotyckiej bryły - wszystkie
okna o wysokości równej blendom, a także płyciny z części zachodniej kościoła cechuje
zmiana formy profilowania na wysokości około 2 m nad ziemią (il. 4, 5). Do tego poziomu
wszystkie blendy i otwory okienne mają ościeża z profilem * wałka. Profilowanie takie
mająrównież (w całości) portale (jeden od zachodu i dwa od południa). Zauważyć należy,
że w kościele zastosowano dwie odmiany kształtek z wałkiem - po bokach którego znaj-
dują się blaszki ustawione pod kątem 90° do krawędzi cegły i zwykłe fazy oraz podobne,
mające zamiast faz wklęski (il. 3). Formy fazowane występują przede wszystkim w porta-
lach, a z wklęskami w blendach i otworach okiennych. Dwa wysokie okna w ścianie połu-
dniowej (od strony rynku) mają dwupłaszczyznowe profilowanie - od zewnątrz
zastosowano kształtkę z wałkiem, a w drugiej płaszczyźnie prostą cegłę ze sfazowanym
narożnikiem (il. 6). W wysokich oknach północnych występuje tylko profil wałka i braku-
je drugiej płaszczyzny (il. 5). Ponieważ glify ościeży okiennych są tu otynkowane, trudno
stwierdzić, czy jest to efekt przemurowania, czy świadomie w ścianie kościoła od strony
fosy użyto prostszych profilowań okien niż w elewacji od strony rynku. Ta druga opcja
wydaje się bardzo możliwa.
Powyżej wskazanej wysokości następuje nagła zmiana przejawiająca się zróżnicowa-
niem profilowań (il. 4-6). W blendach w ścianie wschodniej oraz południowej i północ-
nej, z wyjątkiem odcinka zachodniego zastosowano bez zmian profile 34 wałka. W ścianie
zachodniej i w zachodnim odcinku północnej profil wałka został jednak zakończony,
a wyżej wykonano ościeża blend bez profilowania. We wszystkich wysokich otworach
okiennych wprowadzono natomiast profil wałka lancetowego. W otworach południo-
wych, w zewnętrznej płaszczyźnie pozostawiono stary profil wałka, lecz w płaszczyźnie
drugiej, wykonane uprzednio ościeża z cegieł fazowanych kontynuowano przy użyciu pro-
filu wałka lancetowego. W oknach północnych, mających jedną płaszczyznę profilowa-
nia, zastąpiono natomiast profil 34 wałka lancetą. Przy użyciu wałka lancetowego
profilowane są też otwory okienne, które w całości znajdują się powyżej owej cezury na
wysokości ok. 2 m, a mianowicie wielkie okno wschodnie i zachodnie okno w elewacji
północnej24. Szczyt wschodni rozczłonkowany jest blendami z profilowaniem 34 wałka,
natomiast prostszy zachodni pozbawiony jest profilowań25 .
Jak wynika z przedstawionej analizy elewacji kościoła na wysokości około 2 m, doszło
do wyraźnej zmiany profilowań. Dolny poziom charakteryzuje się artykulacją ścian blenda-
mi, alternacją blend i okien (przeważnie po 2 blendy między oknami) z konsekwentnym
i jednolitym zastosowaniem profilu 34 wałka we wszystkich otworach i blendach. Wyższą
partię kościoła, przy kontynuacji rozpoczętego rozplanowania i systemu artykulacji, cechuje
inna koncepcja kształtowania plastycznego architektury, polegająca na jej ożywieniu przez
zastosowanie zróżnicowania i alternacji profilowań. Rytmizację podkreślono wprowadze-
niem w oknach profilu wałka lancetowego a w blendach pozostawieniem * wałka. Dodat-
kowo zróżnicowano część wschodnią i szerszą o uskok zachodnią kościoła. Będącą strefą
sacrum partię wschodnią zwieńczono bogatym, rozczłonkowanym profilowanymi blen-
24 Ościeża okna nad portalem w elewacji południowej są nieoryginalne - całkowicie przelicowane w XIX-XX w.
25 Ponadto dwie blendy w ścianie północnej mają ostrołuczne zamknięcia wykonane z fazowanych cegieł. Może to być
wynikiem wykorzystania na tym etapie budowy zapasu kształtek profilowanych, jak i XVIII-wiecznego remontu.