DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Żukowski, Jacek: Infantka Anna Katarzyna Konstancja i kultura artystyczno-kolekcjonerska dworu wazowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0250
242
Jacek Żukowski
o religijnym45, jak i świeckim charakterze, w tym posłuchaniach posłów zagranicznych46.
Podczas rytu koronacyjnego brata, królewna „wraz z dworkami i matronami" przyglądała
się ceremonii ze specjalnie wzniesionego w katedrze wawelskiej ganku. Na własne życze-
nie króla na bankiecie pokoronacyjnym posadzono ją po jego lewej stronie. Infantkę za-
proszono również do karety Cecylii Renaty w czasie intrady tej ostatniej do Warszawy.
Największym triumfem publicznym Anny Katarzyny Konstancji, oprócz chrzcin i zaślu-
bin, była jednak zaprojektowana przez brata z myślą o rozpropagowaniu jej osoby na
„rynku matrymonialnym" entrata do Wilna 19 czerwca 1636 r., zrealizowana „z ceremo-
niami podobnymi do królewskich ku podziwieniu cudzoziemców"47.
Pomiędzy 1633 a 1637 r. szatny króla Sebastian Waknitz (Wagnitz) pełnił również
funkcję sługi circa vestes królewny Anny Katarzyny Konstancji; infantce służyli też wy-
kwalifikowani (wyspecjalizowani w modzie kobiecej) krawcy, m.in. niejaki Jędrzej48.
Kiedy Władysław IV zmusił wręcz Cecylię Renatę, aby do Polski przybyła w sukni kroju
francuskiego i w tenże sposób przyodziała swe damy dworu, to właśnie siostra króla do-
glądała szycia owych strojów, aby „zawieźć im w porę w celu uniknięcia konfuzji"49.
Przytoczony fragment relacji nuncjusza Filonardiego potwierdza rolę, jaką Anna pełniła
w zakresie nadzoru nad dworską konfekcją. Nie tylko dbała o ubiory członkiń swego
fraucymeru, ale również o kostiumy do baletów i maskarad. Na dworze warszawsko-wi-
leńskim (czy wiedeńskim w 1638 r.) miała nieraz okazję oglądać widowiska w typie
„Maszkar Bakcha" (16 marca 1636 r.), czy bawić się w przebraniu (np. żony kupca) „jak-
45 W kwietniu 1633 r. pielgrzymowała na Jasną Górę, jesienią 1634 r. wybrała się do Pułtuska w odwiedziny do biskupa
płockiego Stanisława Łubieńskiego, a w Niedzielę Wielkanocną 1635 r. nawiedziła warszawskie kościoły. Na okazję
wizytowania przez nią tutejszych świątyń włodarze miasta zadbali z wyprzedzeniem o oczyszczenie i przystrojenie ulic
- „rynsztoki diliami" przykryto, AGAD, Warszawa Ekonomiczne, sygn. 245, k. 47 r.
46 Walter Leitsch odnalazł sprawozdanie z przyjęcia na audiencji posła pomorskiego: „Dnia 9/19 lutego [1633 r.] kró-
lewski kamerdyner Johan Thiesenhausen doniósł nam, że skoro takie było nasze życzenie, po obiedzie o godzinie
trzeciej po południu będziemy mogli uczestniczyć w audiencji u Najjaśniejszej Panienki Królewny. On sam również
pozostanie u nas na obiedzie i po posiłku udamy się tam wspólnie. Najpierw wstąpiliśmy na chwilę do kościoła zamko-
wego, a stamtąd zostaliśmy wezwani i udaliśmy się do zamku za Thiesenhausenem oraz jednym z dworzan Najjaśniej-
szej Królewny. Stała pośrodku sali wyłożonej czarną tkaniną. Z boku, po jej prawej stronie asystowała Urszula, [...]
a dalej licznie zgromadzony pozostały fraucymer. Po odpowiednim powitaniu i przedstawieniu sobie [...] księżniczka
sama przyjaźnie skinęła ręką i również Urszula poprosiła, abyśmy podeszli nieco bliżej. JKM odpowiedziała nam na to,
że przyjacielskie pozdrowienie Jego Książęcej Mości [księcia pomorskiego] oraz jego ukochanej małżonki i siostry jest
jej bardzo miłe [...]. Wyraża pełną afektu wdzięczność, iż w tym okresie żałoby odwiedzili oni [przez swych posłańców]
ją, biedną sierotę, niosąc pocieszenie i dobre życzenia, za co chciałaby podziękować i z całego serca życzyć, aby dobry
Bóg uchronił ich oraz ich najbliższych przed smutkiem żałoby przez jak najdłuższy czas, i aby zapewnił im wszystkim
spokój i dobrobyt", LEITSCH, op. cit., Bd. 3, s. 1810, przypis 690.
47 Maciej Kazimierz SARBIEWSKI, Serenissima Polonorum atque Suecorum princeps Anna Catharina Constantia
divorum Sigismundi et Constantiae regum filia serenissimi ac invictissimi Poloniarum ac Sueciae regis Vladislai IV.
soror..., Vilnae 1636; Albrycht Stanislaw RADZIWIŁŁ, Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. 1-3, przeł. i oprac. Adam
PRZYBOŚ, Roman ŻELEWSKI, Warszawa 1980, t. 1, s. 282, 547; Teresa CHYNCZEWSKA-HENNEL, „Pobyt Maria
Filonardiego w Wilnie (1636 r.)", Barok: Historia-Literatura-Sztuka, 5, 1998, z. 2(10), s. 55-56; Jacek ŻUKOWSKI,
„Arte et Marte. Wileńskie bramy triumfalne Władysława IV", Chronicon Palatii Magnorum Ducum Lithuaniae, 2,
2011, s. 250-273; Royal Marriages of Prince and Princesses in Poland, s. 74.
48 Jacek ŻUKOWSKI, „Pompa vestimentis. Organizacja służb szatniarskich na dworze wazowskim 1587-1648", Kroni-
ka Zamkowa, 61-62, 2011, z. 1-2, s. 51-74.
49 M. Filonardi do kardynała F. Barberini, Warszawa, 5 VI 1637, Watykan, Biblioteca Apostolica Vaticana (dalej cyt.:
BAV), Barb. Lat. 6590, k. 303r - 304r, Acta Nuntiaturae Polonae, vol. XXV, Mario Filonardi (1635-1643), pars 2,
wyd. Teresa CHYNCZEWSKA-HENNEL, Cracoviae 2006, s. 197; Jacek ŻUKOWSKI, „«Modelliusz teraźniejszego
stroju ffancuzkiego». O początkach «sukni alamodowych» w Rzeczypospolitej, [w:] Francusko-polskie relacje arty-
styczne w epoce nowożytnej, red. Andrzej PIEŃKOS, Agnieszka ROSALES RODRIGUEZ, Warszawa 2010, s. 99-109.
Jacek Żukowski
o religijnym45, jak i świeckim charakterze, w tym posłuchaniach posłów zagranicznych46.
Podczas rytu koronacyjnego brata, królewna „wraz z dworkami i matronami" przyglądała
się ceremonii ze specjalnie wzniesionego w katedrze wawelskiej ganku. Na własne życze-
nie króla na bankiecie pokoronacyjnym posadzono ją po jego lewej stronie. Infantkę za-
proszono również do karety Cecylii Renaty w czasie intrady tej ostatniej do Warszawy.
Największym triumfem publicznym Anny Katarzyny Konstancji, oprócz chrzcin i zaślu-
bin, była jednak zaprojektowana przez brata z myślą o rozpropagowaniu jej osoby na
„rynku matrymonialnym" entrata do Wilna 19 czerwca 1636 r., zrealizowana „z ceremo-
niami podobnymi do królewskich ku podziwieniu cudzoziemców"47.
Pomiędzy 1633 a 1637 r. szatny króla Sebastian Waknitz (Wagnitz) pełnił również
funkcję sługi circa vestes królewny Anny Katarzyny Konstancji; infantce służyli też wy-
kwalifikowani (wyspecjalizowani w modzie kobiecej) krawcy, m.in. niejaki Jędrzej48.
Kiedy Władysław IV zmusił wręcz Cecylię Renatę, aby do Polski przybyła w sukni kroju
francuskiego i w tenże sposób przyodziała swe damy dworu, to właśnie siostra króla do-
glądała szycia owych strojów, aby „zawieźć im w porę w celu uniknięcia konfuzji"49.
Przytoczony fragment relacji nuncjusza Filonardiego potwierdza rolę, jaką Anna pełniła
w zakresie nadzoru nad dworską konfekcją. Nie tylko dbała o ubiory członkiń swego
fraucymeru, ale również o kostiumy do baletów i maskarad. Na dworze warszawsko-wi-
leńskim (czy wiedeńskim w 1638 r.) miała nieraz okazję oglądać widowiska w typie
„Maszkar Bakcha" (16 marca 1636 r.), czy bawić się w przebraniu (np. żony kupca) „jak-
45 W kwietniu 1633 r. pielgrzymowała na Jasną Górę, jesienią 1634 r. wybrała się do Pułtuska w odwiedziny do biskupa
płockiego Stanisława Łubieńskiego, a w Niedzielę Wielkanocną 1635 r. nawiedziła warszawskie kościoły. Na okazję
wizytowania przez nią tutejszych świątyń włodarze miasta zadbali z wyprzedzeniem o oczyszczenie i przystrojenie ulic
- „rynsztoki diliami" przykryto, AGAD, Warszawa Ekonomiczne, sygn. 245, k. 47 r.
46 Walter Leitsch odnalazł sprawozdanie z przyjęcia na audiencji posła pomorskiego: „Dnia 9/19 lutego [1633 r.] kró-
lewski kamerdyner Johan Thiesenhausen doniósł nam, że skoro takie było nasze życzenie, po obiedzie o godzinie
trzeciej po południu będziemy mogli uczestniczyć w audiencji u Najjaśniejszej Panienki Królewny. On sam również
pozostanie u nas na obiedzie i po posiłku udamy się tam wspólnie. Najpierw wstąpiliśmy na chwilę do kościoła zamko-
wego, a stamtąd zostaliśmy wezwani i udaliśmy się do zamku za Thiesenhausenem oraz jednym z dworzan Najjaśniej-
szej Królewny. Stała pośrodku sali wyłożonej czarną tkaniną. Z boku, po jej prawej stronie asystowała Urszula, [...]
a dalej licznie zgromadzony pozostały fraucymer. Po odpowiednim powitaniu i przedstawieniu sobie [...] księżniczka
sama przyjaźnie skinęła ręką i również Urszula poprosiła, abyśmy podeszli nieco bliżej. JKM odpowiedziała nam na to,
że przyjacielskie pozdrowienie Jego Książęcej Mości [księcia pomorskiego] oraz jego ukochanej małżonki i siostry jest
jej bardzo miłe [...]. Wyraża pełną afektu wdzięczność, iż w tym okresie żałoby odwiedzili oni [przez swych posłańców]
ją, biedną sierotę, niosąc pocieszenie i dobre życzenia, za co chciałaby podziękować i z całego serca życzyć, aby dobry
Bóg uchronił ich oraz ich najbliższych przed smutkiem żałoby przez jak najdłuższy czas, i aby zapewnił im wszystkim
spokój i dobrobyt", LEITSCH, op. cit., Bd. 3, s. 1810, przypis 690.
47 Maciej Kazimierz SARBIEWSKI, Serenissima Polonorum atque Suecorum princeps Anna Catharina Constantia
divorum Sigismundi et Constantiae regum filia serenissimi ac invictissimi Poloniarum ac Sueciae regis Vladislai IV.
soror..., Vilnae 1636; Albrycht Stanislaw RADZIWIŁŁ, Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. 1-3, przeł. i oprac. Adam
PRZYBOŚ, Roman ŻELEWSKI, Warszawa 1980, t. 1, s. 282, 547; Teresa CHYNCZEWSKA-HENNEL, „Pobyt Maria
Filonardiego w Wilnie (1636 r.)", Barok: Historia-Literatura-Sztuka, 5, 1998, z. 2(10), s. 55-56; Jacek ŻUKOWSKI,
„Arte et Marte. Wileńskie bramy triumfalne Władysława IV", Chronicon Palatii Magnorum Ducum Lithuaniae, 2,
2011, s. 250-273; Royal Marriages of Prince and Princesses in Poland, s. 74.
48 Jacek ŻUKOWSKI, „Pompa vestimentis. Organizacja służb szatniarskich na dworze wazowskim 1587-1648", Kroni-
ka Zamkowa, 61-62, 2011, z. 1-2, s. 51-74.
49 M. Filonardi do kardynała F. Barberini, Warszawa, 5 VI 1637, Watykan, Biblioteca Apostolica Vaticana (dalej cyt.:
BAV), Barb. Lat. 6590, k. 303r - 304r, Acta Nuntiaturae Polonae, vol. XXV, Mario Filonardi (1635-1643), pars 2,
wyd. Teresa CHYNCZEWSKA-HENNEL, Cracoviae 2006, s. 197; Jacek ŻUKOWSKI, „«Modelliusz teraźniejszego
stroju ffancuzkiego». O początkach «sukni alamodowych» w Rzeczypospolitej, [w:] Francusko-polskie relacje arty-
styczne w epoce nowożytnej, red. Andrzej PIEŃKOS, Agnieszka ROSALES RODRIGUEZ, Warszawa 2010, s. 99-109.