DOI issue:
Nr. 2
DOI article:In Memoriam
DOI article:Chrościcki, Juliusz A.: Profesor Zdzisław Żygulski junior - przyjaciel i niezwykły uczony
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0373
Profesor Zdzisław Żygulski junior - przyjaciel i niezwykły uczony
365
7. Bitwa pod Orszą, 1520-1535, Muzeum Narodowe w Warszawie
bitwy, a w szczególności przedstawił preludium star-
cia, przejście Dniepru przez siły polsko-litewskie
i szykowanie obu armii, oraz decydujące fazy roz-
prawy orężnej; sportretował nawet dowódców i ofi-
cerów obu stron. [...] musiał mieć on odpowiednie
przygotowanie [...] uczył się w kręgu Cranacha
Starszego - znał też i z wielką biegłością stosował
obiegowe wówczas formuły w wyobrażaniu rycerzy,
żołnierzy i bitew, utrwalane i powielane w dziełach
takich mistrzów, jak Durer, Burgkmair i Leonhard
Beck. [...] Bitwę pod Orszą często porównywano
z innymi świetnymi dziełami epoki: Altdorfera «Bi-
twa Aleksandra» i Jorga Breu'a «Bitwa pod Zamą»,
ale tamte powstały głównie z czystej imaginacji,
podczas gdy «Orsza» jest bliska reportażu. Budzi
skojarzenia z takimi pomnikami historii jak Kolum-
na Trajana, Tkanina z Bayeux lub seria arrasów
z «Bitwąpod Pawią». [...] Nade wszystko jest wspa-
niałym dokumentem przenikania się i starcia kultur
Wschodu i Zachodu"14. Tym stwierdzeniem zakoń-
czył profesor Żygulski swój nowatorski artykuł
z 1981 r.
Bitwa pod Orszą została namalowana na deskach
datowanych przez dendrologa prof. Tomasza Waż-
nego na lata ok. 1525-1531. Dodajmy, że obraz w 1.
14 ŻYGULSKI jr, „Bitwa pod Orszą...", s. 95-97.
15 Albina SIEMIANCZUK, „Latopisy o bitwie pod Or-
szą", Mówią Wieki, 2014, nr 9, s. 68-73.
16 Teresa SULERZYSKA, „Galerie obrazów i «Gabinety
połowie XVI w. znajdował się w miejscu dostępnym
dla dyplomatów i szpiegów rosyjskich (może w Wil-
nie?), którzy go odrysowali, aby przekazać na dwór
carski. Już po kilkunastu latach w Moskwie uznawa-
no Bitwę pod Orszą za etap wygranej przez wojska
moskiewskie kampanii z Litwinami i Polakami. Mo-
żemy to zobaczyć i przeczytać w imponującym ko-
deksie Ilustrowanego zbioru latopisów, powstałym
w latach 1568-1576 za panowania Iwana IV Groź-
nego15. Kodeks ten, rozdzielony między Muzeum
Historyczne w Moskwie oraz Bibliotekę Rosyjskiej
Akademii Nauk i Rosyjską Bibliotekę Narodową
w Petersburgu, składa się z dziesięciu tomów, blisko
10 000 kart i 16 000 miniatur.
Przedstawienie bitwy pod Orszą zostało uszko-
dzone - brakuje na tym obrazie górnych nadpalonych
desek i dwóch pionowych. Moim zdaniem przedsta-
wiono na nich patronów tego świetnego litewsko-pol-
skiego zwycięstwa. Wówczas zgodnie z tradycją iko-
nograficzną katolicką i prawosławną zwycięstwo
zawdzięczano świętym patronom, zjawiającym się
w decydującym momencie na niebie. Obraz bitwy
jeszcze po 1671 r. znajdował się w Królewcu jako
własność „panny Ludwiki Karoliny Radziwiłłów-
ny"16. Wedle opinii prof. Piotra Oszczanowskiego,
Sztuki» Radziwiłłów w XVII w.", Biuletyn Historii Sztu-
ki, XXIII:1961, nr 2, s. 87-99; ead., „Inwentarz galerii ob-
razów Radziwiłłów z XVII w.", ibid., XXIII:1961, nr 3,
s. 284, nr 924.
365
7. Bitwa pod Orszą, 1520-1535, Muzeum Narodowe w Warszawie
bitwy, a w szczególności przedstawił preludium star-
cia, przejście Dniepru przez siły polsko-litewskie
i szykowanie obu armii, oraz decydujące fazy roz-
prawy orężnej; sportretował nawet dowódców i ofi-
cerów obu stron. [...] musiał mieć on odpowiednie
przygotowanie [...] uczył się w kręgu Cranacha
Starszego - znał też i z wielką biegłością stosował
obiegowe wówczas formuły w wyobrażaniu rycerzy,
żołnierzy i bitew, utrwalane i powielane w dziełach
takich mistrzów, jak Durer, Burgkmair i Leonhard
Beck. [...] Bitwę pod Orszą często porównywano
z innymi świetnymi dziełami epoki: Altdorfera «Bi-
twa Aleksandra» i Jorga Breu'a «Bitwa pod Zamą»,
ale tamte powstały głównie z czystej imaginacji,
podczas gdy «Orsza» jest bliska reportażu. Budzi
skojarzenia z takimi pomnikami historii jak Kolum-
na Trajana, Tkanina z Bayeux lub seria arrasów
z «Bitwąpod Pawią». [...] Nade wszystko jest wspa-
niałym dokumentem przenikania się i starcia kultur
Wschodu i Zachodu"14. Tym stwierdzeniem zakoń-
czył profesor Żygulski swój nowatorski artykuł
z 1981 r.
Bitwa pod Orszą została namalowana na deskach
datowanych przez dendrologa prof. Tomasza Waż-
nego na lata ok. 1525-1531. Dodajmy, że obraz w 1.
14 ŻYGULSKI jr, „Bitwa pod Orszą...", s. 95-97.
15 Albina SIEMIANCZUK, „Latopisy o bitwie pod Or-
szą", Mówią Wieki, 2014, nr 9, s. 68-73.
16 Teresa SULERZYSKA, „Galerie obrazów i «Gabinety
połowie XVI w. znajdował się w miejscu dostępnym
dla dyplomatów i szpiegów rosyjskich (może w Wil-
nie?), którzy go odrysowali, aby przekazać na dwór
carski. Już po kilkunastu latach w Moskwie uznawa-
no Bitwę pod Orszą za etap wygranej przez wojska
moskiewskie kampanii z Litwinami i Polakami. Mo-
żemy to zobaczyć i przeczytać w imponującym ko-
deksie Ilustrowanego zbioru latopisów, powstałym
w latach 1568-1576 za panowania Iwana IV Groź-
nego15. Kodeks ten, rozdzielony między Muzeum
Historyczne w Moskwie oraz Bibliotekę Rosyjskiej
Akademii Nauk i Rosyjską Bibliotekę Narodową
w Petersburgu, składa się z dziesięciu tomów, blisko
10 000 kart i 16 000 miniatur.
Przedstawienie bitwy pod Orszą zostało uszko-
dzone - brakuje na tym obrazie górnych nadpalonych
desek i dwóch pionowych. Moim zdaniem przedsta-
wiono na nich patronów tego świetnego litewsko-pol-
skiego zwycięstwa. Wówczas zgodnie z tradycją iko-
nograficzną katolicką i prawosławną zwycięstwo
zawdzięczano świętym patronom, zjawiającym się
w decydującym momencie na niebie. Obraz bitwy
jeszcze po 1671 r. znajdował się w Królewcu jako
własność „panny Ludwiki Karoliny Radziwiłłów-
ny"16. Wedle opinii prof. Piotra Oszczanowskiego,
Sztuki» Radziwiłłów w XVII w.", Biuletyn Historii Sztu-
ki, XXIII:1961, nr 2, s. 87-99; ead., „Inwentarz galerii ob-
razów Radziwiłłów z XVII w.", ibid., XXIII:1961, nr 3,
s. 284, nr 924.