DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Szablowska, Anna Agnieszka: "Salon odrzuconych" I Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki w 1950 r
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0616
604
Anna Agnieszka Szabłowska
ogólnopolskich, choćby z uwagi na wyjątkową badawczo-dokumentacyjną gorliwość
Działu Oceny Twórczości Plastycznej Instytutu Sztuki. Charakter tych koordynowanych
przez partyjne czynniki badań został określony podczas konferencji dyskusyjnej towarzy-
szącej wystawie. Z treści jej stenogramu wynika, że planowano skierować ideologiczną
„lupę" na cały sfotografowany materiał ekspozycyjny i opublikować wyniki w pełnym,
uzupełnionym opisami dzieł katalogu I OWP, „który by stanowił możliwie wyczerpującą
dokumentację tej wystawy, ale który od innych dawniejszych tego rodzaju katalogów róż-
niłby się pewną cechą zasadniczą. Mianowicie nie chodziło nam jedynie o zanotowanie
danych personalnych każdego konkretnego dzieła sztuki, jego rozmiarów, techniki wyko-
nania itd., nie szło nam też o inwentaryzację, opis rzeczowy, formalny, kolorystyczny, ale
chodziło nam przede wszystkim o odczytanie treści dzieła sztuki, jego ładunku ideolo-
gicznego. Chodziło nam o naukową, w miarę naszych możliwości, analizę dzieła sztuki,
o analizę opartą o założenia estetyki marksistowsko-leninowskiej"52. W związku z tym
szczególnym zadaniem, które na szczęście nigdy nie zostało zrealizowane, powstał szereg
roboczych opisów obrazów wystawionych na I OWP, sporządzonych z powyżej wyłożo-
nego punktu widzenia. Miały one na celu wykazanie ich błędów i niedoskonałości w od-
niesieniu do stalinowskich dyrektyw. Wykonane zostały przez anonimowe osoby,
prawdopodobnie uczestników seminarium sztuki nowoczesnej i krytyki artystycznej, pro-
wadzonego wówczas przez profesora Starzyńskiego na Uniwersytecie Warszawskim53.
I OWP stanowiła zaledwie pierwszą fazę „operacji socrealizm", której ciąg dalszy to
jak wiemy swoista kronika stopniowego rozkładu wizualnej propagandowej formuły sta-
linowskiego reżimu, nie mającej w Polsce większych szans na ugruntowanie. Jest intere-
sująca poprzez fakt, że funkcjonowały jeszcze wówczas, zarówno na samej wystawie, jak
i pośród opisanych prac odrzuconych formuły sztuki wypracowane w okresie międzywo-
jennym i tuż powojennym, których nie sposób było w tak krótkim czasie wyeliminować.
W 1950 r. były one wciąż obecne, choć przygaszone w kolorze, wykoślawione w formie,
obciążone obowiązkową tematyką, „ubrane" w stosowny kostium bądź nawet tylko opa-
trzone poprawnym politycznie tytułem. Dysponując pełną cyfrową wizualizacją I OWP,
warto ten szczególny moment w historii polskiego malarstwa pokazać na nowo i poddać
szerszej analizie54.
52 Sprawozdanie Stenograficzne z przebiegu Zjazdu Dyskusyjnego ZPAP, odbytego w dniach 14, 15, 16 kwietnia 1950
roku... .
53 Tej szczególnej, ideologicznej ocenie poddano 45 płócien następujących autorów (kolejność alfabetyczna): Euge-
niusz Arct, Stanisław Borysowski, Janusz Maria Brzeski, Michał Bylina, Stanisław Czajkowski, Wacław Dobrowolski,
Eugeniusz Eibisch, Jerzy Fedkowicz, Marian Jaeschke, Łubniewicz, Pisarek, Sikorski (praca zbiorowa) Alina Jasie-
wicz-Walczak, Aleksander Kobzdej, Marian Klaklik, Edward Kokoszko, Stanisław Kopystyński, Helena Krajewska,
Juliusz Krajewski, Jędrzej Krysiński, Zygmunt Łopuszyński, Stanisław Michałowski, Andrzej Mierzejewski, Jerzy
Mierzejewski, Bolesław Nowicki, Zofia i Józef Oźminowie (praca wspólna), Kazimierz Pieniążek, Stanisław Poznań-
ski, Zbigniew Pronaszko, Aleksander Rafałowski, Czesław Rzepiński, Jan Seweryn Sokołowski, Stanisław Szczepań-
ski, Bogusław Szwacz, Kazimierz Śramkiewicz, Maria Teisseyre, Stanisław Teisseyre, Bohdan Urbanowicz, Wojciech
Weiss, Wanda Wereszczyńska, Aleksander Winnicki, Marek Włodarski, Józefa Wnukowa, Włodzimierz Zakrzewski,
Stefania Zarembska, Jan Zipper, Stefan Żechowski, Hanna i Jacek Żuławscy (praca wspólna); zob. teczka: Opisy obra-
zów, Dokumentacja Plastyki Współczesnej IS PAN.
54 O tym szerzej w pracy, która jest przygotowywana przez autorkę: „Socrealizm od przodu i tyłu" - malarstwo na
I Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki 1950 roku.
Anna Agnieszka Szabłowska
ogólnopolskich, choćby z uwagi na wyjątkową badawczo-dokumentacyjną gorliwość
Działu Oceny Twórczości Plastycznej Instytutu Sztuki. Charakter tych koordynowanych
przez partyjne czynniki badań został określony podczas konferencji dyskusyjnej towarzy-
szącej wystawie. Z treści jej stenogramu wynika, że planowano skierować ideologiczną
„lupę" na cały sfotografowany materiał ekspozycyjny i opublikować wyniki w pełnym,
uzupełnionym opisami dzieł katalogu I OWP, „który by stanowił możliwie wyczerpującą
dokumentację tej wystawy, ale który od innych dawniejszych tego rodzaju katalogów róż-
niłby się pewną cechą zasadniczą. Mianowicie nie chodziło nam jedynie o zanotowanie
danych personalnych każdego konkretnego dzieła sztuki, jego rozmiarów, techniki wyko-
nania itd., nie szło nam też o inwentaryzację, opis rzeczowy, formalny, kolorystyczny, ale
chodziło nam przede wszystkim o odczytanie treści dzieła sztuki, jego ładunku ideolo-
gicznego. Chodziło nam o naukową, w miarę naszych możliwości, analizę dzieła sztuki,
o analizę opartą o założenia estetyki marksistowsko-leninowskiej"52. W związku z tym
szczególnym zadaniem, które na szczęście nigdy nie zostało zrealizowane, powstał szereg
roboczych opisów obrazów wystawionych na I OWP, sporządzonych z powyżej wyłożo-
nego punktu widzenia. Miały one na celu wykazanie ich błędów i niedoskonałości w od-
niesieniu do stalinowskich dyrektyw. Wykonane zostały przez anonimowe osoby,
prawdopodobnie uczestników seminarium sztuki nowoczesnej i krytyki artystycznej, pro-
wadzonego wówczas przez profesora Starzyńskiego na Uniwersytecie Warszawskim53.
I OWP stanowiła zaledwie pierwszą fazę „operacji socrealizm", której ciąg dalszy to
jak wiemy swoista kronika stopniowego rozkładu wizualnej propagandowej formuły sta-
linowskiego reżimu, nie mającej w Polsce większych szans na ugruntowanie. Jest intere-
sująca poprzez fakt, że funkcjonowały jeszcze wówczas, zarówno na samej wystawie, jak
i pośród opisanych prac odrzuconych formuły sztuki wypracowane w okresie międzywo-
jennym i tuż powojennym, których nie sposób było w tak krótkim czasie wyeliminować.
W 1950 r. były one wciąż obecne, choć przygaszone w kolorze, wykoślawione w formie,
obciążone obowiązkową tematyką, „ubrane" w stosowny kostium bądź nawet tylko opa-
trzone poprawnym politycznie tytułem. Dysponując pełną cyfrową wizualizacją I OWP,
warto ten szczególny moment w historii polskiego malarstwa pokazać na nowo i poddać
szerszej analizie54.
52 Sprawozdanie Stenograficzne z przebiegu Zjazdu Dyskusyjnego ZPAP, odbytego w dniach 14, 15, 16 kwietnia 1950
roku... .
53 Tej szczególnej, ideologicznej ocenie poddano 45 płócien następujących autorów (kolejność alfabetyczna): Euge-
niusz Arct, Stanisław Borysowski, Janusz Maria Brzeski, Michał Bylina, Stanisław Czajkowski, Wacław Dobrowolski,
Eugeniusz Eibisch, Jerzy Fedkowicz, Marian Jaeschke, Łubniewicz, Pisarek, Sikorski (praca zbiorowa) Alina Jasie-
wicz-Walczak, Aleksander Kobzdej, Marian Klaklik, Edward Kokoszko, Stanisław Kopystyński, Helena Krajewska,
Juliusz Krajewski, Jędrzej Krysiński, Zygmunt Łopuszyński, Stanisław Michałowski, Andrzej Mierzejewski, Jerzy
Mierzejewski, Bolesław Nowicki, Zofia i Józef Oźminowie (praca wspólna), Kazimierz Pieniążek, Stanisław Poznań-
ski, Zbigniew Pronaszko, Aleksander Rafałowski, Czesław Rzepiński, Jan Seweryn Sokołowski, Stanisław Szczepań-
ski, Bogusław Szwacz, Kazimierz Śramkiewicz, Maria Teisseyre, Stanisław Teisseyre, Bohdan Urbanowicz, Wojciech
Weiss, Wanda Wereszczyńska, Aleksander Winnicki, Marek Włodarski, Józefa Wnukowa, Włodzimierz Zakrzewski,
Stefania Zarembska, Jan Zipper, Stefan Żechowski, Hanna i Jacek Żuławscy (praca wspólna); zob. teczka: Opisy obra-
zów, Dokumentacja Plastyki Współczesnej IS PAN.
54 O tym szerzej w pracy, która jest przygotowywana przez autorkę: „Socrealizm od przodu i tyłu" - malarstwo na
I Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki 1950 roku.