DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Baliszewski, Mikołaj: Polski artysta w tempio del vero gusto: Uwagi do rzymskiej biografii Franciszka Smuglewicza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0745
Polski artysta w „tempio del vero gusto"
729
z 1775 r.76 i Antoniego Smuglewicza do Carla Spampaniego z 1777 r.77 wyłania się obraz
nieustannych kłopotów finansowych malarza spowodowanych wieloletnimi zaległościa-
mi w wypłatach królewskiej pensji, zwodzeniem go przez królewskich urzędników i nie-
regularnymi wypłatami za przesyłane do Polski obrazy czy projekty, takie jak rysunki
wykonane dla ambasadora polskiego w Londynie Tadeusza Burzyńskiego. Taka sytuacja
była skutkiem nie tylko pogarszającej się finansowej kondycji państwa czy samego głów-
nego mecenasa Smuglewicza, lecz w równym stopniu była konsekwencją właściwej pol-
skiej magnaterii dezynwoltury, niestety nieobcej również królowi. Smuglewicz z tym
większym zaangażowaniem rewanżował się za każde otrzymywane wypłaty, o czym
świadczy m.in. list do króla z 18 grudnia 1773 r., w którym dziękuje za „skutek szczodro-
bliwej pamięci" po wypłacie zaległej pensji oraz deklaruje, że niczego bardziej nie ocze-
kuje, „jak rozkazu [...], abym wszystko to, czegomkolwiek przez dziesięcioletnie bawienie
się w Rzymie nabyć mógł poświęcił na usługi Waszej Królewskiej Mości Pana Miłości-
wego"78. W liście wysłanym tego samego dnia z Rzymu Antici raportował Ghigiottiemu
o uldze Smuglewicza na wieść o zgodzie króla na wypłatę stypendium za dobiegający
końca rok 1773, wypłacenie mu zaległych 200 zecchini pensji (równowartość 400 scudi
za lata 1769-1772) i gotowość malarza do przesłania królowi „bel quadro istoriato, e colo-
rito ch'egli ha gia terminato"79. Artysta wciąż zatem wysyłał do Warszawy kolejne kom-
pozycje rysunkowe i obrazy. W wydanej w 1828 r. relacji z jednego z królewskich
„obiadów czwartkowych", na które monarcha zapraszał literatów, uczonych i artystów, na
zadane przez uczestniczącego w spotkaniu Franciszka Woynę pytanie o powód długiej
wizyty króla w Malarni pada z ust króla znamienna odpowiedź: „Wiele rzeczy pokazywał
mi mój Bacciarelli; Smuglewicz, który ciągle bawi we Włoszech, przysłał znowu dowód
swego talentu i pracowitości; coraz więcej włoskim niebem przechodzi"80.
W zbiorze królewskim uniwersyteckiego Gabinetu Rycin zachowało się wiele przysy-
łanych przez Smuglewicza z Rzymu studiów z antyku, pejzaży, scen egzemplarnych
z historii starożytnej, a także prac rysunkowych świadczących o królewskim zaintereso-
waniu rzeźbą antyczną. Dowodem nie tylko znakomitych umiejętności artysty, ale też
praktycznego wykorzystania jego obecności w Wiecznym Mieście są rysowane czarną
kredką i sangwiną okazałe przedstawienia słynnych rzeźb antycznych: Apolla Belweder-
skiego81, Herkulesa Farnese82 (il. 15) i Fauna Borghese83 (il. 16). Gipsowe kopie Apolla
i Fauna oraz sam biust Herkulesa Stanisław August zamówił z Rzymu ok. 1768 r. z prze-
znaczeniem dla projektowanej akademii sztuk pięknych84. Wielkoformatowe, znakomitej
76 Warszawa, AGAD, Metryka Litewska, sygn. IX/78, k. 91.
77 Ibid. k. 23r.
78 Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps 782, k. 183r.
79 Warszawa, AGAD, Archiwum Ghigiottiego, nr 25a, t. I, k. 26.
80 Klementyna z Tańskich HOFFMANOWA, „Obiady czwartkowe u króla Stanisława Augusta", Rozmaitości, 1828,
nr 38 (19 IX), s. 308 (tekst opracowany na podstawie anonimowego rękopisu).
81 Warszawa, BUW, Gabinet Rycin, Inw. zb. d. 7958.
82 Warszawa, BUW, Gabinet Rycin, Inw.zb.d. 7959.
83 Warszawa, BUW, Gabinet Rycin, Inw.zb.d. 7960.
84 Warszawa, AGAD, Archiwum Ghigiottiego, nr 954c, k. 45r (Nota de Gessi mandati dal Marchese Antici per S:M:
e loro prezzo), 47r (Prezzi dei Gessi commessi per S:M:), 49v (Nota delle Statue che si desidera di farne l'acquisto dei
Gessi), 51v (Nuova Nota dei Gessi secondo la correzione di Sua Maesta). Datowanie dokumentów na podstawie inwen-
tarza zasobu opracowanego przez Eugenię Brańską: „[Wykazy zawartości skrzyń z odlewami gipsowymi zakupionymi
zagranicą i wysyłanymi do Polski przez T. Anticiego, ministra polskiego w Rzymie] 1768, b.d.". Szerzej na temat
projektów utworzenia akademii sztuk pięknych oraz zamawianych w Rzymie od końca lat 60. gipsowych kopii rzeźb
i reprodukcji dzieł malarskich zob. Katarzyna MIKOCKA-RACHUBOWA, Andre Le Brun: „pierwszy rzeźbiarz" króla
729
z 1775 r.76 i Antoniego Smuglewicza do Carla Spampaniego z 1777 r.77 wyłania się obraz
nieustannych kłopotów finansowych malarza spowodowanych wieloletnimi zaległościa-
mi w wypłatach królewskiej pensji, zwodzeniem go przez królewskich urzędników i nie-
regularnymi wypłatami za przesyłane do Polski obrazy czy projekty, takie jak rysunki
wykonane dla ambasadora polskiego w Londynie Tadeusza Burzyńskiego. Taka sytuacja
była skutkiem nie tylko pogarszającej się finansowej kondycji państwa czy samego głów-
nego mecenasa Smuglewicza, lecz w równym stopniu była konsekwencją właściwej pol-
skiej magnaterii dezynwoltury, niestety nieobcej również królowi. Smuglewicz z tym
większym zaangażowaniem rewanżował się za każde otrzymywane wypłaty, o czym
świadczy m.in. list do króla z 18 grudnia 1773 r., w którym dziękuje za „skutek szczodro-
bliwej pamięci" po wypłacie zaległej pensji oraz deklaruje, że niczego bardziej nie ocze-
kuje, „jak rozkazu [...], abym wszystko to, czegomkolwiek przez dziesięcioletnie bawienie
się w Rzymie nabyć mógł poświęcił na usługi Waszej Królewskiej Mości Pana Miłości-
wego"78. W liście wysłanym tego samego dnia z Rzymu Antici raportował Ghigiottiemu
o uldze Smuglewicza na wieść o zgodzie króla na wypłatę stypendium za dobiegający
końca rok 1773, wypłacenie mu zaległych 200 zecchini pensji (równowartość 400 scudi
za lata 1769-1772) i gotowość malarza do przesłania królowi „bel quadro istoriato, e colo-
rito ch'egli ha gia terminato"79. Artysta wciąż zatem wysyłał do Warszawy kolejne kom-
pozycje rysunkowe i obrazy. W wydanej w 1828 r. relacji z jednego z królewskich
„obiadów czwartkowych", na które monarcha zapraszał literatów, uczonych i artystów, na
zadane przez uczestniczącego w spotkaniu Franciszka Woynę pytanie o powód długiej
wizyty króla w Malarni pada z ust króla znamienna odpowiedź: „Wiele rzeczy pokazywał
mi mój Bacciarelli; Smuglewicz, który ciągle bawi we Włoszech, przysłał znowu dowód
swego talentu i pracowitości; coraz więcej włoskim niebem przechodzi"80.
W zbiorze królewskim uniwersyteckiego Gabinetu Rycin zachowało się wiele przysy-
łanych przez Smuglewicza z Rzymu studiów z antyku, pejzaży, scen egzemplarnych
z historii starożytnej, a także prac rysunkowych świadczących o królewskim zaintereso-
waniu rzeźbą antyczną. Dowodem nie tylko znakomitych umiejętności artysty, ale też
praktycznego wykorzystania jego obecności w Wiecznym Mieście są rysowane czarną
kredką i sangwiną okazałe przedstawienia słynnych rzeźb antycznych: Apolla Belweder-
skiego81, Herkulesa Farnese82 (il. 15) i Fauna Borghese83 (il. 16). Gipsowe kopie Apolla
i Fauna oraz sam biust Herkulesa Stanisław August zamówił z Rzymu ok. 1768 r. z prze-
znaczeniem dla projektowanej akademii sztuk pięknych84. Wielkoformatowe, znakomitej
76 Warszawa, AGAD, Metryka Litewska, sygn. IX/78, k. 91.
77 Ibid. k. 23r.
78 Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps 782, k. 183r.
79 Warszawa, AGAD, Archiwum Ghigiottiego, nr 25a, t. I, k. 26.
80 Klementyna z Tańskich HOFFMANOWA, „Obiady czwartkowe u króla Stanisława Augusta", Rozmaitości, 1828,
nr 38 (19 IX), s. 308 (tekst opracowany na podstawie anonimowego rękopisu).
81 Warszawa, BUW, Gabinet Rycin, Inw. zb. d. 7958.
82 Warszawa, BUW, Gabinet Rycin, Inw.zb.d. 7959.
83 Warszawa, BUW, Gabinet Rycin, Inw.zb.d. 7960.
84 Warszawa, AGAD, Archiwum Ghigiottiego, nr 954c, k. 45r (Nota de Gessi mandati dal Marchese Antici per S:M:
e loro prezzo), 47r (Prezzi dei Gessi commessi per S:M:), 49v (Nota delle Statue che si desidera di farne l'acquisto dei
Gessi), 51v (Nuova Nota dei Gessi secondo la correzione di Sua Maesta). Datowanie dokumentów na podstawie inwen-
tarza zasobu opracowanego przez Eugenię Brańską: „[Wykazy zawartości skrzyń z odlewami gipsowymi zakupionymi
zagranicą i wysyłanymi do Polski przez T. Anticiego, ministra polskiego w Rzymie] 1768, b.d.". Szerzej na temat
projektów utworzenia akademii sztuk pięknych oraz zamawianych w Rzymie od końca lat 60. gipsowych kopii rzeźb
i reprodukcji dzieł malarskich zob. Katarzyna MIKOCKA-RACHUBOWA, Andre Le Brun: „pierwszy rzeźbiarz" króla