DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Michalczyk, Zbigniew: Domniemane modello Augustyna Mirysa do obrazu Podniesienie krzyża w koś¬ciele w Bielsku Podlaskim
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0019
Domniemane modello Augustyna Mirysa do obrazu Podniesienie krzyża
17
się skojarzyć z obrazami w Lubartowie, Łomży i Nowym Mieście nad Pilicą (choć dwa
ostatnie to raczej prace warsztatowe)28, natomiast odznaczającego się niewątpliwie
szkicowym charakterem przedstawienia Kazania św. Franciszka Ksawerego nie potra-
fię odnieść do żadnego z zachowanych wielkoformatowych malowideł Czechowicza,
podobnie jak Nawiedzenia wg Carla Maratty29 czy dwóch różnych wyobrażeń św. Józefa
z Dzieciątkiem30, a także św. Antoniego Padewskiego31. Problematyczna jest także kwe-
stia związków łączących dwa szkice olejne ukazujące Wręczenie kluczy św. Piotrowi (po
jednym w kolekcji podhoreckiej i w zbiorach ASP w Krakowie) ze znanym jedynie ze
źródeł pisanych Czechowiczowskim obrazem tej treści w ołtarzu głównym kościoła
św. św. Piotra i Pawła w Krakowie32. Jak widać, kojarzenie wspomnianych modelli
z ukończonymi dziełami w większości nastręcza pewne trudności, bowiem w niektórych
przypadkach są znane obrazy stanowiące finalny efekt procesu twórczego, natomiast
w innych malarz wykonał większą liczbę wersji tego samego malowidła. Trudno tym sa-
mym stwierdzić, do którego z nich istnieje olejny szkic, a które z dzieł stanowi replikę.
Nie można też wykluczyć, że niektóre spośród domniemanych szkiców zgromadzonych
w Podhorcach to w istocie właśnie pomniejszone repliki wcześniejszych obrazów o więk-
szych formatach, a szkicowość wynikała raczej z pośpiechu w malowaniu dla zlecenio-
dawcy, który w błyskawicznym tempie tworzył galerię obrazów. Zważywszy, w jaki
sposób są dziś postrzegane i jakie budzą wątpliwości, można by określić j e mianem „pseu-
domodelli". Spośród domniemanych modelli Czechowicza najbardziej jednoznacznie
przedstawia się kwestia pochodzącego ze zbiorów Jerzego Mycielskiego Wskrzeszenia
Piotrowina (Zamek Królewski na Wawelu), powstałego zapewne w związku z pracami
nad monumentalnym obrazem u poznańskich jezuitów33, choć i w tym przypadku należy
pamiętać o jeszcze jednym niemal identycznym utworze tegoż malarza (także niewielkich
rozmiarów), znajdującym się przed wojną w zbiorach podhoreckich34.
Nie ma takich wątpliwości w przypadku stosunkowo dużej liczby modelli (określanych
zwykle w literaturze mianem szkiców olejnych) autorstwa Marcella Bacciarellego. Znane są
jego modella do takich dzieł, jak Portret Stanisława Augusta w stroju koronacyjnym, Cyncy-
nat orzący rolę, Księżniczka egipska, Koriolan, do obrazów z historii Polski w Sali Rycer-
skiej, do plafonów w sali balowej Zamku Królewskiego w Warszawie i Sali Salomona
w pałacu Na Wyspie czy do obrazu ołtarzowego Św. Izydor w kaplicy w Szczorsach35.
28 Ibid., s. 57, poz. A. 66, il. 245.
29 Ibid., s. 111, poz. B. 56, il. 221.
30 Ibid., s. 114, poz. B 76-77, il. 255-256.
31 Ibid., s. 55, poz. A 59, il. X, 237.
32 ORAŃSKA, op. cit., s. 68-69, 14, poz. 24, tabl. XIV; OSTROWSKI, PETRUS, op. cit. 59, poz. A. 80, il. 274.
33 ORAŃSKA, op. cit., s. 77-79, 145; Jan K. OSTROWSKI, „Wskrzeszenie Piotrowina", [w:] Kraj skrzydlatych jeźdź-
ców. Sztuka w Polsce 1572-1764, red. Jan K. OSTROWSKI, Piotr KRASNY, Kazimierz KUCZMAN, Warszawa 2000,
s. 236-237.
34 OSTROWSKI, PETRUS, op. cit., s. 116-117, poz. B 91.
35 Zob. m.in.: Marceli Bacciarelli. Życie - twórczość - dziela, oprac. Alina CHYCZEWSKA, przedmowa Stanisław
LORENTZ, cz. 1, Poznań 1968, poz. 40, il. 19, poz. 60, il. 38, poz. 66, il. 39, poz. 88a-e, il. 50-54, poz. 114, il. 68, poz.
127, il. 80, poz. 128, il. 99, poz. 138, il. 81; cz. 2, s. 72, poz. 102-103, il. 27, 39, s. 80-81, poz. 131, s. 110-111, poz. 191-
193; Alina CHYCZEWSKA, Marcello Bacciarelli 1 731-1818, Wrocław 1973, s. 81; Zamek Królewski w Warszawie.
Malarstwo do 1900. Katalog zbiorów, oprac. Dorota JUSZCZAK, Hanna MAŁACHOWICZ, Warszawa 2007, s. 99,
102, poz. 52/1, s. 105, poz. 53/5, s. 108, poz. 54/2, s. 110, poz. 55/1, s. 113, poz. 56/2, s. 114, poz. 57/3; Jerzy MIZIO-
ŁEK, „Piękno antycznego i renesansowego wzoru. Odlewy gipsowe dzieł rzeźbiarskich i ich rola w kulturze artystycz-
nej", [w:] Fidiasz, Michał Anioł i inni. Królewska i uniwersytecka kolekcja odlewów gipsowych w Warszawie, red.
i koncepcja książki Hubert KOWALSKI, Jerzy MIZIOŁEK, Warszawa 2012, s. 53.
17
się skojarzyć z obrazami w Lubartowie, Łomży i Nowym Mieście nad Pilicą (choć dwa
ostatnie to raczej prace warsztatowe)28, natomiast odznaczającego się niewątpliwie
szkicowym charakterem przedstawienia Kazania św. Franciszka Ksawerego nie potra-
fię odnieść do żadnego z zachowanych wielkoformatowych malowideł Czechowicza,
podobnie jak Nawiedzenia wg Carla Maratty29 czy dwóch różnych wyobrażeń św. Józefa
z Dzieciątkiem30, a także św. Antoniego Padewskiego31. Problematyczna jest także kwe-
stia związków łączących dwa szkice olejne ukazujące Wręczenie kluczy św. Piotrowi (po
jednym w kolekcji podhoreckiej i w zbiorach ASP w Krakowie) ze znanym jedynie ze
źródeł pisanych Czechowiczowskim obrazem tej treści w ołtarzu głównym kościoła
św. św. Piotra i Pawła w Krakowie32. Jak widać, kojarzenie wspomnianych modelli
z ukończonymi dziełami w większości nastręcza pewne trudności, bowiem w niektórych
przypadkach są znane obrazy stanowiące finalny efekt procesu twórczego, natomiast
w innych malarz wykonał większą liczbę wersji tego samego malowidła. Trudno tym sa-
mym stwierdzić, do którego z nich istnieje olejny szkic, a które z dzieł stanowi replikę.
Nie można też wykluczyć, że niektóre spośród domniemanych szkiców zgromadzonych
w Podhorcach to w istocie właśnie pomniejszone repliki wcześniejszych obrazów o więk-
szych formatach, a szkicowość wynikała raczej z pośpiechu w malowaniu dla zlecenio-
dawcy, który w błyskawicznym tempie tworzył galerię obrazów. Zważywszy, w jaki
sposób są dziś postrzegane i jakie budzą wątpliwości, można by określić j e mianem „pseu-
domodelli". Spośród domniemanych modelli Czechowicza najbardziej jednoznacznie
przedstawia się kwestia pochodzącego ze zbiorów Jerzego Mycielskiego Wskrzeszenia
Piotrowina (Zamek Królewski na Wawelu), powstałego zapewne w związku z pracami
nad monumentalnym obrazem u poznańskich jezuitów33, choć i w tym przypadku należy
pamiętać o jeszcze jednym niemal identycznym utworze tegoż malarza (także niewielkich
rozmiarów), znajdującym się przed wojną w zbiorach podhoreckich34.
Nie ma takich wątpliwości w przypadku stosunkowo dużej liczby modelli (określanych
zwykle w literaturze mianem szkiców olejnych) autorstwa Marcella Bacciarellego. Znane są
jego modella do takich dzieł, jak Portret Stanisława Augusta w stroju koronacyjnym, Cyncy-
nat orzący rolę, Księżniczka egipska, Koriolan, do obrazów z historii Polski w Sali Rycer-
skiej, do plafonów w sali balowej Zamku Królewskiego w Warszawie i Sali Salomona
w pałacu Na Wyspie czy do obrazu ołtarzowego Św. Izydor w kaplicy w Szczorsach35.
28 Ibid., s. 57, poz. A. 66, il. 245.
29 Ibid., s. 111, poz. B. 56, il. 221.
30 Ibid., s. 114, poz. B 76-77, il. 255-256.
31 Ibid., s. 55, poz. A 59, il. X, 237.
32 ORAŃSKA, op. cit., s. 68-69, 14, poz. 24, tabl. XIV; OSTROWSKI, PETRUS, op. cit. 59, poz. A. 80, il. 274.
33 ORAŃSKA, op. cit., s. 77-79, 145; Jan K. OSTROWSKI, „Wskrzeszenie Piotrowina", [w:] Kraj skrzydlatych jeźdź-
ców. Sztuka w Polsce 1572-1764, red. Jan K. OSTROWSKI, Piotr KRASNY, Kazimierz KUCZMAN, Warszawa 2000,
s. 236-237.
34 OSTROWSKI, PETRUS, op. cit., s. 116-117, poz. B 91.
35 Zob. m.in.: Marceli Bacciarelli. Życie - twórczość - dziela, oprac. Alina CHYCZEWSKA, przedmowa Stanisław
LORENTZ, cz. 1, Poznań 1968, poz. 40, il. 19, poz. 60, il. 38, poz. 66, il. 39, poz. 88a-e, il. 50-54, poz. 114, il. 68, poz.
127, il. 80, poz. 128, il. 99, poz. 138, il. 81; cz. 2, s. 72, poz. 102-103, il. 27, 39, s. 80-81, poz. 131, s. 110-111, poz. 191-
193; Alina CHYCZEWSKA, Marcello Bacciarelli 1 731-1818, Wrocław 1973, s. 81; Zamek Królewski w Warszawie.
Malarstwo do 1900. Katalog zbiorów, oprac. Dorota JUSZCZAK, Hanna MAŁACHOWICZ, Warszawa 2007, s. 99,
102, poz. 52/1, s. 105, poz. 53/5, s. 108, poz. 54/2, s. 110, poz. 55/1, s. 113, poz. 56/2, s. 114, poz. 57/3; Jerzy MIZIO-
ŁEK, „Piękno antycznego i renesansowego wzoru. Odlewy gipsowe dzieł rzeźbiarskich i ich rola w kulturze artystycz-
nej", [w:] Fidiasz, Michał Anioł i inni. Królewska i uniwersytecka kolekcja odlewów gipsowych w Warszawie, red.
i koncepcja książki Hubert KOWALSKI, Jerzy MIZIOŁEK, Warszawa 2012, s. 53.