Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

Recenzje

203

malowideł. Za sprawą zarówno przysadzistych pro-
porcji i podobnego stosunku proporcji figur do zło-
tych teł, jak i stosowania czarnej szklanej kostki
mozaikowej dla obwiedzenia konturu stanowią one
bowiem najbliższą analogie stylową dla mozaik
w świątyni Jarosława.
W ostatnim rozdziale powraca Popowa do pro-
blemu „stylu ascetycznego", starając się wykazać
jego obecność w malarstwie książkowym Xl-wiecz-
nych greckich rękopisów. O ile zainteresowanie ba-
daczki miniatorstwemjest powszechnie znane w śro-
dowisku bizantynistów, a licznymi publikacjami na
ten temat potwierdziła ona swoje miejsce w nauce
jako niekwestionowana specjalistka tego zagadnie-
nia23, o tyle związek przywołanych przykładów ze
stylem malowideł kijowskich jest bardzo dyskusyj-
ny. Rozdział z punktu widzenia czytelnika sprawia
wrażenie zbędnego, wręcz doklejonego do mono-
grafii. W dodatku autorka popełnia w nim szkolny
błąd, dopatrując się w zróżnicowanych fizjono-
miach i szatach ewangelisty Mateusza i Jana Chry-
sostoma na fol. 2v synajskiego kodeksu Gr. 364 ma-
nifestacji poszukiwanego przez siebie ascetycznego
stylu, jednocześnie ignorując fakt, że ikonografia
obu tych świętych wywodziła się z dwóch różnych
tradycji (wykorzystującej antyczny wzorzec filozo-
fa w przypadku ewangelisty i płaszczyznowej, line-
arnej wytworzonej od podstaw w Bizancjum dla po-
trzeb obrazowania Ojców Kościoła), co tłumaczy
różne modi zastosowane przez miniaturzystę nie-
wątpliwie posługującego się starszymi wzorcami.
Kończąc należy odnotować szereg braków
warsztatowych, które pomimo wysokiego poziomu

23 Zob. np. Ольга C. ПОПОВА, „Новгородские

миниатюры и второе южнославянское влияние", [w:]
Древнерусское искусство. Художественная культура
Новгорода, Москва 1968, s. 179-200; ead., „Галицко-

волынские миниатюры раннего XIII века (к вопросу
о взаимоотношении русского и византийского иск-
усства)", [w:] Древнерусское искусство. Художест-

венная культура домонгольской Руси, Москва 1972,
s. 283-315; ead., Les miniatures russes du Xl-e au XV-e
siecle, Leningrad 1975; ead., „Русская книжная миниа-
тюра XI-XV вв.", [w:] Древнерусское искусство.
Рукописная книга . Сборник 3, Москва 1983. s. 9-75;
Olga POPOVA, Nina KAPLAN, Russische illuminierte
Handschriften, Leningrad 1984; Olga POPOVA, Russian
Illuminated Manuscripts, London 1984; ead., Византий-
ские и древнерусские миниатюры, Москва 2003; ead.,
„Греческая иллюстрированная рукопись второй чет-
верти XIV в. из Венской Национальной библиотеки
(Theol. Gr. 300)", [w:] Мир Александра Каждана.
К 80-летию со дня рождения, Санкт-Петербург 2003,
s. 238-258; ead., „Греческий иллюстрированный
кодекс (Евангельские чтения) второй половины X в.

edytorskiego pracy i wielkoformatowych barwnych
ilustracji obniżają jej ogólną ocenę. Książka nie
została zaopatrzona w indeksy, które ułatwiłyby czy-
telnikowi orientację w rozległym materiale zabytko-
wym przywołanym w tekście. Dość skąpa bibliogra-
fia została sporządzona niedbale. Nie uwzględniono
w niej licznych opracowań pojawiających się
w przypisach jedynie w zapisie harwardzkim, obej-
mującym nazwisko autora i datę publikacji (np.
skrót Γκιολεζ 1990, w którym można domyślać się
odniesienia do pracy Nikosa Giolesa o programie
wczesno- i średniobizantyńskich kopuł24), co utrud-
nia, a niekiedy wręcz uniemożliwia posługiwanie się
aparatem naukowym. Do mankamentów należy zali-
czyć również niezwykle lapidarne, trzystronicowe
streszczenie w języku angielskim (s. 483-485), nie
zachęcające nierosyjskojęzycznego czytelnika do
sięgnięcia po monografię.
Podsumowując, Mozaiki ifrieski Swiatoj Sofii ki-
jewskoj są ważnym opracowaniem dla badań nad po-
czątkami sztuki na Rusi. Na ostatecznej formie książ-
ki zaważyła niewątpliwie przedwczesna śmierć
Władimira Sarabjanowa. W formie, w jakiej praca uj-
rzała światło dzienne, pozostawia ona jednak wiele
do życzenia. Brakuje w niej schematów ułatwiających
lokalizację poszczególnych malowideł, jakie odnaj-
dujemy we wzorcowej monografii klasztoru Deczań-
skiego25. Trudno byłoby się jednak takowych spo-
dziewać, gdyż książka nie wyczerpuje problematyki
programu malarskiego soboru sofij skiego i prace nad
nim ciągle jeszcze trwają, prowadzone przez zespół
pozbawiony swego dotychczasowego kierownika26.
Jej wartość merytoryczna sprowadza się zatem do
из Парижской Национальной Библиотеки (Coislin
31)", [w:] Древнерусское искусство. Искусство
рукописной книги. Византия. Древняя Русь, Санкт-
Петербург 2004, s. 45-72; ead., „Le illustrazioni dei ma-
noscritti antico-russi", [w:] Lo spazio letterario del
medioevo. 3. Le culture circostanti, t. 3: Le culture slave,
red. Mario CAPALDO, Roma 2006, s. 753-795; ead.,
„Миниатюры Изборника Святослава 1073 г. и визан-
тийское искусство третьей четверти XI в.", [w:] От
Царьграда до Белого моря. Сборник статей по
средневековому искусству в честь Э. С. Смирновой,
Москва 2007, s. 405-440.
24 Νικολαοσ ΓΚΙΟΑΕΣ, Οβυζαντινοζ τρουλοζ και το
εικονογραφικο του πρόγραμμα (Μέσα 6ου - 1204),
Αθήνα 1990.
25 Бранислав ТОДИЪ, Милка ЧАНАК-МЕДИЪ,
Манастир Дечани, Приштина 2005.
26 Raport z prac przedstawiony został w roku 2016 pod-
czas Kongresu Bizantynistycznego w Belgradzie, w refe-
racie Anny Zakharovej, Identification of Individual
Images of Saints in the Ilth Century Wall Paintings of St.
Sophia in Kiev.