DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Domenico Cardelli - rzeźbiarz króla Stanisława Augusta
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0272
266
Katarzyna Mikocka-Rachubowa
***
W 1784 r. wyjechały w podróż do Włoch, niezależnie od siebie, dwie damy uczuciowo
związane z królem Stanisławem Augustem - Maria de Cumano Schutter i Elżbieta Gra-
bowska35. Królewska faworyta Maria de Cumano baronowa Schutter (zm. w 1793 r.),
Greczynka z pochodzenia, żona Franciszka Józefa Schuttera, dyrektora królewskiej ma-
nufaktury fajansów w Belwederze36, jechała dla poratowania zdrowia do Włoch i Grecji.
Elżbieta z Szydłowskich Grabowska (1748/9 - 1810), domniemana morganatyczna mał-
żonka króla37, bawiła we Włoszech w latach 1784 i 1785 w towarzystwie córki Aleksan-
dry oraz swojego brata i kuzynki, panny Sobolewskiej38. Obie towarzyszące Grabowskiej
panny, Aleksandrę Grabowską (naturalną córkę króla)39 i Sobolewską portretowała w lu-
tym 1785 r. Angelica Kauffmann40. W czasie owej podróży pani Grabowska nabyła
w Rzymie cenne antyki41, które kupowała dla króla Stanisława Augusta. O wysyłce
w wołyńskim Horochowie", [w:] Velis quodpossis. Studia z historii sztuki ofiarowane Profesorowi Janowi Ostrowskie-
mu, s. 407-418, passim; ead., Rzeźba włoska w Polsce t. 1, s. 54-55, t. 2, s. 223-244.
35 Według pamiętnika Marka Reverdila, lektora i bibliotekarza króla Stanisława Augusta, z lat 1765-1787 - por. Alek-
sander KRAUSHAR, Dwa szkice historyczne z czasów Stanisława Augusta, Warszawa 1905, t. 1, s. 129. O rzeźbach
zamówionych przez obie panie u Domenica Cardellego: MIKOCKA-RACHUBOWA, „Domenico Cardelli ...", s. 369-
374; ead., Canova, jego krąg i Polacy ..., t. 1, s. 87-88, t. 2, s. 151-156, 169-170; ead., Rzeźba włoska w Polsce ...,
t. 1, s. 55, 85, t. 2, s. 225-234.
36 Tadeusz MAŃKOWSKI, Królewska fabryka farfurowa w Belwederze, Kraków 1932, s. 2-5.
37 O niej: Polski słownik biograficzny (cytowane dalej: PSB), t. 8, Wrocław-Warszawa-Kraków 1959-1960, s. 475-476
(Włodzimierz DZWONKOWSKI i Stanisław WASYLEWSKI).
38 W związku z pobytem pani Grabowskiej w Rzymie, markiz Tommaso Antici wydał 25 grudnia uroczysty obiad, na
który zaproszono wiele osobistości z kraju i zagranicy; por: Diario Ordinario [di Roma del Chracas], 1784, nr 1048
(z 25 grudnia), s. 14-15: „A contemplazione della Sig. Contessa Grabowski Polacca fu dato Mercoledi dal Sig. Marche-
se Antici Ministro di Polonia presso questa S. Sede, un lautissimo Pranzo con invito dell'E/mo Signor Card. Pallavicini
Segretario di Stato, degl'Ambasciatori e Ministri delle Corte Estere qui residenti, de' Monsignori Maggiorduomo
e Maestro di Camera di Sua Sant., e di diversa altra primaria Nobilta fra Dame e Cavalieri sia esteri che nazionali, fino
la numero di 34. coperti". Por. też: Diario Ordinario [di Roma del Chracas], 1785, nr 1066 (z 19 marca), s. 2; Andrea
BUSIRI VICI, I Poniatowski e Roma, Firenze 1971, s. 155: „Dame dell'alte nobilta polacca che si ebbe occasione
d'incontrare a Roma nel dicembre 1784 e nel marzo 1785 furono la contessa Gawrońska [sic], amante ufficiale del Re"
i s. 198 przypis 47.
39 Aleksandra z Grabowskich Krasicka (1771-1789), córka Elżbiety Grabowskiej i prawdopodobnie króla Stanisława
Augusta (niektórzy badacze uważająją za dziecko generała Jana Jerzego Grabowskiego, męża Elżbiety Grabowskiej),
od 1787 r. była żoną Franciszka Salezego Krasickiego, rotmistrza kawalerii narodowej, szambelana królewskiego
(o niej m.in. PSB, t. 8, op. cit., 1959-60, s. 476, s.v. Grabowska Elżbieta).
40 BUSIRI VICI, op. cit., przypis 41 na s. 197: „Roma febraro 1785 - Per la Contessa Gabrovska [sic] di Polonia. 11
ritratto della giovanetta figlia della sudetta - Testa al naturale senza mani - zecchini 24 - Altro simile di Mad/lle
Sobolenska, nipote della sudetta contessa - zecchini 24". Autor cytuje fragment ze spisu obrazów malarki, sporządzo-
nego prawdopodobnie przez jej męża, Antonia Zucchiego, a zatytułowanego Memoria delle pit[t]ure fatte d'Angelica
Kauffman dopo il suo ritorno d'Inghilterra che fit nel messe d'ot[t]obre 1781 che si trovo a Venezia, rękopis
w zbiorach Royal Academy w Londynie - por. La „Memoria delle Pitture" di Angelica Kauffman, a cura di Carlo
KNIGHT, Roma 1998, s. 27: „per la Contessa Grabowska di Polonia. Roma. Febraro 1785. [78] II ritratto della giova-
netta figlia della sudetta - Testa all naturalle senza mani - in tela da testa - zechini 24. [79] altro simile di Mad.lle Sobolew-
ska, nipote della sudetta contessa - zechini 24. li 6. Febraro hanno dato a conto Zechini 24. li 18 Febraro hanno pagato
I'intiero". Rękopis opublikowany w języku angielskim (Memorandum of paintings ...) w: Victoria MANNERS, George
Charles WILLIAMSON, Angelica Kauffmann, R.A., Her life and her works, London-New York [1924], s. 141-174.
41 Por.: Diario Ordinario [di Roma del Chracas], 1785, nr 1066 (z 19 marca), s. 2: „La Signora Grabouska, che da alcune
settimane trovasi in questa Dominantę di ritorno da Napoli, unitamente a un suo Fratello, ad una Figlia e Nipote, nel qual
tempo, oltre 1'aver minutamente osservato queste rarita, ha fatto acquisto di varie pregievoli antichita, con aver ricevuti
ancora de' distinti trattamenti tanto dall'E/mo Sig. Card, de Bernis, da diverse di queste primarie Case, e da altri Ministri
Katarzyna Mikocka-Rachubowa
***
W 1784 r. wyjechały w podróż do Włoch, niezależnie od siebie, dwie damy uczuciowo
związane z królem Stanisławem Augustem - Maria de Cumano Schutter i Elżbieta Gra-
bowska35. Królewska faworyta Maria de Cumano baronowa Schutter (zm. w 1793 r.),
Greczynka z pochodzenia, żona Franciszka Józefa Schuttera, dyrektora królewskiej ma-
nufaktury fajansów w Belwederze36, jechała dla poratowania zdrowia do Włoch i Grecji.
Elżbieta z Szydłowskich Grabowska (1748/9 - 1810), domniemana morganatyczna mał-
żonka króla37, bawiła we Włoszech w latach 1784 i 1785 w towarzystwie córki Aleksan-
dry oraz swojego brata i kuzynki, panny Sobolewskiej38. Obie towarzyszące Grabowskiej
panny, Aleksandrę Grabowską (naturalną córkę króla)39 i Sobolewską portretowała w lu-
tym 1785 r. Angelica Kauffmann40. W czasie owej podróży pani Grabowska nabyła
w Rzymie cenne antyki41, które kupowała dla króla Stanisława Augusta. O wysyłce
w wołyńskim Horochowie", [w:] Velis quodpossis. Studia z historii sztuki ofiarowane Profesorowi Janowi Ostrowskie-
mu, s. 407-418, passim; ead., Rzeźba włoska w Polsce t. 1, s. 54-55, t. 2, s. 223-244.
35 Według pamiętnika Marka Reverdila, lektora i bibliotekarza króla Stanisława Augusta, z lat 1765-1787 - por. Alek-
sander KRAUSHAR, Dwa szkice historyczne z czasów Stanisława Augusta, Warszawa 1905, t. 1, s. 129. O rzeźbach
zamówionych przez obie panie u Domenica Cardellego: MIKOCKA-RACHUBOWA, „Domenico Cardelli ...", s. 369-
374; ead., Canova, jego krąg i Polacy ..., t. 1, s. 87-88, t. 2, s. 151-156, 169-170; ead., Rzeźba włoska w Polsce ...,
t. 1, s. 55, 85, t. 2, s. 225-234.
36 Tadeusz MAŃKOWSKI, Królewska fabryka farfurowa w Belwederze, Kraków 1932, s. 2-5.
37 O niej: Polski słownik biograficzny (cytowane dalej: PSB), t. 8, Wrocław-Warszawa-Kraków 1959-1960, s. 475-476
(Włodzimierz DZWONKOWSKI i Stanisław WASYLEWSKI).
38 W związku z pobytem pani Grabowskiej w Rzymie, markiz Tommaso Antici wydał 25 grudnia uroczysty obiad, na
który zaproszono wiele osobistości z kraju i zagranicy; por: Diario Ordinario [di Roma del Chracas], 1784, nr 1048
(z 25 grudnia), s. 14-15: „A contemplazione della Sig. Contessa Grabowski Polacca fu dato Mercoledi dal Sig. Marche-
se Antici Ministro di Polonia presso questa S. Sede, un lautissimo Pranzo con invito dell'E/mo Signor Card. Pallavicini
Segretario di Stato, degl'Ambasciatori e Ministri delle Corte Estere qui residenti, de' Monsignori Maggiorduomo
e Maestro di Camera di Sua Sant., e di diversa altra primaria Nobilta fra Dame e Cavalieri sia esteri che nazionali, fino
la numero di 34. coperti". Por. też: Diario Ordinario [di Roma del Chracas], 1785, nr 1066 (z 19 marca), s. 2; Andrea
BUSIRI VICI, I Poniatowski e Roma, Firenze 1971, s. 155: „Dame dell'alte nobilta polacca che si ebbe occasione
d'incontrare a Roma nel dicembre 1784 e nel marzo 1785 furono la contessa Gawrońska [sic], amante ufficiale del Re"
i s. 198 przypis 47.
39 Aleksandra z Grabowskich Krasicka (1771-1789), córka Elżbiety Grabowskiej i prawdopodobnie króla Stanisława
Augusta (niektórzy badacze uważająją za dziecko generała Jana Jerzego Grabowskiego, męża Elżbiety Grabowskiej),
od 1787 r. była żoną Franciszka Salezego Krasickiego, rotmistrza kawalerii narodowej, szambelana królewskiego
(o niej m.in. PSB, t. 8, op. cit., 1959-60, s. 476, s.v. Grabowska Elżbieta).
40 BUSIRI VICI, op. cit., przypis 41 na s. 197: „Roma febraro 1785 - Per la Contessa Gabrovska [sic] di Polonia. 11
ritratto della giovanetta figlia della sudetta - Testa al naturale senza mani - zecchini 24 - Altro simile di Mad/lle
Sobolenska, nipote della sudetta contessa - zecchini 24". Autor cytuje fragment ze spisu obrazów malarki, sporządzo-
nego prawdopodobnie przez jej męża, Antonia Zucchiego, a zatytułowanego Memoria delle pit[t]ure fatte d'Angelica
Kauffman dopo il suo ritorno d'Inghilterra che fit nel messe d'ot[t]obre 1781 che si trovo a Venezia, rękopis
w zbiorach Royal Academy w Londynie - por. La „Memoria delle Pitture" di Angelica Kauffman, a cura di Carlo
KNIGHT, Roma 1998, s. 27: „per la Contessa Grabowska di Polonia. Roma. Febraro 1785. [78] II ritratto della giova-
netta figlia della sudetta - Testa all naturalle senza mani - in tela da testa - zechini 24. [79] altro simile di Mad.lle Sobolew-
ska, nipote della sudetta contessa - zechini 24. li 6. Febraro hanno dato a conto Zechini 24. li 18 Febraro hanno pagato
I'intiero". Rękopis opublikowany w języku angielskim (Memorandum of paintings ...) w: Victoria MANNERS, George
Charles WILLIAMSON, Angelica Kauffmann, R.A., Her life and her works, London-New York [1924], s. 141-174.
41 Por.: Diario Ordinario [di Roma del Chracas], 1785, nr 1066 (z 19 marca), s. 2: „La Signora Grabouska, che da alcune
settimane trovasi in questa Dominantę di ritorno da Napoli, unitamente a un suo Fratello, ad una Figlia e Nipote, nel qual
tempo, oltre 1'aver minutamente osservato queste rarita, ha fatto acquisto di varie pregievoli antichita, con aver ricevuti
ancora de' distinti trattamenti tanto dall'E/mo Sig. Card, de Bernis, da diverse di queste primarie Case, e da altri Ministri