DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Domenico Cardelli - rzeźbiarz króla Stanisława Augusta
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0273
Domenico Cardelli - rzeźbiarz króla Stanisława Augusta
267
z Rzymu do Warszawy dzieł sztuki zakupionych przez panią Grabowską pisał zajmujący
się tą spedycją Carlo Antonini w listach wysyłanych z Rzymu do prałata Gaetana Ghigiot-
tiego, kierującego kancelarią włoską królewskiego gabinetu, w latach 1786, 1787 i 178842,
a także do markiza Tommasa Anticiego, przedstawiciela polskiego króla w Państwie Pa-
pieskim, w 1790 r.43 Niektóre rzeźby zakupione przez Elżbietę Grabowską przybyły do
Warszawy wiosną 1787 r.44
Obie damy, baronowa Schutter i pani Grabowska, podczas swoich pobytów w Rzymie
odwiedziły pracownię Cardellich. Wówczas właśnie, w 1785 r., Lorenzo Cardelli wyko-
nał kilka wspomnianych wyżej prac na zlecenie Stanisława Augusta. Wydaje się zatem, że
polskie damy związane z królem skierowały się do jego warsztatu nieprzypadkowo, być
może słysząc już o nim na warszawskim dworze45. W pracowni Cardellich obie zamawia-
ły rzeźby. Królewska faworyta, Maria de Cumano baronowa Schutter, zamówiła wówczas
u najstarszego syna Lorenza, osiemnastoletniego Domenica, swój biust portretowy
w białym marmurze (il. 1), sygnowany i datowany na rok 1785, który zapewne stanowił
debiut artysty - jest on bowiem najwcześniejszą znanąjego rzeźbą, a Domenico zaznaczył
w sygnaturze, że wykonał ją w wieku 18 lat46. Elżbieta Grabowska zamówiła w tymże
esteri, alle quali famiglie ha lasciato delle generose mancie, nella scorsa settimana si pose in viaggio con tutto il suo
numeroso seguito per restituirsi in Polonia, sua Patria". Wiadomo, że Elżbieta Grabowska nabyła wówczas m.in. an-
tyczną rzeźbę przedstawiającą krowę („la vacca"), odkopaną w 1784 r. i odrestaurowaną przez Agostina Pennę.
42 Por. AGAD, Archiwum Gaetana Ghigiottiego, nr 28: Korespondencja Carla Antoniniego z Gaetanem Ghigiottim
i z Tommasem Anticim, 1786-1790, k. 1-2 (list Carla Antoniniego do Gaetana Ghigiottiego z 15 marca 1786), k. 3-4 (list
tegoż do tegoż z 4 sierpnia 1786: O mandato p[er] Com[mess]a della nos[t]ra Amabilis[si]ma Sig[nora] la Contes[s]a
Grabowska qualche antichita p[er] S[ua] M[aesta] fra queste una testa di Adriano in bronzo questa fit trovata occul-
tam[ment]e in Tivoli dove la compraj, e con tutta segretezza la feci ristorare p[er] mandarla a Varsavia questa testa
ёrarissima p[er]che I 'Adriano in bronzo non I'abbiamo in alcun Museo p[er]fare il collo che le ristauro, dfattofondere
tutte medaglie antiche di quelle che mi capitavano p[er] poco prezzo, e specialm[en]te tutte le medaglie di Adriano che
trovavo, dalia Sz'g[nor]a Contessa sento che sia piaciuta a S[ua] M[aesta] ma ora vado mettendo insieme qual cosa di
piit interesante, e che a suo tempo F[ostra] E[ccellenza] vedrc iin Varsavia, e gradird moltissimo sentire il Suo giudizio.
[...; niżej podpis] Carlo Antonini Architet[t]o Incis[o]re Camerale e di S[ua] M[aesta] Il Re di Polonia), k. 5-5v (list
tegoż do tegoż z 6 stycznia 1787), к. 7-7v (list tegoż do tegoż z 10 grudnia 1788: Nella spedizione di molti marmi che
ofatto in settembre scorso p[er] terra che ai primi dell '[...] sard in Varsavia, alla Sig[nora] Contessa Generall Gra-
bowska).
43 Por. AGAD, Archiwum Gaetana Ghigiottiego, nr 28, op. cit., k. 14, list Carla Antoniniego do Tommasa Anticiego
z 3 lipca 1790: Essendo grandissimo tempo che non ο riscontro dalia Sig[nora] la Contessa Grabowska, e dovendo ora
mandarla una poliz[z]a di carico p[er] quella statua antica rap [presentan] te la Pallada che ο spedito per Sua Maesta,
ο almeno p[er] la Sua Biblioteca, unitam[en]te a due tavolini di mosaci de pavimenti antichi p[er] detta Dama, remen-
do che persino per darsi, e poi dirmi che non ο spedito le poliz[z]e di carico supplico labonta di V[ostra] B[onta] se
volesse degnarsi di accludere la qui annes [s]a nel Suo piego, vivendo allor guero delfelice, dopisek na następnej karcie:
3 luglio 1790. Mando per mezzo Card[inale] Antici la poliz[z]a di carico della statua antica della Pallade destinata
a S[ua] M[aesta] e dei due tavolini di mosaico alla Gen[erall] la Grabowska.
44 Przywiezione prawdopodobnie razem z rzeźbami kupionymi we Włoszech przez siostrę króla, Ludwikę z Poniatowskich
Zamoyską, o czym córka tejże pisała 22 kwietnia 1787: „W tej chwili dowiaduję się, że marmury włoskie Mamy, które tak
długo leżały w Gdańsku, przybyły nareszcie do Warszawy. Wszystko jest w bardzo dobrym stanie, wyjąwszy jednej sztuki
złamanej. Ale jenerałowa Grabowska dołożyła za to swój własny marmur całkowity, tak, że Mama mieć szkody nie będzie";
zob. „Listy Pani Mniszchowej, żony marszałka w. koronnego pisane do matki, Pani Zamoyskiej, z domu Poniatowskiej,
wojewodziny podolskiej 1787", Roczniki Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, 1: 1866 (1867), s. 209.
45 Choć oczywiście nie można wykluczyć przypuszczenia, że realizacja przez Lorenza Cardellego królewskiego zamó-
wienia mogła być bezpośrednio związana dopiero z rzymskim pobytem którejś z nich.
46 Popiersie, marmur biały, 48 (w tym podstawa 8)^28^20 cm, sygnowane: DOMENICO/ CARDELLI/ F. A. 1785/ DI
ANNI 18/ ROMA. Rzeźba znajduje się w Galleria Nazionale d'Arte Antica, Palazzo Barberini w Rzymie (nr inw.
2576), zakupiona w 1975 r. w Galleria Romulus w Londynie. Niesygnowana replika tego biustu, o takich samych
wymiarach, uważana dawniej błędnie za portret Elżbiety Grabowskiej, została zakupiona w 1948 r. do zbiorów Muzeum
267
z Rzymu do Warszawy dzieł sztuki zakupionych przez panią Grabowską pisał zajmujący
się tą spedycją Carlo Antonini w listach wysyłanych z Rzymu do prałata Gaetana Ghigiot-
tiego, kierującego kancelarią włoską królewskiego gabinetu, w latach 1786, 1787 i 178842,
a także do markiza Tommasa Anticiego, przedstawiciela polskiego króla w Państwie Pa-
pieskim, w 1790 r.43 Niektóre rzeźby zakupione przez Elżbietę Grabowską przybyły do
Warszawy wiosną 1787 r.44
Obie damy, baronowa Schutter i pani Grabowska, podczas swoich pobytów w Rzymie
odwiedziły pracownię Cardellich. Wówczas właśnie, w 1785 r., Lorenzo Cardelli wyko-
nał kilka wspomnianych wyżej prac na zlecenie Stanisława Augusta. Wydaje się zatem, że
polskie damy związane z królem skierowały się do jego warsztatu nieprzypadkowo, być
może słysząc już o nim na warszawskim dworze45. W pracowni Cardellich obie zamawia-
ły rzeźby. Królewska faworyta, Maria de Cumano baronowa Schutter, zamówiła wówczas
u najstarszego syna Lorenza, osiemnastoletniego Domenica, swój biust portretowy
w białym marmurze (il. 1), sygnowany i datowany na rok 1785, który zapewne stanowił
debiut artysty - jest on bowiem najwcześniejszą znanąjego rzeźbą, a Domenico zaznaczył
w sygnaturze, że wykonał ją w wieku 18 lat46. Elżbieta Grabowska zamówiła w tymże
esteri, alle quali famiglie ha lasciato delle generose mancie, nella scorsa settimana si pose in viaggio con tutto il suo
numeroso seguito per restituirsi in Polonia, sua Patria". Wiadomo, że Elżbieta Grabowska nabyła wówczas m.in. an-
tyczną rzeźbę przedstawiającą krowę („la vacca"), odkopaną w 1784 r. i odrestaurowaną przez Agostina Pennę.
42 Por. AGAD, Archiwum Gaetana Ghigiottiego, nr 28: Korespondencja Carla Antoniniego z Gaetanem Ghigiottim
i z Tommasem Anticim, 1786-1790, k. 1-2 (list Carla Antoniniego do Gaetana Ghigiottiego z 15 marca 1786), k. 3-4 (list
tegoż do tegoż z 4 sierpnia 1786: O mandato p[er] Com[mess]a della nos[t]ra Amabilis[si]ma Sig[nora] la Contes[s]a
Grabowska qualche antichita p[er] S[ua] M[aesta] fra queste una testa di Adriano in bronzo questa fit trovata occul-
tam[ment]e in Tivoli dove la compraj, e con tutta segretezza la feci ristorare p[er] mandarla a Varsavia questa testa
ёrarissima p[er]che I 'Adriano in bronzo non I'abbiamo in alcun Museo p[er]fare il collo che le ristauro, dfattofondere
tutte medaglie antiche di quelle che mi capitavano p[er] poco prezzo, e specialm[en]te tutte le medaglie di Adriano che
trovavo, dalia Sz'g[nor]a Contessa sento che sia piaciuta a S[ua] M[aesta] ma ora vado mettendo insieme qual cosa di
piit interesante, e che a suo tempo F[ostra] E[ccellenza] vedrc iin Varsavia, e gradird moltissimo sentire il Suo giudizio.
[...; niżej podpis] Carlo Antonini Architet[t]o Incis[o]re Camerale e di S[ua] M[aesta] Il Re di Polonia), k. 5-5v (list
tegoż do tegoż z 6 stycznia 1787), к. 7-7v (list tegoż do tegoż z 10 grudnia 1788: Nella spedizione di molti marmi che
ofatto in settembre scorso p[er] terra che ai primi dell '[...] sard in Varsavia, alla Sig[nora] Contessa Generall Gra-
bowska).
43 Por. AGAD, Archiwum Gaetana Ghigiottiego, nr 28, op. cit., k. 14, list Carla Antoniniego do Tommasa Anticiego
z 3 lipca 1790: Essendo grandissimo tempo che non ο riscontro dalia Sig[nora] la Contessa Grabowska, e dovendo ora
mandarla una poliz[z]a di carico p[er] quella statua antica rap [presentan] te la Pallada che ο spedito per Sua Maesta,
ο almeno p[er] la Sua Biblioteca, unitam[en]te a due tavolini di mosaci de pavimenti antichi p[er] detta Dama, remen-
do che persino per darsi, e poi dirmi che non ο spedito le poliz[z]e di carico supplico labonta di V[ostra] B[onta] se
volesse degnarsi di accludere la qui annes [s]a nel Suo piego, vivendo allor guero delfelice, dopisek na następnej karcie:
3 luglio 1790. Mando per mezzo Card[inale] Antici la poliz[z]a di carico della statua antica della Pallade destinata
a S[ua] M[aesta] e dei due tavolini di mosaico alla Gen[erall] la Grabowska.
44 Przywiezione prawdopodobnie razem z rzeźbami kupionymi we Włoszech przez siostrę króla, Ludwikę z Poniatowskich
Zamoyską, o czym córka tejże pisała 22 kwietnia 1787: „W tej chwili dowiaduję się, że marmury włoskie Mamy, które tak
długo leżały w Gdańsku, przybyły nareszcie do Warszawy. Wszystko jest w bardzo dobrym stanie, wyjąwszy jednej sztuki
złamanej. Ale jenerałowa Grabowska dołożyła za to swój własny marmur całkowity, tak, że Mama mieć szkody nie będzie";
zob. „Listy Pani Mniszchowej, żony marszałka w. koronnego pisane do matki, Pani Zamoyskiej, z domu Poniatowskiej,
wojewodziny podolskiej 1787", Roczniki Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, 1: 1866 (1867), s. 209.
45 Choć oczywiście nie można wykluczyć przypuszczenia, że realizacja przez Lorenza Cardellego królewskiego zamó-
wienia mogła być bezpośrednio związana dopiero z rzymskim pobytem którejś z nich.
46 Popiersie, marmur biały, 48 (w tym podstawa 8)^28^20 cm, sygnowane: DOMENICO/ CARDELLI/ F. A. 1785/ DI
ANNI 18/ ROMA. Rzeźba znajduje się w Galleria Nazionale d'Arte Antica, Palazzo Barberini w Rzymie (nr inw.
2576), zakupiona w 1975 r. w Galleria Romulus w Londynie. Niesygnowana replika tego biustu, o takich samych
wymiarach, uważana dawniej błędnie za portret Elżbiety Grabowskiej, została zakupiona w 1948 r. do zbiorów Muzeum