DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Dziubecki, Tomasz: "Théâtre sur lisle" w Łazienkach Królewskich - funkcja i forma*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0371
„Theatre sur l'isle" w Łazienkach Królewskich - funkcja i forma
365
ijeszcze tablica XXIV View of both temples, in their present state, from the south". Jednak
żaden z obiektów pokazanych na wymienionych rycinach nie został odtworzony w war-
szawskim Teatrze na Wodzie.
Tezę o roli widoków Baalbek z publikacji Wooda podtrzymał Marek Kwiatkowski30.
Trzeba jeszcze przypomnieć informację Jana Reychmana, który napisał, nie podając źró-
dła, że król spotkał się z przebywającym w Warszawie angielskim podróżnikiem Sir Ri-
chardem Worsley'em31. Ów Anglik podróżował w latach 1769-1790 m. in. po Hiszpanii
i Portugalii, w Rzymie kupował antyki od Thomasa Jenkinsa i Piranesiego, zwiedził rów-
nież Grecję, był w Konstantynopolu, Kairze oraz na Krymie32. Król oglądał, zdaniem
Reychmana, rysunki z Baalbek i Palmiry, które miał przywieźć z Syrii Sir John Talbot
Dillon. Podróżnik ten był jednak tylko w Hiszpanii, Italii i Austrii (gdzie otrzymał od
cesarza tytuł barona Świętego Cesarstwa).
Zacznijmy zatem analizę porównawczą od zwrócenia uwagi na wyjątkowość układu
przestrzennego teatru, wykorzystującego kanał wodny jako jego stały element. To ge-
nialne zastosowanie żywiołu wody rozdzielającej publiczność od aktorów także miało,
moim zdaniem, swoją antyczną inspirację, którą był tzw. Teatro Marittimo w komplek-
sie willi Hadriana w Tivoli. W czasach nowożytnych w Willi Hadriana prowadzono
począwszy od XVI w. różnego rodzaju eksploracje. W roku 1549 gubernatorem Tivoli
został kardynał Ippolito d'Este, który w tym samym roku zatrudnił Pirro Ligorio do
badań na terenie willi. Swoje ustalenia Ligorio opisał w pracy Descrittione della super-
ba e magnificentissima Villa Tiburtina Hadriana, opublikowanej dopiero w 1723 r. Rok
później powstały pomiary i plany teatru wykonane przez Piera Leona Ghezziego. Ruiny
willi badali również m.in. Robert Adam, Giovanni Battista Piranesi, Charles-Louis
Clerisseau. O ile antyczne zabytki rzymskie były reprodukowane w nowożytnych trak-
tatach architektonicznych, często wraz z pomiarami, to Willa Hadriana do połowy XVIII w.
była znana artystom bezpośrednio tylko z ich tam pobytów oraz wykonywanych in situ
pomiarów i rysunków. W latach 1754-1756 przeprowadzono w Tivoli intensywne bada-
nia, w których, pod kierunkiem Giovanniego Battisty Piranesiego, brali udział francu-
scy architekci Marie-Joseph Peyre, Pierre-Louis Moreau-Desproux i Charles de Wailly.
Owocem tych prac były ryciny według powstałych rysunków, publikowane od 1766 do
1781 r., w którym to roku syn Giovanniego, Francesco Piranesi, wydał Pianta delle
fabriche esistenti nella Villa Adriana. Dla naszych rozważań ważne jest, że zachowały
się rysunki Willi Hadriana wykonane przez Kamsetzera podczas jego podróży włoskiej,
ukazujące m. in. Triclinium oraz Małe i Wielkie Termy - studiował też zapewne Teatro
Marittimo, ale te rysunki nie zachowały się33.
30 KWIATKOWSKI, Stanisław August..., s. 219. Por. SADURSKA, op. cit., passim, gdzie wskazuje na Palmyrę jako
wzór, podkreślając eklektyzm teatru.
31 Jan REYCHMAN, Życie polskie w Stambule w XVIII wieku, Warszawa 1959, s. 147.
32 O Worsleyu także Ilaria BIGNAMINI, Clare HORNBY, Digging and Dealing in Eighteen-Century Rome, 2010,
s. 343, piszą, że w drodze z Petersburga był w Warszawie, nie podając żadnych szczegółów (wg informacji udzielonej
mi przez Clare Hornsby - współautorkę książki - ta informacja pochodzi z dokumentów zachowanych w zbiorach
Lincolnshire Archives).
33 Rysunki w zbiorach Działu Rycin, Rysunków i Akwarel Muzeum Narodowego w Krakowie (MNK III - r.a.15897,
15885 i 15882), zidentyfikowane przez KRÓLIKOWSKĄ-DZIUBECKĄ (op. cit., s. 157-159). Kamsetzer pomógł
także Francesco Piranesiemu wysłać do Warszawy jego Pianta delle fabriche esistenti nella Villa Adriana (powstałą
w 1781 r.) - Katarzyna JURSZ-SALVADORI, Leonardo SALVADORI, „Listy Francesca Piranesiego do Marcella
Baciarellego i do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z lat 1781-1788", Kronika Zamkowa, 2009, nr 1-2/57-
58, s. 157.
365
ijeszcze tablica XXIV View of both temples, in their present state, from the south". Jednak
żaden z obiektów pokazanych na wymienionych rycinach nie został odtworzony w war-
szawskim Teatrze na Wodzie.
Tezę o roli widoków Baalbek z publikacji Wooda podtrzymał Marek Kwiatkowski30.
Trzeba jeszcze przypomnieć informację Jana Reychmana, który napisał, nie podając źró-
dła, że król spotkał się z przebywającym w Warszawie angielskim podróżnikiem Sir Ri-
chardem Worsley'em31. Ów Anglik podróżował w latach 1769-1790 m. in. po Hiszpanii
i Portugalii, w Rzymie kupował antyki od Thomasa Jenkinsa i Piranesiego, zwiedził rów-
nież Grecję, był w Konstantynopolu, Kairze oraz na Krymie32. Król oglądał, zdaniem
Reychmana, rysunki z Baalbek i Palmiry, które miał przywieźć z Syrii Sir John Talbot
Dillon. Podróżnik ten był jednak tylko w Hiszpanii, Italii i Austrii (gdzie otrzymał od
cesarza tytuł barona Świętego Cesarstwa).
Zacznijmy zatem analizę porównawczą od zwrócenia uwagi na wyjątkowość układu
przestrzennego teatru, wykorzystującego kanał wodny jako jego stały element. To ge-
nialne zastosowanie żywiołu wody rozdzielającej publiczność od aktorów także miało,
moim zdaniem, swoją antyczną inspirację, którą był tzw. Teatro Marittimo w komplek-
sie willi Hadriana w Tivoli. W czasach nowożytnych w Willi Hadriana prowadzono
począwszy od XVI w. różnego rodzaju eksploracje. W roku 1549 gubernatorem Tivoli
został kardynał Ippolito d'Este, który w tym samym roku zatrudnił Pirro Ligorio do
badań na terenie willi. Swoje ustalenia Ligorio opisał w pracy Descrittione della super-
ba e magnificentissima Villa Tiburtina Hadriana, opublikowanej dopiero w 1723 r. Rok
później powstały pomiary i plany teatru wykonane przez Piera Leona Ghezziego. Ruiny
willi badali również m.in. Robert Adam, Giovanni Battista Piranesi, Charles-Louis
Clerisseau. O ile antyczne zabytki rzymskie były reprodukowane w nowożytnych trak-
tatach architektonicznych, często wraz z pomiarami, to Willa Hadriana do połowy XVIII w.
była znana artystom bezpośrednio tylko z ich tam pobytów oraz wykonywanych in situ
pomiarów i rysunków. W latach 1754-1756 przeprowadzono w Tivoli intensywne bada-
nia, w których, pod kierunkiem Giovanniego Battisty Piranesiego, brali udział francu-
scy architekci Marie-Joseph Peyre, Pierre-Louis Moreau-Desproux i Charles de Wailly.
Owocem tych prac były ryciny według powstałych rysunków, publikowane od 1766 do
1781 r., w którym to roku syn Giovanniego, Francesco Piranesi, wydał Pianta delle
fabriche esistenti nella Villa Adriana. Dla naszych rozważań ważne jest, że zachowały
się rysunki Willi Hadriana wykonane przez Kamsetzera podczas jego podróży włoskiej,
ukazujące m. in. Triclinium oraz Małe i Wielkie Termy - studiował też zapewne Teatro
Marittimo, ale te rysunki nie zachowały się33.
30 KWIATKOWSKI, Stanisław August..., s. 219. Por. SADURSKA, op. cit., passim, gdzie wskazuje na Palmyrę jako
wzór, podkreślając eklektyzm teatru.
31 Jan REYCHMAN, Życie polskie w Stambule w XVIII wieku, Warszawa 1959, s. 147.
32 O Worsleyu także Ilaria BIGNAMINI, Clare HORNBY, Digging and Dealing in Eighteen-Century Rome, 2010,
s. 343, piszą, że w drodze z Petersburga był w Warszawie, nie podając żadnych szczegółów (wg informacji udzielonej
mi przez Clare Hornsby - współautorkę książki - ta informacja pochodzi z dokumentów zachowanych w zbiorach
Lincolnshire Archives).
33 Rysunki w zbiorach Działu Rycin, Rysunków i Akwarel Muzeum Narodowego w Krakowie (MNK III - r.a.15897,
15885 i 15882), zidentyfikowane przez KRÓLIKOWSKĄ-DZIUBECKĄ (op. cit., s. 157-159). Kamsetzer pomógł
także Francesco Piranesiemu wysłać do Warszawy jego Pianta delle fabriche esistenti nella Villa Adriana (powstałą
w 1781 r.) - Katarzyna JURSZ-SALVADORI, Leonardo SALVADORI, „Listy Francesca Piranesiego do Marcella
Baciarellego i do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z lat 1781-1788", Kronika Zamkowa, 2009, nr 1-2/57-
58, s. 157.