DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Łopatecki, Karol: Dzieje pojęcia "Polski Wersal", czyli językowy obraz ¬świata
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0383
Dzieje pojęcia „Polski Wersal", czyli językowy obraz świata
377
d'Auteroche wykorzystał międzynarodowe zainteresowanie publikując w 1768 r. zapisy
z podróży na Syberię. Dzieło to cieszyło się ogromną popularnością i było przetłumaczo-
ne na język holenderski i angielski38.
Jean Baptiste Chappe d'Auteroche dotarł do Białegostoku 29 stycznia 1761 r. Nie za-
trzymał się tu na dłużej i po kilku godzinach pobytu wyruszył w dalszą drogę nocując
w Sokółce39. Podczas postoju zdążył jednak obejrzeć pałac i ogród, a ocenę wyraził ob-
szernie na kartach swojej książki. Miastu nie poświęcił uwagi, określając je jako małe40,
za to ogromne wrażenie wywołał pałac i założenie parkowe. Bardzo szczegółowo opisał
bramę wjazdową, dziedziniec przedwstępny i wstępny oraz sam korpus budynku. Autor
ocenił, że pałac i pawilony zbudowane zostały w stylu włoskim. Sporo miejsca poświęcił
westybulowi. Co prawda określił go jako niewielki, zwrócił jednak uwagę na cztery ko-
lumny wykonane z czarnego marmuru oraz nadwieszone schody41. Pomimo nieobecności
gospodarza, ekspedycji udostępniono do zwiedzania apartamenty. Na parterze w szcze-
gólności urzekł d'Auteroche'a apartament paradny używany przez Izabelę Branicką oraz
apartament Jana Klemensa Branickiego: il faut chercher derriere les colonnes les appar-
tements du Marechal & de la Marechale; les premiers sont a droite, & les derniers
a gauche. Les appartements du Grand Marechal sont beaux; on y volt quantite de belles
figures de bronze: les appartements de la Marechale sont magnifiques; 1'oi, la peinture &
la sculpture у brillent de toutes parts, & у sont distribues avec tout le gout possible42.
Wymienił również apartamenty łazienkowe, które mogły pomieścić dwanaście osób, jed-
nakże ich wyposażenie nie zachwyciło gościa: On descend ensuite dans des bains qui
peuvent contenir plus de vingt perfonnes; mais ils font un peu negliges43. Bardzo pozy-
tywne wrażenie wywołały pomieszczenia znajdujące się na pierwszym piętrze. Wymie-
niono salon (salę wielką) i apartamenty królewski oraz złoty, który mimo że był urządzony
w sposób staroświecki, to jednak urzekł gościa przepychem. Słów uznania doczekał się
również ogród. Podsumowując, autor podkreślił, że całość wygląda jak królewska siedzi-
ba: Ce sejour annonce le Palais d'un Monarque plutót que celui d'un Particulier.
38 Jean-Baptiste Chappe d'AUTEROCHE, Voyage en Siberie: fait par ordre du roi en 1761, t. I, Paris 1768, s. 15-17
(fragment poświęcony Białemustokowi); id., Reize naar Siberió, op bevel des Konings van Vrankryk ondernomen in
1761, Deel 1, Deventer 1771, s. 25-27; id., Reize door Rusland naar Siberie", Amsterdam 1790; id., A journey into
Siberia, made by order of the king of France, London 1770, s. 15-17.
39 Stosunkowo często zdarzało się, że podróżni przejeżdżający przez Białystok zatrzymywali się tu na kilka godzin, aby
obejrzeć znane założenie. Przykładowo w 1776 r. Ignacy Jakub Massalski „książę biskup wileński zajechawszy na
probostwo, nim mu konie z poczty przepierzono chodził do pałacu, był w kilku appartamentach i w ogrodzie"; zob.
W. Matuszewicz do I. Branickiej, Białystok 2 IX 1776, AGAD, Archiwum Roskie, Korespondencja, LXV/1, k. 38. Por.
Izabela SZYMAŃSKA, Aneta ŚREDZIŃSKA, Pałac Branickich. Historia i wnętrza, Białystok 2011, s. 42-43.
40 Miasto Białystok nie przekraczało wówczas 2000-2500 mieszkańców. Szerzej o kondycji ekonomicznej mieszczan:
Monika KOZŁOWSKA, „Rynek kredytowy w osiemnastowiecznym Białymstoku w świetle analiz ksiąg miejskich",
Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 78:2017, s. 199-221.
41 OLEŃSKA, Jan Klemens Branicki..., s. 1'19-127; KOWECKA, op. cit., s. 71-72.
42 Opis wyposażenia apartamentów: AGAD, Archiwum Roskie, sygn. 122, Inwentarz dóbr wszystkich (...) po śmierci
Jana Klemensa Branickiego, 1772, k. 3v-7v, 14-22v; odpis w: Pałac Branickich w Białymstoku, t. I: Inwentarze z XVII
i XVIII stulecia, cz. 1, oprac. Karol ŁOPATECKI, Wojciech WALCZAK, Białystok 2012, s. 135-143, 156-172; Pałac
Branickich..., t. I, cz. 2, s. 15-25, 40-43, 48-63.
43 Apartament łazienkowy składał się z trzech sypialni, trzech garderob oraz trzech pokoi zwanych łazienkowymi.
Pokoje uzyskały tę nazwę w 1737 r., gdy Branicki przebudował je według projektu Jana Henryka Klemma. Założono
wówczas wannę z dopływem i odpływem wody, ściany łazienki wyłożono kafelkami. Instalacja nie wytrzymała jednak
próby czasu i po latach została zdemontowana, a pokoje łazienkowe stały się pomieszczeniami gościnnymi; zob. KO-
WECKA, op. cit., s. 72-73.
377
d'Auteroche wykorzystał międzynarodowe zainteresowanie publikując w 1768 r. zapisy
z podróży na Syberię. Dzieło to cieszyło się ogromną popularnością i było przetłumaczo-
ne na język holenderski i angielski38.
Jean Baptiste Chappe d'Auteroche dotarł do Białegostoku 29 stycznia 1761 r. Nie za-
trzymał się tu na dłużej i po kilku godzinach pobytu wyruszył w dalszą drogę nocując
w Sokółce39. Podczas postoju zdążył jednak obejrzeć pałac i ogród, a ocenę wyraził ob-
szernie na kartach swojej książki. Miastu nie poświęcił uwagi, określając je jako małe40,
za to ogromne wrażenie wywołał pałac i założenie parkowe. Bardzo szczegółowo opisał
bramę wjazdową, dziedziniec przedwstępny i wstępny oraz sam korpus budynku. Autor
ocenił, że pałac i pawilony zbudowane zostały w stylu włoskim. Sporo miejsca poświęcił
westybulowi. Co prawda określił go jako niewielki, zwrócił jednak uwagę na cztery ko-
lumny wykonane z czarnego marmuru oraz nadwieszone schody41. Pomimo nieobecności
gospodarza, ekspedycji udostępniono do zwiedzania apartamenty. Na parterze w szcze-
gólności urzekł d'Auteroche'a apartament paradny używany przez Izabelę Branicką oraz
apartament Jana Klemensa Branickiego: il faut chercher derriere les colonnes les appar-
tements du Marechal & de la Marechale; les premiers sont a droite, & les derniers
a gauche. Les appartements du Grand Marechal sont beaux; on y volt quantite de belles
figures de bronze: les appartements de la Marechale sont magnifiques; 1'oi, la peinture &
la sculpture у brillent de toutes parts, & у sont distribues avec tout le gout possible42.
Wymienił również apartamenty łazienkowe, które mogły pomieścić dwanaście osób, jed-
nakże ich wyposażenie nie zachwyciło gościa: On descend ensuite dans des bains qui
peuvent contenir plus de vingt perfonnes; mais ils font un peu negliges43. Bardzo pozy-
tywne wrażenie wywołały pomieszczenia znajdujące się na pierwszym piętrze. Wymie-
niono salon (salę wielką) i apartamenty królewski oraz złoty, który mimo że był urządzony
w sposób staroświecki, to jednak urzekł gościa przepychem. Słów uznania doczekał się
również ogród. Podsumowując, autor podkreślił, że całość wygląda jak królewska siedzi-
ba: Ce sejour annonce le Palais d'un Monarque plutót que celui d'un Particulier.
38 Jean-Baptiste Chappe d'AUTEROCHE, Voyage en Siberie: fait par ordre du roi en 1761, t. I, Paris 1768, s. 15-17
(fragment poświęcony Białemustokowi); id., Reize naar Siberió, op bevel des Konings van Vrankryk ondernomen in
1761, Deel 1, Deventer 1771, s. 25-27; id., Reize door Rusland naar Siberie", Amsterdam 1790; id., A journey into
Siberia, made by order of the king of France, London 1770, s. 15-17.
39 Stosunkowo często zdarzało się, że podróżni przejeżdżający przez Białystok zatrzymywali się tu na kilka godzin, aby
obejrzeć znane założenie. Przykładowo w 1776 r. Ignacy Jakub Massalski „książę biskup wileński zajechawszy na
probostwo, nim mu konie z poczty przepierzono chodził do pałacu, był w kilku appartamentach i w ogrodzie"; zob.
W. Matuszewicz do I. Branickiej, Białystok 2 IX 1776, AGAD, Archiwum Roskie, Korespondencja, LXV/1, k. 38. Por.
Izabela SZYMAŃSKA, Aneta ŚREDZIŃSKA, Pałac Branickich. Historia i wnętrza, Białystok 2011, s. 42-43.
40 Miasto Białystok nie przekraczało wówczas 2000-2500 mieszkańców. Szerzej o kondycji ekonomicznej mieszczan:
Monika KOZŁOWSKA, „Rynek kredytowy w osiemnastowiecznym Białymstoku w świetle analiz ksiąg miejskich",
Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 78:2017, s. 199-221.
41 OLEŃSKA, Jan Klemens Branicki..., s. 1'19-127; KOWECKA, op. cit., s. 71-72.
42 Opis wyposażenia apartamentów: AGAD, Archiwum Roskie, sygn. 122, Inwentarz dóbr wszystkich (...) po śmierci
Jana Klemensa Branickiego, 1772, k. 3v-7v, 14-22v; odpis w: Pałac Branickich w Białymstoku, t. I: Inwentarze z XVII
i XVIII stulecia, cz. 1, oprac. Karol ŁOPATECKI, Wojciech WALCZAK, Białystok 2012, s. 135-143, 156-172; Pałac
Branickich..., t. I, cz. 2, s. 15-25, 40-43, 48-63.
43 Apartament łazienkowy składał się z trzech sypialni, trzech garderob oraz trzech pokoi zwanych łazienkowymi.
Pokoje uzyskały tę nazwę w 1737 r., gdy Branicki przebudował je według projektu Jana Henryka Klemma. Założono
wówczas wannę z dopływem i odpływem wody, ściany łazienki wyłożono kafelkami. Instalacja nie wytrzymała jednak
próby czasu i po latach została zdemontowana, a pokoje łazienkowe stały się pomieszczeniami gościnnymi; zob. KO-
WECKA, op. cit., s. 72-73.