DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Kossowski, Maciej Dariusz: Portret gabinetowy Jana III Sobieskiego z byłego Muzeum Polskiego w Muri
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0402
396
Maciej Dariusz Kossowski
Richardsona starszego (1667-1745), angielskiego artysty, pisarza i teoretyka sztuki, zna-
nego kolekcjonera rysunków (il. 4). Szkic opatrzony został opisami w języku flamandz-
kim (il. 5-6). Różnice w stosunku do wersji malarskiej portretu wawelskiego dotyczą
kolorystyki ubrania, zwłaszcza zastosowania futra gronostajowego w zamian „złamanego
koloru" - jaki określono na rysunku oraz pominięcia łańcuszka, najpewniej złotego, za-
wieszonego przez lewe ramię przeciwległe do wstęgi orderowej.
Podobieństwem do wawelskiego konterfektu cechuje się portret króla ze zbiorów pry-
watnych Joanny Sidorczak-Heinsohn i Gunnara Heinsohna10 (il. 7), które to dzieło wyka-
zuje powiązania ze szkicem portretowym, a jego związki typologiczne z pozostałymi
portretami są ewidentne.
Kontynuacją przedstawień o zbliżonym typie jest portret króla w całej postaci pocho-
dzący z kolekcji Esterhazych w austriackim zamku Forcherstein1к Niemal identyczna jest
wersja zredukowana12 (il. 8), o ujęciu postaci odpowiadającej portretowi z Muri. Oba
portrety są wyraźnie wtórne. Twarz opracowana została linearnie, a prawa dłoń przedsta-
wiona nieudolnie. Różnicę wykazuje kolorystyka żupana, który tu jest biały, satynowy,
czyli zgodny z opisem na szkicu portretowym. Także wstęga orderowa zachowuje układ
zgodny z kompozycją rysunkową. Sznur od baldachimu nie odpowiada ukierunkowaniu
na portrecie z Muri. Wreszcie płaszcz nie jest podbity gronostajami. Odmienny dukt pędz-
la w obu pracach prowadzi do wniosku, że mamy do czynienia z różnymi malarzami-
kopistami.
Portret pozostający do 2017 r. na zamku w Muri powstał najpewniej między grudniem
1676 a wiosną 1683 r. Na porę późnojesienną lub zimowąjego wykonania wskazuje ro-
dzaj ubrania monarchy i czapka trzymana przezeń w ręku. Jednakże postura i fizjonomia
władcy przemawiają za wcześniejszymi latami realizacji dzieła i dlatego propozycja okre-
ślenia czasu jego powstania około 1677 r. wydaje się uzasadniona. Wszystkie pozostałe
obrazy są znacznie późniejsze, o cechach wtórnych. Dlatego zasadnym wydaje się uzna-
nie, że spośród wyżej przywołanych mamy do czynienia z jednym z najwcześniejszych
portretów, będącym pierwowzorem dla obu płócien ze zbiorów Esterhazych.
Format portretu i użyty materiał wzmacniają postawioną tezę, że dzieło mogło zostać
zabrane przez Jana III na długotrwałą i odległą ekspedycję i z założenia wchodziło
w skład królewskich darów. Prywatne przedstawienie postaci nie przeczy postawionej
tezie, lecz ją wzmacnia, albowiem wielkość polskiego monarchy mają podkreślać jego
osiągnięcia i sukcesy, a nie propagandowa postawa. Dlatego król nie nosi zbroi, lecz ma
na sobie codzienne, domowe ubranie i trzyma czapkę w dłoni. Kontrast między wymową
a przedstawieniem był więc zamierzony i miał na celu uzyskanie tego rodzaju efektu.
Pośrednio przemawiał za wiarą w osiągnięcie zwycięstwa zanim faktycznie do niego do-
szło.
10 Primus inter pares: Pierwszy wśród równych, czyli opowieść o królu Janie III [katalog wystawy w Muzeum Pałacu
w Wilanowie 24 kwietnia - 30 września 2013], red. Dominika WALAWENDER-MUSZ, Warszawa 2013, il. na s. 40.
11 Zamek Forchtenstein, Esterhazy Privatstiftung, nr inw. Β623. Olej na płótnie: 232> <141 cm. Zob. także: Rzeczpospo-
lita w czasach Jana III Sobieskiego..., s. 205.
12 Zamek Forchtenstein, Esterhazy Privatstiftung, nr inw. Β622. Olej na płótnie: 135><103 cm.
Maciej Dariusz Kossowski
Richardsona starszego (1667-1745), angielskiego artysty, pisarza i teoretyka sztuki, zna-
nego kolekcjonera rysunków (il. 4). Szkic opatrzony został opisami w języku flamandz-
kim (il. 5-6). Różnice w stosunku do wersji malarskiej portretu wawelskiego dotyczą
kolorystyki ubrania, zwłaszcza zastosowania futra gronostajowego w zamian „złamanego
koloru" - jaki określono na rysunku oraz pominięcia łańcuszka, najpewniej złotego, za-
wieszonego przez lewe ramię przeciwległe do wstęgi orderowej.
Podobieństwem do wawelskiego konterfektu cechuje się portret króla ze zbiorów pry-
watnych Joanny Sidorczak-Heinsohn i Gunnara Heinsohna10 (il. 7), które to dzieło wyka-
zuje powiązania ze szkicem portretowym, a jego związki typologiczne z pozostałymi
portretami są ewidentne.
Kontynuacją przedstawień o zbliżonym typie jest portret króla w całej postaci pocho-
dzący z kolekcji Esterhazych w austriackim zamku Forcherstein1к Niemal identyczna jest
wersja zredukowana12 (il. 8), o ujęciu postaci odpowiadającej portretowi z Muri. Oba
portrety są wyraźnie wtórne. Twarz opracowana została linearnie, a prawa dłoń przedsta-
wiona nieudolnie. Różnicę wykazuje kolorystyka żupana, który tu jest biały, satynowy,
czyli zgodny z opisem na szkicu portretowym. Także wstęga orderowa zachowuje układ
zgodny z kompozycją rysunkową. Sznur od baldachimu nie odpowiada ukierunkowaniu
na portrecie z Muri. Wreszcie płaszcz nie jest podbity gronostajami. Odmienny dukt pędz-
la w obu pracach prowadzi do wniosku, że mamy do czynienia z różnymi malarzami-
kopistami.
Portret pozostający do 2017 r. na zamku w Muri powstał najpewniej między grudniem
1676 a wiosną 1683 r. Na porę późnojesienną lub zimowąjego wykonania wskazuje ro-
dzaj ubrania monarchy i czapka trzymana przezeń w ręku. Jednakże postura i fizjonomia
władcy przemawiają za wcześniejszymi latami realizacji dzieła i dlatego propozycja okre-
ślenia czasu jego powstania około 1677 r. wydaje się uzasadniona. Wszystkie pozostałe
obrazy są znacznie późniejsze, o cechach wtórnych. Dlatego zasadnym wydaje się uzna-
nie, że spośród wyżej przywołanych mamy do czynienia z jednym z najwcześniejszych
portretów, będącym pierwowzorem dla obu płócien ze zbiorów Esterhazych.
Format portretu i użyty materiał wzmacniają postawioną tezę, że dzieło mogło zostać
zabrane przez Jana III na długotrwałą i odległą ekspedycję i z założenia wchodziło
w skład królewskich darów. Prywatne przedstawienie postaci nie przeczy postawionej
tezie, lecz ją wzmacnia, albowiem wielkość polskiego monarchy mają podkreślać jego
osiągnięcia i sukcesy, a nie propagandowa postawa. Dlatego król nie nosi zbroi, lecz ma
na sobie codzienne, domowe ubranie i trzyma czapkę w dłoni. Kontrast między wymową
a przedstawieniem był więc zamierzony i miał na celu uzyskanie tego rodzaju efektu.
Pośrednio przemawiał za wiarą w osiągnięcie zwycięstwa zanim faktycznie do niego do-
szło.
10 Primus inter pares: Pierwszy wśród równych, czyli opowieść o królu Janie III [katalog wystawy w Muzeum Pałacu
w Wilanowie 24 kwietnia - 30 września 2013], red. Dominika WALAWENDER-MUSZ, Warszawa 2013, il. na s. 40.
11 Zamek Forchtenstein, Esterhazy Privatstiftung, nr inw. Β623. Olej na płótnie: 232> <141 cm. Zob. także: Rzeczpospo-
lita w czasach Jana III Sobieskiego..., s. 205.
12 Zamek Forchtenstein, Esterhazy Privatstiftung, nr inw. Β622. Olej na płótnie: 135><103 cm.