DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Jurkowlaniec, Tadusz: Drewno w gotyckiej rzeźbie architektonicznej w Prusach: Zworniki heraldyczne w Gdańsku*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0519
Drewno w gotyckiej rzeźbie architektonicznej w Prusach
509
9. Gdańsk, kościół Trójcy Świętej, prezbiterium. Płaskorzeźby na ścianie lektorium.
Fot. Tadeusz Jurkowlaniec (2013)
trzy okrągłe, malowane tablice, z których jedna, również z XVI w., ze sceną Sądu Osta-
tecznego (Deesis i dwoje zmartwychwstających), zakrywała otwór wykorzystywany przy-
puszczalnie do obrzędów Wniebowstąpienia Pańskiego22. Trudno wypowiedzieć się na
temat pięciu kołowych zworników (podwieszanych?) o gładkich licach, pokrytych pobia-
łą, znajdujących się w nawie południowej, w 1. i 2. przęśle od wschodu.
Herby zdjęto ze sklepień ok. 1943 r. w ramach akcji Baugruppe Keibel, zabezpieczają-
cej i fotografującej zabytki przed spodziewanymi zniszczeniami wojennymi23. Szczęśli-
wie sklepienia korpusu kościoła Trójcy Świętej - jako jedyne wśród wymienionych
budowli - ocalały z katastrofy 1945 r. i choć zmieniła się lokalizacja płaskorzeźb, to moż-
na rozważać sposób ich montażu, prawdopodobnie odbiegający w dwóch przypadkach od
rozwiązań znanych z Torunia. Sądząc na podstawie liczby otworów na obrzeżach zworni-
ków podwieszano je na dwóch bolcach, ale do zamocowania największej płaskorzeźby
użyto czterech trzpieni (il. 14, 17-19,20, 23). W obu wyjątkowych instalacjach (przypusz-
czalnie herbów Prus Królewskich i Gdańska) zastosowano by (wtórnie?) po jednym wie-
www.bildindex.de/document/obj20490914?part=0&medium=fm619086 > należy sądzić, że przed 1926 nastąpiło czę-
ś ciowe przemieszczenie zworników w przęśle 1. od wsch., lub w ich przytoczonym opisie herby Polski i Litwy zlokali-
zowano na opak [nr 47 i 48]. Zgodnie z heraldycznymi regułami starszeństwa i kurtuazji (sytuacja na fotografii) Orzeł
Biały znajdował się na prawo (heraldycznie) od znaków władcy, a wcięcia szczytów z godłami państw były zwrócone ku
tarczy króla tak, jak herby Prus Królewskich i Gdańska (il. 8, 10, 17-20).
22 Podobnie jak drewniane tondo we Frydlądzie, z płaskorzeźbionym przedstawieniem Zmartwychwstania Chrystusa. -
JURKOWLANIEC, Gotycka rzeźba, jak przyp. 4, s. 19, 114, 148 [29.1], il. 364. Obrzędy Wniebowstąpienia Pańskiego
w Prusach wymagają dalszych badań, obejmujących oprócz wymienianych już wcześniej figur Zbawiciela (Andrzej
WOZIŃSKI, „Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej", Rocznik Historii Sztuki 27,2002,
s. 78 i przyp. 321; Tadeusz JURKOWLANIEC, „Strusie jaja w Prusach. Z badań nad średniowieczną ikonografią
maryjną", Biuletyn Historii Sztuki 71,2009, przyp. 5 na s. 6), również te w Marynowych i w Iławie. Zob. też niżej przyp.
108.
23 Baugruppe Keibel zur Abwendung von Kriegsschaden an Baudenkmalern. Hochbauabteilung des preubischen Fi-
nanzministeriums, Abteilung Vila. Zob. np.: Andrzej GRZYBKOWSKI, Rec. [z:] „Wolfgang Gunter Deurer, Danzig.
Die Dokumentation 52 historischer Kirchen, Griebsch-Rochol Druck GmbH, Hamm 1996, ss. 535, il. 392", Ochrona
Zabytków 53/2 (209), 2000, s. 214-217, tu s. 114.
509
9. Gdańsk, kościół Trójcy Świętej, prezbiterium. Płaskorzeźby na ścianie lektorium.
Fot. Tadeusz Jurkowlaniec (2013)
trzy okrągłe, malowane tablice, z których jedna, również z XVI w., ze sceną Sądu Osta-
tecznego (Deesis i dwoje zmartwychwstających), zakrywała otwór wykorzystywany przy-
puszczalnie do obrzędów Wniebowstąpienia Pańskiego22. Trudno wypowiedzieć się na
temat pięciu kołowych zworników (podwieszanych?) o gładkich licach, pokrytych pobia-
łą, znajdujących się w nawie południowej, w 1. i 2. przęśle od wschodu.
Herby zdjęto ze sklepień ok. 1943 r. w ramach akcji Baugruppe Keibel, zabezpieczają-
cej i fotografującej zabytki przed spodziewanymi zniszczeniami wojennymi23. Szczęśli-
wie sklepienia korpusu kościoła Trójcy Świętej - jako jedyne wśród wymienionych
budowli - ocalały z katastrofy 1945 r. i choć zmieniła się lokalizacja płaskorzeźb, to moż-
na rozważać sposób ich montażu, prawdopodobnie odbiegający w dwóch przypadkach od
rozwiązań znanych z Torunia. Sądząc na podstawie liczby otworów na obrzeżach zworni-
ków podwieszano je na dwóch bolcach, ale do zamocowania największej płaskorzeźby
użyto czterech trzpieni (il. 14, 17-19,20, 23). W obu wyjątkowych instalacjach (przypusz-
czalnie herbów Prus Królewskich i Gdańska) zastosowano by (wtórnie?) po jednym wie-
www.bildindex.de/document/obj20490914?part=0&medium=fm619086 > należy sądzić, że przed 1926 nastąpiło czę-
ś ciowe przemieszczenie zworników w przęśle 1. od wsch., lub w ich przytoczonym opisie herby Polski i Litwy zlokali-
zowano na opak [nr 47 i 48]. Zgodnie z heraldycznymi regułami starszeństwa i kurtuazji (sytuacja na fotografii) Orzeł
Biały znajdował się na prawo (heraldycznie) od znaków władcy, a wcięcia szczytów z godłami państw były zwrócone ku
tarczy króla tak, jak herby Prus Królewskich i Gdańska (il. 8, 10, 17-20).
22 Podobnie jak drewniane tondo we Frydlądzie, z płaskorzeźbionym przedstawieniem Zmartwychwstania Chrystusa. -
JURKOWLANIEC, Gotycka rzeźba, jak przyp. 4, s. 19, 114, 148 [29.1], il. 364. Obrzędy Wniebowstąpienia Pańskiego
w Prusach wymagają dalszych badań, obejmujących oprócz wymienianych już wcześniej figur Zbawiciela (Andrzej
WOZIŃSKI, „Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej", Rocznik Historii Sztuki 27,2002,
s. 78 i przyp. 321; Tadeusz JURKOWLANIEC, „Strusie jaja w Prusach. Z badań nad średniowieczną ikonografią
maryjną", Biuletyn Historii Sztuki 71,2009, przyp. 5 na s. 6), również te w Marynowych i w Iławie. Zob. też niżej przyp.
108.
23 Baugruppe Keibel zur Abwendung von Kriegsschaden an Baudenkmalern. Hochbauabteilung des preubischen Fi-
nanzministeriums, Abteilung Vila. Zob. np.: Andrzej GRZYBKOWSKI, Rec. [z:] „Wolfgang Gunter Deurer, Danzig.
Die Dokumentation 52 historischer Kirchen, Griebsch-Rochol Druck GmbH, Hamm 1996, ss. 535, il. 392", Ochrona
Zabytków 53/2 (209), 2000, s. 214-217, tu s. 114.