Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (11.1949)

374

Aleksander Gieysztor

(7)

prawa A. nie przedstawia trwalszych wartości *°). Jako jej uzupełnienie,
autorka spróbowała zbadać genezę nierzadkich w XII w. rękopisów z za-
kresu technik artystycznych, nawiązując ją znów do inspiracji św. Ber-
narda na podstawie dosyć wątłej zresztą, bo zupełnie przypadkowej i ubocz-
nej metafory do malarstwa w jednym z jego kazańW ten sposób autorka
chce odnieść do cystersów początki zarówno malarstwa francuskiego, jak
i ksylografii (tu z większą racją, bo znamy tego rodzaju zabytek z La Ferte
w XII w.), wreszcie w samym Citeaux szuka mnicha Teofila. Dowodem
mają być nieprzekonywujące porównania tekstowe jego traktatu ze św.
Bernardem (wspólne cytaty)"').
Na zakończenie tego przeglądu literatury o cystersach — jeszcze
jedno zagadnienie z planowania opactw, przedyskutowane ostatnio. Istnieje
pogląd, którego broni się niekiedy, że cystersi wybierali dla swych kon-
wentów miejsca szczególnie niezdrowe ze względu na ściślejszą ascezę
Podstawą tej opinii jest nie tylko znany, lecz późny wiersz: Bernardus
valles, Benedictus montes amabat, zresztą dość słuszny, ale cytat z pisarza
poi. XII w. Fastreda, który istotnie mówi o dolinach wilgotnych wybiera-
nych przez pierwotnych cystersów, aby żyć bliżej śmierci. Okazało się,
że zdanie to zawiera wątek literacki pierwszy raz użyty przez św. Bazylego
wobec gaju Akademosa, a liczne przenosiny opactw cysterskich ze wzglę-
dów zdrowotnych (propter aeris corruptionem intolerabilem) za zgodą
kapituły, przeczą takiemu pojmowaniu ascezy Trzeba też tu wspomnieć
wysiłki melioracyjne cystersów i prace hydrauliczne w zajmowanych przez
nich dolinach, czynione także w Polsce jak np. w Wąchocku.
Aleksander Giey.ss7or

B. A. RYBAKOV, Remesło drevnej Rusi, Moskva 1948, Akademija
Nauk SSSR, s. 792, tabl. 10.
Trudno w krótkim sprawozdaniu przedstawić całe bogactwo treści
tego wybitnego dzieła, ale trzeba zwrócić uwagę na jego zakres, intencje,
założenia metodyczne i chwyty badawcze. Jest to książka z zakresu archeo-
logii historycznej. Punktem wyjścia jest okres wcześniejszy IV—VIII w.,
datą orientacyjną zamknięcia jest rok 1462 — śmierć Wasyla II i uformo-
wania się centralistycznego państwa moskiewskiego. Operując materiałem
stanowiącym przede wszystkim przedmiot badań historyków sztuki, R.
stwierdza zawodność datowania opartego wyłącznie o analizę formy i prze-
ciwstawia im metody pewniejsze, umożliwiające zarazem wyciąganie wnio-
sków dla historii gospodarczej i społecznej. R. z zakresu swych badań
wyłącza rzemiosła spożywcze, a także usługi osobiste, najobszerniej traktu-
je zaś obróbkę metalu, ceramikę, uwzględniając też obróbkę drewna, kości
i tkactwo, przy czym szczególny nacisk kładzie na odtworzenie przebiegu
produkcji, ocenę poziomu techniki, określenie rozmiarów produkcji, orga-

-°) por. OURSE Ch., La miniature cistercienne du XHe s. a l'abbave de
Citeaux. Paris, s. a.
3°) Serm. 37, MIGNĘ PL. 1S3-, 97'4iD.
"t) ARMAND M.. Les Cisterciens et de renouveau des techniques. Paris 1947.
3=) Collect. Ord. Cist. Ref. IX 1947.
"3) dyskusja M. A. DIMIER, P. DUMONTIER, Arimaspus. w Rev. du MA
Latin IV 1943. Popularny wykład toponomastyki cysterskiej: DIMIER M. A., Clarte,
paix, et joie. Les beaux noms monasteres de Citeaux en France. Lyon 1944.