Biuletyn konserwatorski Województwa Podlaskiego: Periodica (26.2020)

Anna Dąbrowska

Najistotniejsze dla rekonstrukcji barokowego układu przestrzennego całego
założenia pałacowego jest odtworzenie samych brył budynków z charakterystycz-
nym mansardowym dachem krytym czerwoną dachówką i wyposażonym w lukar-
ny. Wobec braku jakichkolwiek przekazów ikonograficznych pokazujących wygląd
elewacji przy ich rekonstrukcji można posiłkować się materiałem porównawczym:
innymi realizacjami z kręgu mecenatu Jana Klemensa Branickiego oraz stylistycznie
bliskimi budowlami wznoszonymi przez Augusta II w okolicach Drezna.
Przywrócenie pawilonom ich pierwotnej funkcji apartamentów gościnnych
wykorzystywanych tylko okazjonalnie w okresie letnim nie ma ragi bytu. Bardziej
celowe jest przystosowanie budynków na cele wystawiennicze oraz obsługi zwie-
dzających zarówno istniejące Muzeum Wnętrz Pałacowych, jak i planowaną ekspo-
zycję w budynku dawnej stajni. Już w latach siedemdziesiątych XX w. w Pracowni
Konserwacji Zabytków w Białymstoku zostały opracowane pierwsze projekty re-
konstrukcji i adaptacji pawilonów gościnnych36. Projekty te zakładały odtworzenie
wyglądu zewnętrznego budynków, które miały być swoimi lustrzanymi odbiciami.
Liczba i rodzaj otworów okiennych oraz usytuowanie drzwi wejściowych uzależ-
nione zostało od programu funkcjonalno-użytkowego. Przewidywał on zlokalizo-
wanie w istniejącym pawilonie sal ekspozycyjnych na parterze i I piętrze, na pod-
daszu zaś magazynów. W zrekonstruowanym pawilonie na parterze miała mieścić
się informaga turystyczna oraz pracownie, piętro i poddasze przeznaczone zostały
na pokoje gościnne i magazyny.
Wcześniejsze projekty wymagają korekty z wykorzystaniem obecnego sta-
nu wiedzy37. Liczba otworów okiennych - portfenetrów w pomieszczeniach, repre-
zentacyjnych i mniejszych okien w pozostałych - odpowiadać powinna opisowi
z inwentarza. Przy przygotowywaniu projektów elewagi należy uwzględnić zmia-
ny w układzie przestrzennym: współczesny widok na zespół pałacowy, bez oficyn
zasłaniających elewacje południowe pawilonów, które poza jednym portfenetrem
pozbawione były otworów okiennych i drzwiowych38.
W związku ze zmianami w układzie komunikacyjnym - przejęciu przez
jedną z alei parkowych funkcji głównej drogi dojazdowej do pałacu - w stosun-
ku do wcześniejszych projektów wskazana jest zamiana przeznaczenia budynków.
Centrum obsługi turystów winno być zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie
drogi dojazdowej i przyszłej ekspozygi w budynku dawnej stajni. Zaproponowany
układ funkcjonalno-przestrzenny zapewni właściwą obsługę odwiedzających, do-
datkowo hierarchizując przestrzeń i nadając jej odpowiednie znaczenie.
Przy odtworzeniu historycznej formy zewnętrznej z czasów Jana Klemen-
sa Branickiego wnętrza wymagają z kolei adaptacji zarówno do całorocznego użyt-
kowania, jak i przystosowania do nowych funkgi użytkowych. W obu budynkach
wszystkie ogólnodostępne pomieszczenia winny być przystosowane do potrzeb
osób niepełnosprawnych, mieć odpowiednie strefy manewrowe i bezpośredni do-
stęp z zewnątrz, bez barier architektonicznych. W wypadku zachowanego pawilonu
konieczne jest usunięcie wszelkich negatywnych skutków wcześniejszej przebudo-
wy i zachowanie oryginalnych XVIII-wiecznych ścian przyziemia. Na piętrze rów-
nież można by odtworzyć historyczny układ pokoi, natomiast w odbudowywanym
pawilonie niezbędne jest dokonanie zmian w rozplanowaniu wnętrz, przystosowu-

50