DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0018
nadto również struktura religijna, a konkretnie — rozwój reformacji i pojawienie
się tendencji kontrreformacyjnych.
Na początku ruch reformacyjny na Śląsku ? ograniczał się przede wszystkim do
większych miast i do stolic niektórych księstw, a — jak już wspomniano — był
wśród nich także Brzeg. Ale infiltracja nauk Lutra była od początku bardzo silna
również w obrębie księstwa biskupiego na ten stan rzeczy zaś wpływ miał stosu-
nek kolejnych biskupów do „nowinek religijnych". Najpierw bowiem wykazywali
wobec owych prądów obojętność, jeśli nie wręcz przychylność. Jan Turzo był tego
najlepszym przykładem, a jego kontakty z głównym ideologiem protestantyzmu we
Wrocławiu, Janem Hessem", nacechowane były całkowitą biernością, którą jedni
poczytywali za przejaw religijnego indyferentyzmu tego duchownego zwierzchnika
Śląska i zarazem pierwszego humanisty, inni — za wyraz przychylności dla nowych
prądów
Również kolejni następcy Turzona: Jakub Salza, Baltazar Promnitz i Kasper
Logau wykazywali w obliczu postępów reformacji bierność i tolerancję^. O ile
Salza (1520 - 1539) był niewątpliwie wierny Rzymowi i tylko ze względu na trudną
sytuację w diecezji oraz miękkość charakteru nie mógł, czy nawet nie chciał, wy-
stępować w sposób zdecydowany wobec innowierców, o tyle Promnitz (1539 - 1562),
uczeń Lutra i Melanchtona, wyraźnie sprzyjał wyznawcom ich nauk. Wbrew napi-
sowi na własnym nagrobku, który wysławia jego zasługi w obronie wiary i troskę
o diecezję, przy nyskim gimnazjum parafialnym osadził luterańskich nauczycieli,
a własną siostrę kazał wychowywać według zasad nowego wyznania. Kapituła skar-
żyła się na niego i nawet za czasów papieża Pawła IV brano pod uwagę możliwość
wytoczenia mu sprawy, jako wysoce „de fide suspecto".
Sytuacja nie uległa większej zmianie za panowania biskupa Kaspra Logaua
(1562 - 1575), który wprawdzie zobowiązał się do wielu posunięć wymierzonych
przeciwko postępom reformacji, ale uczynił niewiele i nawet nie wziął udziału
w obradach soboru trydenckiego Niemniej, coraz bardziej czynna kapituła wy-
? J. Soffner Gejc/dcNe Jer Reforma Jon in Óc/Jejfen. Wrocław 1887, passim; — K. Engel-
bert Die An/ange Jer /MfJerfjcJen Bewegtmg ;'n Rrej/ou unJ Óc/Jej;'en. „Archiv fur schlesische
Kirchengeschichte" t. 18, 1960, passim.
s G. Fuchs LerjucJ emer Refor/uau'onjgejc/n'cJte Jej EurJfenJmmj unJ Jer MjcAó/f-
JcAen RejiJenzJfaJ? Nefjje. Berlin 1775, passim.
9 G. Bauch 7o/;auu Turzo unJ JoAann Nejj. „Zeitschrift fur Geschichte Schlesiens ' t. 36,
1902, zwł. s. 217.
7" A. O. Meyer ótuJien zur LorgeJc/dcJże Jer RefornzaJon auj jc/JejiJc/zen QueJen.
Monachium 1903, s. 148.
77 Najlapidarniej stosunek poszczególnych biskupów do reformacji przedstawił F. X. Sep-
pelt Gesc/ncNe Jej Rzjtamj Brej/au. Wrocław 1929, s. 54 - 59.
72 wydawanym przez A. Kastnera «Archiv fur die Geschichte des Bistums Breslau»
(Nysa 1858, t. 1, s. 231) znajdujemy przedruk listu, który biskup Logau skierował w 1563 r.
do ojców soborowych, usprawiedliwiając się ze swej nieobecności w Trydencie. Pisze m.in.:
„Z powodu rozmaitych sekt heretyków rojących się w różnych częściach mojej diecezji
i wdzierających z lisią chytrością umysłu, a którzy w licznych miastach Śląska odważyli się
utrzymywać rzeczy dziwaczne i niesłychane (a nie wiem do jakich jeszcze granic mogłoby się
to rozwinąć), nie byłem w stanie pośród tak wielkiego ogólnego zamieszania pozostawić tych
10
się tendencji kontrreformacyjnych.
Na początku ruch reformacyjny na Śląsku ? ograniczał się przede wszystkim do
większych miast i do stolic niektórych księstw, a — jak już wspomniano — był
wśród nich także Brzeg. Ale infiltracja nauk Lutra była od początku bardzo silna
również w obrębie księstwa biskupiego na ten stan rzeczy zaś wpływ miał stosu-
nek kolejnych biskupów do „nowinek religijnych". Najpierw bowiem wykazywali
wobec owych prądów obojętność, jeśli nie wręcz przychylność. Jan Turzo był tego
najlepszym przykładem, a jego kontakty z głównym ideologiem protestantyzmu we
Wrocławiu, Janem Hessem", nacechowane były całkowitą biernością, którą jedni
poczytywali za przejaw religijnego indyferentyzmu tego duchownego zwierzchnika
Śląska i zarazem pierwszego humanisty, inni — za wyraz przychylności dla nowych
prądów
Również kolejni następcy Turzona: Jakub Salza, Baltazar Promnitz i Kasper
Logau wykazywali w obliczu postępów reformacji bierność i tolerancję^. O ile
Salza (1520 - 1539) był niewątpliwie wierny Rzymowi i tylko ze względu na trudną
sytuację w diecezji oraz miękkość charakteru nie mógł, czy nawet nie chciał, wy-
stępować w sposób zdecydowany wobec innowierców, o tyle Promnitz (1539 - 1562),
uczeń Lutra i Melanchtona, wyraźnie sprzyjał wyznawcom ich nauk. Wbrew napi-
sowi na własnym nagrobku, który wysławia jego zasługi w obronie wiary i troskę
o diecezję, przy nyskim gimnazjum parafialnym osadził luterańskich nauczycieli,
a własną siostrę kazał wychowywać według zasad nowego wyznania. Kapituła skar-
żyła się na niego i nawet za czasów papieża Pawła IV brano pod uwagę możliwość
wytoczenia mu sprawy, jako wysoce „de fide suspecto".
Sytuacja nie uległa większej zmianie za panowania biskupa Kaspra Logaua
(1562 - 1575), który wprawdzie zobowiązał się do wielu posunięć wymierzonych
przeciwko postępom reformacji, ale uczynił niewiele i nawet nie wziął udziału
w obradach soboru trydenckiego Niemniej, coraz bardziej czynna kapituła wy-
? J. Soffner Gejc/dcNe Jer Reforma Jon in Óc/Jejfen. Wrocław 1887, passim; — K. Engel-
bert Die An/ange Jer /MfJerfjcJen Bewegtmg ;'n Rrej/ou unJ Óc/Jej;'en. „Archiv fur schlesische
Kirchengeschichte" t. 18, 1960, passim.
s G. Fuchs LerjucJ emer Refor/uau'onjgejc/n'cJte Jej EurJfenJmmj unJ Jer MjcAó/f-
JcAen RejiJenzJfaJ? Nefjje. Berlin 1775, passim.
9 G. Bauch 7o/;auu Turzo unJ JoAann Nejj. „Zeitschrift fur Geschichte Schlesiens ' t. 36,
1902, zwł. s. 217.
7" A. O. Meyer ótuJien zur LorgeJc/dcJże Jer RefornzaJon auj jc/JejiJc/zen QueJen.
Monachium 1903, s. 148.
77 Najlapidarniej stosunek poszczególnych biskupów do reformacji przedstawił F. X. Sep-
pelt Gesc/ncNe Jej Rzjtamj Brej/au. Wrocław 1929, s. 54 - 59.
72 wydawanym przez A. Kastnera «Archiv fur die Geschichte des Bistums Breslau»
(Nysa 1858, t. 1, s. 231) znajdujemy przedruk listu, który biskup Logau skierował w 1563 r.
do ojców soborowych, usprawiedliwiając się ze swej nieobecności w Trydencie. Pisze m.in.:
„Z powodu rozmaitych sekt heretyków rojących się w różnych częściach mojej diecezji
i wdzierających z lisią chytrością umysłu, a którzy w licznych miastach Śląska odważyli się
utrzymywać rzeczy dziwaczne i niesłychane (a nie wiem do jakich jeszcze granic mogłoby się
to rozwinąć), nie byłem w stanie pośród tak wielkiego ogólnego zamieszania pozostawić tych
10