DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0019
wierała nacisk na biskupa, który ostatecznie podjął kilka ważnych inicjatyw, m.in.
w 1565 r. założył we Wrocławiu seminarium duchowne, w dziesięć lat później
przeniesione do Nysy, a w 1570 r. wydał w nowo założonej w Nysie drukarni Jana
Crutzigera katechizm „ex decreto concilii Tridentii", do którego napisał wstęp A
Marcin Gerstmann (1574 - 1585) podjął bardziej zdecydowane kroki przeciw
protestantom, ale i jego chyba nie można jeszcze nazwać reprezentantem nurtu
kontrreformacji; zatwierdził bowiem na stanowisku kanclerza księstwa —powoła-
nego przez swego poprzednika — protestanta Szymona von Hanniwald, a z księ-
ciem brzeskim Jerzym II, bądź co bądź jednym z przywódców reformacji śląskiej,
utrzymywał nader przyjazne stosunki A Przy charakterystyce poszczególnych bisku-
pów nyskich nie należy jednak zapominać o zupełnie odmiennym charakterze sto-
sunków między reprezentantami obu wyznań w tej epoce, która jeszcze nie popadła
w skrajność nietolerancji. Zjawisko to dojrzewało dopiero w Europie i na śląskich
peryferiach nie miało na razie znamion ostrości.
Kolejni dwaj biskupi: Andrzej Jerin (1585 - 1596) i Jan Sitsch (1600 - 1608) ^
to właśnie pierwsi przedstawiciele nowej epoki i reprezentowane przez nich ten-
dencje, wyrażające się w posunięciach politycznych i administracyjnych, znalazły
również pewien oddźwięk w ich artystycznych fundacjach. Wreszcie Karol arcyksią-
żę austriacki (1608 - 1624), który — jako Habsburg — reprezentował Kościół już
w pełni przechodzący do kontrofensywy. Za jego czasów nastąpił powrót biskupów
do Wrocławia, a ponadto na obszar Śląska wtargnęła wojna trzydziestoletnia. Sam
biskup miał zresztą ambicje polityczne; zmarł poza granicami diecezji, w drodze
po władzę wicekróla Portugalii. Na okres jego panowania przypadają dwa doniosłe
zdarzenia: rozpoczęcie budowy nowej rezydencji biskupiej, która stała się w Nysie
pierwszą manifestacją baroku (jakkolwiek ukończenie całości odwlekło się o sto
!at) oraz pojawienie się pierwszych jezuitów (1622), którzy wkrótce założyli tu swoje
kolegium A
Kolejnym biskupem był Karol Ferdynand Waza (1625 - 55), a wybór na to sta-
nowisko owego dwunastoletniego wtedy chłopca okupił jego ojciec, Zygmunt III,
egzempcją biskupstwa wrocławskiego spod zwierzchności Gniezna i zgodą na nie-
dopuszczanie Polaków do urzędów kościelnych na Śląsku. Tak więc wstąpienie na
wszystkich powierzonych mej opiece w diecezji, a chwiejnych na umyśle, i nie umacniać ich,
co czyniłem odkąd wstąpiłem do episkopatu, utwierdzając chwiejnych, błądzących sprowa-
dzając na właściwą drogę i wszystkimi dostępnymi mi sposobami troszcząc się o niepewnych
w wierze" (tłum. aut.). Engeibert (op.cit., s. 206) podsumowując łatwy tryumf reformacji na
Śląsku w tej jej wczesnej fazie wykazuje, że jedną z przyczyn było nikłe intelektualnie przy-
gotowanie biskupów i kapituły, bezradnych wobec teologicznego wykształcenia reprezentan-
tów strony przeciwnej.
is «Archiv fur die Geschichte des Bistums Breslaux> jw., s. 234.
i** J. Jungnitz Bisc/mf Martin von Gerstmann. Wrocław 1898, passim.
13 Bonawentura Han, wybrany po śmierci Jerina w 1596 r., nie został zatwierdzony przez
cesarza, a Paweł Albert zmarł wkrótce po wyborze, stąd obaj w dziejach diecezji nie odegrali
żadnej właściwie roli (Seppelt, op.cit., s. 58).
i3 K. Kalinowski Kościói jezuicki w Nysie. „Opolski Rocznik Muzealny" t. 4, 1970,
passim; tamże literatura dotycząca jezuitów w Nysie i ich budowli.
11
w 1565 r. założył we Wrocławiu seminarium duchowne, w dziesięć lat później
przeniesione do Nysy, a w 1570 r. wydał w nowo założonej w Nysie drukarni Jana
Crutzigera katechizm „ex decreto concilii Tridentii", do którego napisał wstęp A
Marcin Gerstmann (1574 - 1585) podjął bardziej zdecydowane kroki przeciw
protestantom, ale i jego chyba nie można jeszcze nazwać reprezentantem nurtu
kontrreformacji; zatwierdził bowiem na stanowisku kanclerza księstwa —powoła-
nego przez swego poprzednika — protestanta Szymona von Hanniwald, a z księ-
ciem brzeskim Jerzym II, bądź co bądź jednym z przywódców reformacji śląskiej,
utrzymywał nader przyjazne stosunki A Przy charakterystyce poszczególnych bisku-
pów nyskich nie należy jednak zapominać o zupełnie odmiennym charakterze sto-
sunków między reprezentantami obu wyznań w tej epoce, która jeszcze nie popadła
w skrajność nietolerancji. Zjawisko to dojrzewało dopiero w Europie i na śląskich
peryferiach nie miało na razie znamion ostrości.
Kolejni dwaj biskupi: Andrzej Jerin (1585 - 1596) i Jan Sitsch (1600 - 1608) ^
to właśnie pierwsi przedstawiciele nowej epoki i reprezentowane przez nich ten-
dencje, wyrażające się w posunięciach politycznych i administracyjnych, znalazły
również pewien oddźwięk w ich artystycznych fundacjach. Wreszcie Karol arcyksią-
żę austriacki (1608 - 1624), który — jako Habsburg — reprezentował Kościół już
w pełni przechodzący do kontrofensywy. Za jego czasów nastąpił powrót biskupów
do Wrocławia, a ponadto na obszar Śląska wtargnęła wojna trzydziestoletnia. Sam
biskup miał zresztą ambicje polityczne; zmarł poza granicami diecezji, w drodze
po władzę wicekróla Portugalii. Na okres jego panowania przypadają dwa doniosłe
zdarzenia: rozpoczęcie budowy nowej rezydencji biskupiej, która stała się w Nysie
pierwszą manifestacją baroku (jakkolwiek ukończenie całości odwlekło się o sto
!at) oraz pojawienie się pierwszych jezuitów (1622), którzy wkrótce założyli tu swoje
kolegium A
Kolejnym biskupem był Karol Ferdynand Waza (1625 - 55), a wybór na to sta-
nowisko owego dwunastoletniego wtedy chłopca okupił jego ojciec, Zygmunt III,
egzempcją biskupstwa wrocławskiego spod zwierzchności Gniezna i zgodą na nie-
dopuszczanie Polaków do urzędów kościelnych na Śląsku. Tak więc wstąpienie na
wszystkich powierzonych mej opiece w diecezji, a chwiejnych na umyśle, i nie umacniać ich,
co czyniłem odkąd wstąpiłem do episkopatu, utwierdzając chwiejnych, błądzących sprowa-
dzając na właściwą drogę i wszystkimi dostępnymi mi sposobami troszcząc się o niepewnych
w wierze" (tłum. aut.). Engeibert (op.cit., s. 206) podsumowując łatwy tryumf reformacji na
Śląsku w tej jej wczesnej fazie wykazuje, że jedną z przyczyn było nikłe intelektualnie przy-
gotowanie biskupów i kapituły, bezradnych wobec teologicznego wykształcenia reprezentan-
tów strony przeciwnej.
is «Archiv fur die Geschichte des Bistums Breslaux> jw., s. 234.
i** J. Jungnitz Bisc/mf Martin von Gerstmann. Wrocław 1898, passim.
13 Bonawentura Han, wybrany po śmierci Jerina w 1596 r., nie został zatwierdzony przez
cesarza, a Paweł Albert zmarł wkrótce po wyborze, stąd obaj w dziejach diecezji nie odegrali
żadnej właściwie roli (Seppelt, op.cit., s. 58).
i3 K. Kalinowski Kościói jezuicki w Nysie. „Opolski Rocznik Muzealny" t. 4, 1970,
passim; tamże literatura dotycząca jezuitów w Nysie i ich budowli.
11