DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0098
stacie mężczyzn w strojach szwedzkich), a więc nadal owa niemożność oderwania
się od minionych wątków.
Drugą grupę stanowią dzieła z —jak to określiłem —marginesu styłu i tu
znowu da się wyróżnić dwie podgrupy: twory wyraźnie „gotycyzujące" oraz przy-
kłady rzeźby prymitywnej.
Wielokrotnie wskazywałem już powyżej na „gotycyzowanie", widoczne zwłasz-
cza w dziełach snycerstwa z początków wieku XVII, ale przejawiało się to raczej
w ogólnych koncepcjach (forma tryptykowego ołtarza) lub typach ikonograficz-
nych. Ponadto jednak odnotować można pewną ilość rzeźb, które wykazują formal-
ne zależności od późnogotyckiej plastyki. Ich datowanie nastręcza nieraz poważne
trudności — są w pewnym sensie ponadczasowe — ale przynajmniej w niektórych
przypadkach można próbować je uściślić. Przy czym zarysowuje się zjawisko dość
istotne: owe formalnie „gotycyzujące" (o ile nie wręcz gotyckie) rzeźby to naj-
częściej figury pełne i samoistne, gdy w dotychczas omówionym materiale rzeźby
takie występowały niezwykle rzadko, skoro całą epokę charakteryzowało ścisłe po-
wiązanie plastyki figuralnej ze strukturami architektoniczno-ornamentalnymi. Gru-
pa óa/aofrz^d (klasztor felicjanek w Nysie), którą przypisałem Fischero-
wi, to właśnie jeden z takich wyjątków, ale jej — skądinąd wyraźna — gotyckość
przejawia się nadal raczej w ogólnej koncepcji, niż w formalnym opracowaniu.
Zabytki, które właśnie ową formalną zależność wykazują w sposób dobitny, to
w pierwszym rzędzie luźne rzeźby:
Matka Z?o.s'ka z Dzmciątkma: w kościele w Domaszkowicach (il. 149);
Hw?a Samotrzeć w kościele w Kępnicy;
Matka Brzska z Dzi<?c/'ptk?'<?m w kościele w Kujakowicach;
Katarzyna w kościele w Ligocie Turawskiej (il. 150);
Matka Bcryka z Dzmcńjtkmm, stojąca na półksiężycu, w plebanii katedry
opolskiej;
Ckry-sTa.? Zaiarrwyckwsta^y w klasztorze franciszkanów w Opolu.
Hipotetyczne datowanie tych figur każe umieszczać zabytki z Domaszkowic,
Kępnicy i Ligoty Turawskiej ogólnie w szesnastym stuleciu, osobiście jednak prze-
sunąłbym czas ich powstania na drugą jego połowę. Obie rzeźby w Opolu pow-
stały już z pewnością w wieku następnym, przy czym Matka jBrwka w połowie
pierwszej, CkryVMJ — około połowy. Natomiast właściwie zupełnie nie daje się
datować rzeźba z Kujakowic: ta niewielka figurka, wykonana według pierwowzo-
ru gotyckiego, równie dobrze powstać mogła w XVII, jak i XVIII w. Zresztą istotą
wszystkich wyliczonych tu rzeźb (a listę tę niewątpliwie można jeszcze powiększyć)
jest to, że w sposób świadomy nawiązywały do gotyckich pierwowzorów, nieco tyl-
ko przekształcając formę (na przykład w Matcg Bo^km; wa pdfk-si^źyca z Opola
łyżkowe fałdy późnego gotyku zdają się przetwarzać w duchu form małżowino-
wych). Najwyraźniejsze przemiany widoczne są w opracowaniu głów: o ile w ka-
nonie postaci, w jej pozie, w układach szat występuje nieraz zdumiewająca wierność
w stosunku do pierwowzoru, o tyle twarze tracą swą „gotyckość" — co szczególnie
90
się od minionych wątków.
Drugą grupę stanowią dzieła z —jak to określiłem —marginesu styłu i tu
znowu da się wyróżnić dwie podgrupy: twory wyraźnie „gotycyzujące" oraz przy-
kłady rzeźby prymitywnej.
Wielokrotnie wskazywałem już powyżej na „gotycyzowanie", widoczne zwłasz-
cza w dziełach snycerstwa z początków wieku XVII, ale przejawiało się to raczej
w ogólnych koncepcjach (forma tryptykowego ołtarza) lub typach ikonograficz-
nych. Ponadto jednak odnotować można pewną ilość rzeźb, które wykazują formal-
ne zależności od późnogotyckiej plastyki. Ich datowanie nastręcza nieraz poważne
trudności — są w pewnym sensie ponadczasowe — ale przynajmniej w niektórych
przypadkach można próbować je uściślić. Przy czym zarysowuje się zjawisko dość
istotne: owe formalnie „gotycyzujące" (o ile nie wręcz gotyckie) rzeźby to naj-
częściej figury pełne i samoistne, gdy w dotychczas omówionym materiale rzeźby
takie występowały niezwykle rzadko, skoro całą epokę charakteryzowało ścisłe po-
wiązanie plastyki figuralnej ze strukturami architektoniczno-ornamentalnymi. Gru-
pa óa/aofrz^d (klasztor felicjanek w Nysie), którą przypisałem Fischero-
wi, to właśnie jeden z takich wyjątków, ale jej — skądinąd wyraźna — gotyckość
przejawia się nadal raczej w ogólnej koncepcji, niż w formalnym opracowaniu.
Zabytki, które właśnie ową formalną zależność wykazują w sposób dobitny, to
w pierwszym rzędzie luźne rzeźby:
Matka Z?o.s'ka z Dzmciątkma: w kościele w Domaszkowicach (il. 149);
Hw?a Samotrzeć w kościele w Kępnicy;
Matka Brzska z Dzi<?c/'ptk?'<?m w kościele w Kujakowicach;
Katarzyna w kościele w Ligocie Turawskiej (il. 150);
Matka Bcryka z Dzmcńjtkmm, stojąca na półksiężycu, w plebanii katedry
opolskiej;
Ckry-sTa.? Zaiarrwyckwsta^y w klasztorze franciszkanów w Opolu.
Hipotetyczne datowanie tych figur każe umieszczać zabytki z Domaszkowic,
Kępnicy i Ligoty Turawskiej ogólnie w szesnastym stuleciu, osobiście jednak prze-
sunąłbym czas ich powstania na drugą jego połowę. Obie rzeźby w Opolu pow-
stały już z pewnością w wieku następnym, przy czym Matka jBrwka w połowie
pierwszej, CkryVMJ — około połowy. Natomiast właściwie zupełnie nie daje się
datować rzeźba z Kujakowic: ta niewielka figurka, wykonana według pierwowzo-
ru gotyckiego, równie dobrze powstać mogła w XVII, jak i XVIII w. Zresztą istotą
wszystkich wyliczonych tu rzeźb (a listę tę niewątpliwie można jeszcze powiększyć)
jest to, że w sposób świadomy nawiązywały do gotyckich pierwowzorów, nieco tyl-
ko przekształcając formę (na przykład w Matcg Bo^km; wa pdfk-si^źyca z Opola
łyżkowe fałdy późnego gotyku zdają się przetwarzać w duchu form małżowino-
wych). Najwyraźniejsze przemiany widoczne są w opracowaniu głów: o ile w ka-
nonie postaci, w jej pozie, w układach szat występuje nieraz zdumiewająca wierność
w stosunku do pierwowzoru, o tyle twarze tracą swą „gotyckość" — co szczególnie
90