DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0110
no to rzeźbiarskie opracowanie całości (przykładami są zarówno zabytki „małżowi-
nowe", omówione wyżej w rozdz. 20, jak też twórczość Sałomona Steinhoffera
w Raciborzu). Były to jak gdyby ostatnie echa kierunku, do którego prowadziło
rozdrabnianie architektury i zastępowanie jej rzeźbą lub ornamentem. Barok, dy-
namizując i zarazem naturalizując ornament, będzie podążać w dwóch kierunkach:
z jednej strony przywróci jasną, architektoniczną strukturę ołtarza, z drugiej —
odejdzie od niej całkowicie, formując retabuła na kształt ornamentalnej ramy.
W odniesieniu do wszystkich omawianych w poprzednim rozdziale zabytków
nie sposób użyć określenia „ołtarz epitafijny". Ołtarz taki powstał jeszcze przed
pojawieniem się reformacji, ale szczególnie silnie rozwinął się na obszarach przez
nią opanowanych stając się do pewnego stopnia wykładnikiem zjawisk znamien-
nych dla tego właśnie nurtu ideowego. Niektórzy starają się ołtarz protestancki
w ogóle wyprowadzić z ołtarza epitafijnego, co zresztą nie znajduje dostatecznego
uzasadnienia w faktach V Jak słusznie podkreśla Piltz^, ołtarz epitafijny może być
uważany za taki dopiero wówczas, gdy znajdujemy tam wzmianki dotyczące śmier-
ci fundatora, w przeciwnym bowiem razie mamy do czynienia z ołtarzem wotyw-
nym. Tak właśnie trzeba interpretować reliefy z wyobrażeniami fundatorów na obu
ołtarzach kamiennych w Nysie. Wprowadzenie podobizn biskupów w strefie coko-
łu-predelli wywodzi się niewątpliwie z tradycji średniowiecznych i nie ma nic wspól-
nego z owym jak gdyby zrównaniem osób fundatorów czy zmarłych z przedstawie-
niami religijnymi.
Chwilę uwagi warto poświęcić tryptykom z Grodkowa i Boguchwałowa. Forma
tryptyku nie była na Śląsku zjawiskiem odosobnionym na przełomie wieków XVI
i XVII. Najokazalszym przykładem jest ołtarz główny w kościele parafialnym
w Gryfowie, wykonany w 1603 r. przez Pawła Meynera, saskiego rzeźbiarza
z Marienbergu. W ołtarzu tym nastąpiło jakby nałożenie się na siebie różnych
wielkości tryptyków^. Tryptykowy ołtarz posiada na omawianym terenie także
kościół w Smarchowicach Śląskich a luźne zachowane reliefy lub malowane
skrzydła świadczą, że forma taka była na obszarze Śląska ok. 1600 r. powszechna.
Niemniej nie należy generalizować, jak to czynił Wiesenhtitter, który sugerował, że
wiek XVI wykształcił przede wszystkim retabulum łączące renesansową architek-
turę z ruchomymi skrzydłami T Zjawisko to, typowe w większej mierze dla obsza-
rów pomorskich oraz Małopolski na Śląsku występuje raczej rzadko. Retabulum
26 K. Piłtz Epitapkaifar. W: Reaiiejrikaa..., t. 5, Stuttgart 1958, szp. 921 - 932.
2? H. C. von Haebler Das: Biió fu óer eraage/Eckea /Grekę. Berlin 1957, s. 31.
2s Piltz, op.cit., szp. 922.
29 J. Bachmiński Gry/ów, Gry/, Eakomierz. Wrocław-Warszawa-Kraków 1964, s. 51,
il. 13.
30 K. Degen, W. Bleyl, V. Werbik, F. Focke Die Ban- uuó Eiaaytóeakara/er Jej ZG-eEey
Namsiau. Wrocław 1939, s. 219, il. 354.
37 A. Wiesenhutter Erote^taaiEcker /Grckeakau Jas óeaEckea Osfeas ia Geyckickfe aaó
Gegeawarf. Lipsk 1937, s. 177; — sugestię tę prostuje Eggerth, op.cit., szp. 568.
3^ J. Samek Eóźaareaesaa.s<?wy oEarz w ^ieprawia. O grapie am/opaEkick cEarzy z ra-
ckomymi koiuama/ai. „Biuletyn Historii Sztuki" R. 21: 1959, nr 2, passim.
102
nowe", omówione wyżej w rozdz. 20, jak też twórczość Sałomona Steinhoffera
w Raciborzu). Były to jak gdyby ostatnie echa kierunku, do którego prowadziło
rozdrabnianie architektury i zastępowanie jej rzeźbą lub ornamentem. Barok, dy-
namizując i zarazem naturalizując ornament, będzie podążać w dwóch kierunkach:
z jednej strony przywróci jasną, architektoniczną strukturę ołtarza, z drugiej —
odejdzie od niej całkowicie, formując retabuła na kształt ornamentalnej ramy.
W odniesieniu do wszystkich omawianych w poprzednim rozdziale zabytków
nie sposób użyć określenia „ołtarz epitafijny". Ołtarz taki powstał jeszcze przed
pojawieniem się reformacji, ale szczególnie silnie rozwinął się na obszarach przez
nią opanowanych stając się do pewnego stopnia wykładnikiem zjawisk znamien-
nych dla tego właśnie nurtu ideowego. Niektórzy starają się ołtarz protestancki
w ogóle wyprowadzić z ołtarza epitafijnego, co zresztą nie znajduje dostatecznego
uzasadnienia w faktach V Jak słusznie podkreśla Piltz^, ołtarz epitafijny może być
uważany za taki dopiero wówczas, gdy znajdujemy tam wzmianki dotyczące śmier-
ci fundatora, w przeciwnym bowiem razie mamy do czynienia z ołtarzem wotyw-
nym. Tak właśnie trzeba interpretować reliefy z wyobrażeniami fundatorów na obu
ołtarzach kamiennych w Nysie. Wprowadzenie podobizn biskupów w strefie coko-
łu-predelli wywodzi się niewątpliwie z tradycji średniowiecznych i nie ma nic wspól-
nego z owym jak gdyby zrównaniem osób fundatorów czy zmarłych z przedstawie-
niami religijnymi.
Chwilę uwagi warto poświęcić tryptykom z Grodkowa i Boguchwałowa. Forma
tryptyku nie była na Śląsku zjawiskiem odosobnionym na przełomie wieków XVI
i XVII. Najokazalszym przykładem jest ołtarz główny w kościele parafialnym
w Gryfowie, wykonany w 1603 r. przez Pawła Meynera, saskiego rzeźbiarza
z Marienbergu. W ołtarzu tym nastąpiło jakby nałożenie się na siebie różnych
wielkości tryptyków^. Tryptykowy ołtarz posiada na omawianym terenie także
kościół w Smarchowicach Śląskich a luźne zachowane reliefy lub malowane
skrzydła świadczą, że forma taka była na obszarze Śląska ok. 1600 r. powszechna.
Niemniej nie należy generalizować, jak to czynił Wiesenhtitter, który sugerował, że
wiek XVI wykształcił przede wszystkim retabulum łączące renesansową architek-
turę z ruchomymi skrzydłami T Zjawisko to, typowe w większej mierze dla obsza-
rów pomorskich oraz Małopolski na Śląsku występuje raczej rzadko. Retabulum
26 K. Piłtz Epitapkaifar. W: Reaiiejrikaa..., t. 5, Stuttgart 1958, szp. 921 - 932.
2? H. C. von Haebler Das: Biió fu óer eraage/Eckea /Grekę. Berlin 1957, s. 31.
2s Piltz, op.cit., szp. 922.
29 J. Bachmiński Gry/ów, Gry/, Eakomierz. Wrocław-Warszawa-Kraków 1964, s. 51,
il. 13.
30 K. Degen, W. Bleyl, V. Werbik, F. Focke Die Ban- uuó Eiaaytóeakara/er Jej ZG-eEey
Namsiau. Wrocław 1939, s. 219, il. 354.
37 A. Wiesenhutter Erote^taaiEcker /Grckeakau Jas óeaEckea Osfeas ia Geyckickfe aaó
Gegeawarf. Lipsk 1937, s. 177; — sugestię tę prostuje Eggerth, op.cit., szp. 568.
3^ J. Samek Eóźaareaesaa.s<?wy oEarz w ^ieprawia. O grapie am/opaEkick cEarzy z ra-
ckomymi koiuama/ai. „Biuletyn Historii Sztuki" R. 21: 1959, nr 2, passim.
102